Winterdepressie en zomerdepressie: Oorzaken en symptomen

Een seizoensgebonden affectieve stoornis is een aandoening waarbij een patiënt terugkerende episodes van depressieve symptomen heeft in de winterperiode. Bij een aantal patiënten treden ook symptomen op in het zomerseizoen. Slaapproblemen, minder energie en eetwijzigingen zijn enkele tekenen van deze vorm van een depressie. Medicatie, een behandeling via licht en psychotherapie zijn bekende behandelingen voor deze vorm van een depressie. Het is belangrijk om tijdig hulp in te roepen bij tekenen van een winterdepressie of zomerdepressie, want de seizoensgebonden affectieve stoornis verergert mogelijk waardoor ernstige complicaties tot stand komen.

• Epidemiologie
• Oorzaken van winterdepressie en zomerdepressie
• Interne klok
• Lager serotoninegehalte in hersenen
• Melatonine
• Risicofactoren van seizoensgebonden affectieve stoornis
• Symptomen
• Winterperiode
• Zomerperiode
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van vorm van een depressie
• Winter
• Zomer
• Complicaties van psychische aandoening

Epidemiologie

Een seizoensgebonden affectieve stoornis komt voor bij 0,5 tot 3 procent van de personen in de algemene bevolking. Circa 10-20 procent van de patiënten met een depressieve stoornis en circa 25 procent van de patiënten met een bipolaire stoornis zijn getroffen. Jongvolwassenen en vrouwen zijn tot slot het vaakst getroffen.

Oorzaken van winterdepressie en zomerdepressie

Waarom een winterdepressie optreedt, is niet goed begrepen anno oktober 2020. Er zijn een aantal hypothesen, waaronder circadiaanse ritmeverschuivingen en een ontregeling van neurotransmitters, al spelen wellicht ook genetische factoren een rol.

Interne klok

Een seizoensgebonden affectieve stoornis heeft mogelijk veel te maken met de interne klok. Een winterdepressie treedt waarschijnlijk op als gevolg van afnemend zonlicht, dat een aantal lichtgemedieerde biologische processen kan ontregelen, zoals de slaapwaakcycli, het humeur en de energieregulatie. Ook in de zomer zijn soortgelijke functies mogelijk verstoord door de overvloed aan zonlicht, of door de hitte die daarmee gepaard gaat. Overtollig licht veroorzaakt bovendien opwinding, wat bijdraagt aan de tekenen van een zomerdepressie.

Lager serotoninegehalte in hersenen

Verder speelt een daling van het serotoninegehalte (een chemische stof in de hersenen) mogelijk een rol bij de totstandkoming van een seizoensgebonden affectieve stoornis. Deze neurotransmitter is verantwoordelijk voor de stemming. Door minder zonlicht ontstaat een daling van serotonine, wat leidt tot tekenen van een depressie.

Melatonine

De seizoensverandering verstoort mogelijk de balans van de melatoninewaarden in het lichaam. Melatonine is belangrijk voor het slaappatroon en het humeur.

Risicofactoren van seizoensgebonden affectieve stoornis

De aandoening komt vooral tot uiting tijdens de koude, donkere wintermaanden. Af en toe duiken de symptomen ook op tijdens de zonnige zomermaanden. Bij sommige patiënten met een bipolaire stoornis komen in de lente en zomer symptomen van een manie (extreme energie veroorzaakt door een bipolaire stoornis of een andere stemmingsstoornis) of een hypomanie (mildere vorm van een manie) tot uiting, maar in de herfst- en winterperiode ervaren deze patiënten dan sneller een winterdepressie. Patiënten met een seizoensgebonden affectieve stoornis hebben meestal een andere psychische aandoening zoals een bipolaire stoornis (stemmingsstoornis), ADHD (moeite met aandacht en controleren van energie), een eetstoornis, een angststoornis of een paniekstoornis. Verder krijgen patiënten sneller te maken met de vorm van een depressie als bloedverwanten ook lijden aan een winterdepressie. De ziekte komt tot slot vaker voor bij patiënten die ver ten noorden of ten zuiden van de evenaar wonen. Dit is mogelijk te wijten aan minder zonlicht in de winter en langere dagen tijdens de zomermaanden.

Symptomen

De symptomen van een seizoensgebonden affectieve stoornis starten en eindigen jaarlijks op ongeveer dezelfde tijdstippen.

Winterperiode

Bij de meeste mensen met een winterdepressie beginnen de symptomen in het najaar en gaan ze door in de wintermaanden. De patiënt krijgt te maken met diverse tekenen zoals:

• concentratieproblemen
• een gewichtstoename
• een laag zelfbeeld
• een somberdere stemming
• een verhoogde eetlust (met vooral een verlangen naar koolhydraten)
• een verlies van interesse of plezier in activiteiten
• ernstige vermoeidheid en lusteloosheid
• gevoelens van hopeloosheid of waardeloosheid
• minder energie
• prikkelbaarheid / humeurigheid
• veel behoefte aan slaap, overslapen en andere slaapproblemen

Zomerperiode

Bij ongeveer 10% van de patiënten met een seizoensgebonden affectieve stoornis ontstaan tekenen in het voorjaar en de zomerperiode. Terwijl patiënten in de winter meer slapen en meer eten om effectief het seizoen te ‘overwinteren’, komen tegenovergestelde symptomen voor bij patiënten die aan een zomerdepressie lijden:

• afvallen
• agitatie (opwinding)
• angst
• minder eten
• minder slaap nodig hebben of minder slapen
• slapeloosheid

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch criterium
Een winterdepressie of zomerdepressie wordt gedefinieerd als een ernstige depressie die een seizoensgebonden patroon volgt gedurende ten minste twee jaar.

Diagnostisch onderzoek
De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en stelt aan de patiënt diepgaande vragen inzake zijn gezondheid. In sommige gevallen is een depressie geassocieerd met een onderliggend lichamelijk gezondheidsprobleem. Verder is soms een bloedonderzoek vereist om bijvoorbeeld de schildklierwaarden te controleren. Een psycholoog voert verder een psychologisch onderzoek uit waarbij hij kijkt naar de symptomen, de gedachten, de gevoelens en de gedragspatronen van de patiënt.

Differentiële diagnose
Aangezien een winterdepressie of zomerdepressie een subtype van een depressie is, is het voor de arts vaak moeilijk om te bepalen of de symptomen te wijten zijn aan een seizoensgebonden affectieve stoornis of aan een ander type depressie. Het is soms ook lastig voor de arts om een onderscheid te maken tussen een echte winterdepressie en de minder ernstige ‘winterblues’.

Behandeling van vorm van een depressie

Winter

Een winterdepressie is vaak met succes te behandelen met helder licht (fototherapie), dat een patiënt toegediend krijgt in de vroege ochtend (net na het ontwaken). Dit veroorzaakt een faseversnelling in het circadiaanse ritme van melatonine. Hiervoor is een speciale lichtbak vereist met die ten minste 10.000 lux produceert, wat 100 keer sterker is dan een normale gloeilamp. Het is belangrijk om zeker te opteren voor lichttherapie voor de behandeling van een seizoensgebonden affectieve stoornis, omdat de lichttherapie voor huidaandoeningen zoals psoriasis werken met andere lichtfrequenties die niet veilig zijn voor het netvlies van het oog. Selectieve serotonine heropnameremmers (SSRI's), een klasse van antidepressiva en psychotherapie zijn alternatieve behandelingen.

Zomer

Cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie) helpt patiënten met een seizoensgebonden affectieve stoornis in de zomer. Verder blijven patiënten op het midden van de dag binnen, doen ze een middagdutje en houden ze zich voorts best koel met behulp van het nemen van koude douches, zwemmen en airconditioning. Verder is het mogelijk om de medicatiedoses (van antidepressiva) van patiënten in de lente te verhogen, in de hoop dat de symptomen afzwakken voordat de zomer volledig start.

Complicaties van psychische aandoening

Het is belangrijk om de tekenen van de ziekte steeds ernstig te nemen. Net zoals bij een andere depressievorm, verergeren de symptomen soms wanneer de patiënt geen gepaste behandeling krijgt. Hierdoor ontstaan volgende mogelijke complicaties:

• andere psychische stoornissen zoals angststoornissen of eetstoornissen
• drugsmisbruik
• problemen op school of op het werk
• sociale isolatie
• suïcidale gedachten of suïcidaal gedrag (over zelfmoord)

Lees verder

• Depressie bij ouderen: Oorzaken, symptomen en behandeling
• Depressie: Oorzaken en behandeling van depressieve gevoelens
• Antidepressiva: Medicatie tegen een depressie en pijn
• Cyclothymie: Schommelingen van hypomanie en milde depressie