Winterdepressie en zomerdepressie: Oorzaken en symptomen

Een seizoensgebonden affectieve stoornis is een aandoening waarbij een patiënt terugkerende episodes van depressieve symptomen heeft in de winterperiode. Bij een aantal patiënten treden ook symptomen op in het zomerseizoen. Slaapproblemen, minder energie en eetwijzigingen zijn enkele tekenen van deze vorm van depressie. Medicatie, een behandeling via licht en psychotherapie zijn bekende behandelingen voor deze vorm van depressie. Het is belangrijk om tijdig hulp in te roepen bij tekenen van een winterdepressie of zomerdepressie, want de seizoensgebonden affectieve stoornis kan verergeren, waardoor ernstige complicaties tot stand komen.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Interne klok
• Lager serotoninegehalte in hersenen
• Melatonine
• Risicofactoren
• Symptomen
• Winterperiode
• Zomerperiode
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Winter
• Zomer
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Een seizoensgebonden affectieve stoornis komt voor bij 0,5 tot 3 procent van de personen in de algemene bevolking. Circa 10-20 procent van de patiënten met een depressieve stoornis en ongeveer 25 procent van de patiënten met een bipolaire stoornis zijn getroffen. Jongvolwassenen en vrouwen zijn tot slot het vaakst getroffen.

Oorzaken

Waarom een winterdepressie optreedt, is niet volledig begrepen anno september 2024. Er zijn een aantal hypothesen, waaronder circadiaanse ritmeverschuivingen en een ontregeling van neurotransmitters, maar genetische factoren kunnen ook een rol spelen.

Interne klok

Een seizoensgebonden affectieve stoornis heeft mogelijk veel te maken met de interne klok. Een winterdepressie treedt waarschijnlijk op als gevolg van afnemend zonlicht, dat een aantal lichtgemedieerde biologische processen kan ontregelen, zoals de slaapwaakcycli, het humeur en de energieregulatie. Ook in de zomer kunnen soortgelijke functies verstoord raken door de overvloed aan zonlicht of de hitte die daarmee gepaard gaat. Overtollig licht veroorzaakt bovendien opwinding, wat bijdraagt aan de tekenen van een zomerdepressie.

Lager serotoninegehalte in hersenen

Verder speelt een daling van het serotoninegehalte (een chemische stof in de hersenen) mogelijk een rol bij de totstandkoming van een seizoensgebonden affectieve stoornis. Deze neurotransmitter is verantwoordelijk voor de stemming. Door minder zonlicht ontstaat een daling van serotonine, wat leidt tot tekenen van een depressie.

Melatonine

De seizoensverandering verstoort mogelijk de balans van de melatoninewaarden in het lichaam. Melatonine is belangrijk voor het slaappatroon en het humeur.

Risicofactoren

De aandoening komt vooral tot uiting tijdens de koude, donkere wintermaanden. Af en toe duiken de symptomen ook op tijdens de zonnige zomermaanden. Bij sommige patiënten met een bipolaire stoornis komen in de lente en zomer symptomen van een manie (extreme energie veroorzaakt door een bipolaire stoornis of een andere stemmingsstoornis) of een hypomanie (mildere vorm van een manie) tot uiting, maar in de herfst- en winterperiode ervaren deze patiënten dan sneller een winterdepressie. Patiënten met een seizoensgebonden affectieve stoornis hebben meestal een andere psychische aandoening zoals een bipolaire stoornis (stemmingsstoornis), ADHD (moeite met aandacht en controle van energie), een eetstoornis, een angststoornis of een paniekstoornis. Verder krijgen patiënten sneller te maken met de vorm van depressie als bloedverwanten ook lijden aan een winterdepressie. De ziekte komt tot slot vaker voor bij patiënten die ver ten noorden of ten zuiden van de evenaar wonen. Dit is mogelijk te wijten aan minder zonlicht in de winter en langere dagen tijdens de zomermaanden.

Symptomen

De symptomen van een seizoensgebonden affectieve stoornis starten en eindigen jaarlijks op ongeveer dezelfde tijdstippen.

Winterperiode

Bij de meeste mensen met een winterdepressie beginnen de symptomen in het najaar en gaan ze door in de wintermaanden. De patiënt krijgt te maken met diverse tekenen zoals:

• concentratieproblemen
• een gewichtstoename
• een laag zelfbeeld
• een somberdere stemming
• een verhoogde eetlust (met vooral een verlangen naar koolhydraten)
• een verlies van interesse of plezier in activiteiten
• ernstige vermoeidheid en lusteloosheid
• gevoelens van hopeloosheid of waardeloosheid
• minder energie
• prikkelbaarheid / humeurigheid
• veel behoefte aan slaap, overslapen en andere slaapproblemen

Zomerperiode

Bij ongeveer 10% van de patiënten met een seizoensgebonden affectieve stoornis ontstaan tekenen in het voorjaar en de zomerperiode. Terwijl patiënten in de winter meer slapen en meer eten om effectief het seizoen te ‘overwinteren’, komen tegenovergestelde symptomen voor bij patiënten die aan een zomerdepressie lijden:

• afvallen
• agitatie (opwinding)
• angst
• minder eten
• minder slaap nodig hebben of minder slapen
• slapeloosheid

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van een seizoensgebonden affectieve stoornis kunnen wijzen op een verergering van de aandoening of op een andere ernstige psychische of lichamelijke aandoening. Belangrijke alarmsymptomen zijn:

• Ernstige veranderingen in eet- en slaappatronen die niet verbeteren
• Intense gevoelens van hopeloosheid of waardeloosheid
• Suïcidale gedachten of pogingen
• Ernstige moeite met functioneren op het werk, op school of in sociale situaties
• Bijwerkingen van medicatie of therapieën die de toestand verergeren

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch criterium
Een winterdepressie of zomerdepressie wordt gedefinieerd als een ernstige depressie die een seizoensgebonden patroon volgt gedurende ten minste twee jaar.

Diagnostisch onderzoek
De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en stelt aan de patiënt diepgaande vragen inzake zijn gezondheid. In sommige gevallen is een depressie geassocieerd met een onderliggend lichamelijk gezondheidsprobleem. Verder is soms een bloedonderzoek vereist om bijvoorbeeld de schildklierwaarden te controleren. Een psycholoog voert verder een psychologisch onderzoek uit waarbij hij kijkt naar de symptomen, de gedachten, de gevoelens en de gedragspatronen van de patiënt.

Differentiële diagnose
Aangezien een winterdepressie of zomerdepressie een subtype van een depressie is, is het voor de arts vaak moeilijk om te bepalen of de symptomen te wijten zijn aan een seizoensgebonden affectieve stoornis of aan een ander type depressie. Het is soms ook lastig voor de arts om een onderscheid te maken tussen een echte winterdepressie en de minder ernstige ‘winterblues’.

Behandeling

Winter

Een winterdepressie is vaak met succes te behandelen met helder licht (fototherapie), dat een patiënt toegediend krijgt in de vroege ochtend (net na het ontwaken). Dit veroorzaakt een faseversnelling in het circadiaanse ritme van melatonine. Hiervoor is een speciale lichtbak vereist die ten minste 10.000 lux produceert, wat 100 keer sterker is dan een normale gloeilamp. Het is belangrijk om zeker te kiezen voor lichttherapie voor de behandeling van een seizoensgebonden affectieve stoornis, omdat lichttherapie voor huidaandoeningen zoals psoriasis met andere lichtfrequenties werkt die niet veilig zijn voor het netvlies van het oog. Selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's), een klasse van antidepressiva, en andere antidepressiva worden ook vaak voorgeschreven. Psychotherapie kan nuttig zijn, vooral cognitieve gedragstherapie, die zich richt op het veranderen van negatieve denkpatronen. De arts kan ook aanvullende behandelingen aanbevelen om de symptomen te verlichten.

Zomer

Bij een zomerdepressie kan een arts adviseren om overmatige blootstelling aan zonlicht te vermijden. Psychotherapie, zoals cognitieve gedragstherapie, kan ook nuttig zijn. Soms wordt het gebruik van antidepressiva aanbevolen. Het is belangrijk om een passende behandeling te vinden door nauw samen te werken met een psychiater of psycholoog.

Prognose

Een seizoensgebonden affectieve stoornis kan goed worden behandeld met de juiste behandeling, waarbij veel patiënten significante verlichting van symptomen ervaren. De aandoening kan echter weer terugkomen in de volgende seizoensgebonden periode, vooral als de behandeling niet consistent wordt voortgezet. Het is cruciaal om regelmatig contact te onderhouden met een zorgverlener om een effectieve lange-termijnstrategie te ontwikkelen en aan te passen indien nodig. Patiënten moeten ook proactief blijven in hun zelfzorg en in het monitoren van eventuele terugkeer van symptomen.

Complicaties

Wanneer de seizoensgebonden affectieve stoornis niet adequaat wordt behandeld, kan dit leiden tot verschillende complicaties:

• Verergering van depressieve symptomen
• Verhoogd risico op suïcidale gedachten of pogingen
• Moeilijkheden bij het functioneren op sociaal en professioneel vlak
• Verlies van motivatie en interesse in dagelijkse activiteiten
• Verslechtering van andere lichamelijke en geestelijke gezondheidsproblemen

Preventie

Preventie van een seizoensgebonden affectieve stoornis omvat verschillende strategieën, zoals:

• Regelmatige blootstelling aan natuurlijk licht, vooral in de wintermaanden
• Gebruik van een lichttherapielamp bij de eerste tekenen van een seizoensgebonden affectieve stoornis
• Actieve deelname aan fysieke activiteiten en sociaal contact
• Regelmatige medische controles en een gezonde levensstijl aanhouden
• Vroegtijdige behandeling van symptomen om een verergering te voorkomen

Lees verder

• Depressie bij ouderen: Oorzaken, symptomen en behandeling
• Depressie: Oorzaken en behandeling van depressieve gevoelens
• Antidepressiva: Medicatie tegen een depressie en pijn
• Cyclothymie: Schommelingen van hypomanie en milde depressie