Rhinitis en hooikoorts: Ontsteking van neusslijmvlies

Rhinitis is een aandoening waarbij een patiënt niesaanvallen, een loopneus, een verstopte neus en postnasale drip (keelslijmen) heeft door een ontsteking en irritatie van het neusslijmvlies. De symptomen houden een beperkte periode van het jaar aan (seizoensgebonden of intermitterende rhinitis) of anders zijn ze het hele jaar door aanwezig (meerjarige of aanhoudende rhinitis). Bij deze aandoeningen ontstaat een ontsteking en irritatie van het neusslijmvlies wat het gevolg is van contact met irriterende stoffen. Rhinitis biedt heel wat ongemak aan de patiënt. De uitlokkende stoffen of factoren vermijden biedt vaak een verlichting van de klachten, al is dit in de praktijk niet altijd haalbaar. Enkele adviezen en medicijnen verminderen echter de symptomen die hiermee gepaard gaan.

• Infectieuze rhinitis
• Seizoensgebonden (allergische) rhinitis (hooikoorts)
• Terminologie
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Meerjarige of aanhoudende rhinitis
• Meerjarige allergische rhinitis
• Niet-seizoensgebonden niet-allergische rhinitis met eosinofilie
• Vasomotorische rhinitis
• Andere oorzaken van rhinitis
• Aandoeningen
• Afwijkingen aan neus
• Medicatie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Allergenen vermijden
• Medicatie

Infectieuze rhinitis

Rhinitis is vaak het gevolg van een virale of bacteriële infectie, zoals een verkoudheid, een adenovirusinfectie, het respiratoir syncytieel virus, bacteriële sinusitis, … De belangrijkste symptomen van een verkoudheid omvatten een loopneus, niezen, keelpijn, hoesten, congestie (verstopte sinussen) en lichte hoofdpijn. Door het niezen probeert het lichaam de ‘vreemde indringers’ te verdrijven uit het lichaam.

Seizoensgebonden (allergische) rhinitis (hooikoorts)

Terminologie

Seizoensgebonden rhinitis wordt vaak 'hooikoorts' of 'pollenallergie' genoemd en is de meest voorkomende allergische aandoening. Aangezien de term hooikoorts impliceert dat alleen grasstuifmeel verantwoordelijk is, is ‘seizoensgebonden (of intermitterende) allergische rhinitis’ een betere benaming.

Epidemiologie

De wereldwijde prevalentiepercentages variëren van 2% tot 20%. De prevalentie is maximaal in het tweede decennium en tot 30% van de jonge personen lijdt in juni en juli aan symptomen.

Oorzaken

Het immuunsysteem reageert bij allergische rhinitis op een allergeen (uitlokkende stof) omdat het afweersysteem vermoedt dat dit schadelijk. Als het immuunsysteem overgevoelig is, reageert het immuunsysteem door de productie van antilichamen om deze ‘allergenen’ te bestrijden. Antistoffen zijn speciale eiwitten in het bloed die meestal worden geproduceerd om virussen en infecties te bestrijden. Allergische reacties treden niet op wanneer de patiënt voor het eerst in contact komt met een allergeen. Het immuunsysteem moet het immers herkennen en ‘onthouden’ voordat het antilichamen produceert om het te bestrijden. Dit proces staat bekend als ‘sensibilisatie’. Nadat de patiënt een gevoeligheid voor een allergeen heeft ontwikkeld, detecteren antilichamen (immunoglobuline E = IgE) wanneer het allergeen in contact komt met de binnenkant van de neus en keel. Deze antilichamen zorgen ervoor dat cellen een aantal chemicaliën afgeven, waaronder histamine, waardoor de binnenste laag van de neus (het slijmvlies) ontstoken raakt en overtollig slijm gaat produceren. Dit is de oorzaak van de typische symptomen van niezen, een verstopte neus of een loopneus.

Risicofactoren

Boompollen, schimmelsporen, graspollen, de huisstofmijt, uitwerpselen van huisstofmijten, pollenkorrels en huidschilfers van huisdieren zijn de vaakst voorkomende allergenen (uitlokkende stoffen) voor seizoensgebonden rhinitis).

Symptomen

Irritatie aan het neusslijmvlies, niezen, een waterige loopneus en keelslijmen door postnasale drip (overmatig veel slijm in de achterkant van de keel) zijn de meest lastige symptomen van hooikoorts, maar velen hebben ook last van jeuk aan de ogen en het zachte gehemelte, waterige ogen / waterige ogen bij baby's en kinderen, rode ogen en wallen rond de ogen. Ook ontstaat af en toe jeuk aan de oren vanwege de gemeenschappelijke innervatie van het slijmvlies in de keelholte en het oor. Bovendien heeft ongeveer 20% van de patiënten last van een seizoensgebonden piepende ademhaling (stridor). Aangezien de bestuiving van planten die aanleiding geven tot hoge pollenaantallen varieert van land tot land, komt seizoensgebonden rhinoconjunctivitis en de bijbehorende piepende ademhaling tot stand op verschillende tijdstippen van het jaar in verschillende regio's. Hoesten, hoofdpijn, vermoeidheid, cognitieve stoornissen en een jeukende neus zijn andere mogelijke tekenen van seizoensgebonden allergische rhinitis.

Meerjarige of aanhoudende rhinitis

Een andere benaming voor meerjarige of aanhoudende rhinitis is ‘perennerende rhinitis’. Patiënten met meerjarige rhinitis hebben zelden symptomen waarbij de ogen of keel aangetast zijn. De helft van de patiënten heeft voornamelijk symptomen van niezen en een waterige loopneus, terwijl de andere helft van de patiënten vooral last heeft van een verstopte neus. De patiënt verliest soms het reukvermogen (anosmie) en de smaak (smaakverlies). Sinusitis (ontsteking van de neusbijholten) komt bij ongeveer 50% van de patiënten voor als gevolg van een zwelling van de slijmvliezen die de afvoer van de sinussen belemmert. Aanhoudende rhinitis komt het vaakst voor in de tweede en derde decennia, en neemt af met de leeftijd. De aanwezigheid van meerjarige rhinitis maakt de neus reactiever voor niet-specifieke stimuli zoals sigarettenrook, waspoeders, huishoudelijke reinigingsmiddelen, sterke parfums en verkeersrook. Hoewel patiënten vaak denken dat ze allergisch zijn voor deze stimuli, zijn dit irriterende reacties en houden ze geen allergische immuunreacties in.

Meerjarige rhinitis is in te delen in enkele hoofdtypen met name:

• meerjarige allergische rhinitis
• niet-seizoensgebonden niet-allergische rhinitis met eosinofilie
• vasomotorische rhinitis

Meerjarige allergische rhinitis

Huisstofmijten
De belangrijkste oorzaak van maarjarige allergische rhinitis is een allergie voor de fecale deeltjes (uitwerpselen) van de huisstofmijt Dermatophagoides pteronyssinus of D. farinae. Deze deeltjes hebben een diameter van ongeveer 20 μm. De huisstofmijt zelf is minder dan 0,5 mm groot, onzichtbaar voor het blote oog. De mijt is aanwezig in het hele huis, vooral in oudere, vochtige woningen. Verder leeft de huisstofmijt van afgeworpen menselijke huidschilfers. De hoogste concentraties (4000 mijten per gram oppervlaktestof) zijn te vinden in menselijk beddengoed.

Huisdieren
De volgende meest voorkomende allergenen komen van huisdieren (vooral katten). De allergenen zijn namelijk eiwitten afkomstig van urine of speeksel, evenals van de huid. Een allergie voor urine-eiwitten van kleine zoogdieren is een belangrijke oorzaak van morbiditeit bij laboratoriummedewerkers.

Industriële stoffen
Industrieel stoffen en dampen veroorzaken vaker arbeidsgerelateerde rhinitis dan astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen).

Niet-seizoensgebonden niet-allergische rhinitis met eosinofilie

Bij niet-seizoensgebonden niet-allergische rhinitis met eosinofilie is de arts niet in staat om een extrinsieke (van buitenaf) allergische oorzaak vast te stellen. Hij vindt met andere woorden geen aanwijzingen voor een allergie van buitenaf door de medische geschiedenis van de patiënt te doorlopen of door een huidtest uit te voeren. Net zoals bij patiënten met niet-seizoensgebonden allergische rhinitis, zijn echter eosinofiele granulocyten aanwezig in de neusafscheidingen van patiënten met niet-seizoensgebonden niet-allergische rhinitis. De meeste van deze patiënten zijn intolerant voor aspirine / NSAID's (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen).

Vasomotorische rhinitis

Patiënten met vasomotorische rhinitis hebben geen aantoonbare allergie of nasale eosinofilie. De waterige afscheidingen uit de neus en nasale congestie zijn het resultaat van bijvoorbeeld koude lucht, rook, parfum, krantenpapier, luchtvervuiling, smog, uitlaten, … Dit is mogelijk het gevolg van een onbalans van de autonome zenuwen die het weefsel in het neusslijmvlies controleren.

Andere oorzaken van rhinitis

Aandoeningen

Soms is rhinitis gerelateerd aan andere medische aandoeningen zoals:

• gastro-oesofageale reflux (symptomen van brandend maagzuur)
• granulomatose met polyangiitis (ziekte van Wegener: auto-immuunaandoening)
• sarcoïdose (aandoening met symptomen aan ogen, huid, longen en zenuwstelsel)
• mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen)

Afwijkingen aan neus

Verder leiden enkele afwijkingen aan de neusstructuur ook tot de ontsteking en irritatie van het neusslijmvlies, zoals een afwijkend neustussenschot (septum), een geperforeerd septum, neustumoren, neuspoliepen of vreemde voorwerpen in de neus.

Medicatie

Bepaalde medicijnen (orale anticonceptiva = anticonceptiepil, sommige bloeddrukmedicatie, sommige medicijnen voor de behandeling van angststoornissen, sommige medicijnen tegen erectiestoornissen en sommige ontstekingsremmende medicijnen) veroorzaken mogelijk ook rhinitis.

Diagnose en onderzoeken

De allergische factoren die rhinitis veroorzaken, achterhaalt de arts meestal uit het doorlopen van de medische geschiedenis van de patiënt. Een huidpriktest geeft aan dat de mechanismen die leiden tot allergische rhinitis (of astma) aanwezig zijn in de menselijke huid. Het meten van specifieke serum-IgE-antilichamen tegen het specifieke allergeen verschaft dezelfde informatie als de huidpriktest. Een bloedonderzoek is echter duurder en daarom bestelt de arts dit bloedonderzoek enkel voor patiënten die geen huidpriktest kunnen ondergaan. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer een patiënt:

• antihistaminica (geneesmiddelen voor de behandeling van allergische reacties) gebruikt en niet in staat is om drie dagen voor de huidtest te stoppen
• lijdt aan actief eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid)
• lijdt aan dermatografie (tijdelijke galbulten na bekrassen van huid)

Behandeling

Allergenen vermijden

Het wegdoen van een huisdier of een totale behuizing van industriële processen die allergenen afgeven, leidt tot de genezing van rhinitis (alsook astma), al is dit in de praktijk vaak onmogelijk. Het vermijden van pollen is eveneens onmogelijk. Het contact kan afnemen door:

• de slaapkamerraam 's nachts dicht te houden
• een zonnebril te dragen
• met gesloten autoruiten te rijden
• wandelingen op het platteland te vermijden (met name in de late namiddag wanneer het aantal stuifmeelkorrels het hoogst is op de begane grond)

Deze maatregelen zijn zelden voldoende om de symptomen onder controle te houden. De blootstelling aan stuifmeel is over het algemeen lager in kustregio's, waar de zeebries de stuifmeelkorrels in het binnenland behoudt.

De huisstofmijt infecteert de meeste delen van het huis, maar vooral de slaapkamer. Het aantal mijten is extreem laag in ziekenhuizen waar tapijten ontbreken, vloeren vaak worden schoongemaakt en matrassen en kussens bedekt zijn met plastic beschermingen die goed af te vegen zijn. De blootstelling van het mijtallergeen is te verminderen door beddengoed in te wikkelen in een speciale stof die de passage van mijtallergenen voorkomt, terwijl nog wel waterdampen doorgelaten worden. Dit is een comfortabele oplossing en vermindert bovendien de symptomen van een huisstofmijtallergie. Acariciden (soort pesticide dat mijten verwijdert) zijn minder effectief en zijn niet aanbevolen. Een verhoogde ventilatie van de ruimte en een verminderde stoffering inclusief tapijten, gordijnen en zacht speelgoed zijn allemaal nuttig voor het verminderen van de mijten.

Medicatie

Antihistaminica
Vrij verkrijgbare en op doktersvoorschrift verkrijgbare antihistaminica blijven de meest voorkomende therapie voor rhinitis. Ze zijn bijzonder effectief tegen niezen, maar zijn minder effectief tegen een loopneus en hebben weinig invloed op een verstopte neus. De eerste generatie antihistaminica (chloorfenamine, hydroxyzine) veroorzaken sedatie (verdoving) en concentratieproblemen bij alle patiënten en zijn bijgevolg niet aanbevolen. Geneesmiddelen van de tweede generatie zoals loratadine (10 mg eenmaal daags), desloratadine (5 mg per dag), cetirizine 10 mg per dag en L-cetirizine 5 mg per dag, en fexofenadine (120 mg per dag) zijn minstens zo krachtig en bovendien veroorzaken ze geen verdoving. Antihistaminica zorgen ook voor het verlichten van de jeuk in de ogen en het gehemelte.

Decongestiva
Decongestiva zijn veel gebruikte geneesmiddelen voor de behandeling van een verstopte neus. Ze zijn oraal (via de mond) in te nemen, maar nog vaker gebruiken patiënten deze in de vorm van neusdruppels of neussprays. Het is wel belangrijk om deze maar maximaal drie à zeven dagen te gebruiken (tenzij de arts iets anders geadviseerd heeft) omdat een langdurig gebruik de binnenkant van de neus beschadigt en de neus ook niet meer altijd reageert op het decongestivum. Hierdoor gaan patiënten steeds grotere hoeveelheden van het medicijn nemen om dit fenomeen te overwinnen. Meestal schrijft de arts deze medicijnen slechts voor een beperkte periode voor om de neusgaten te openen waarna een andere therapie volgt, zoals lokale corticosteroïden.

Corticosteroïden
De meest effectieve behandeling voor rhinitis is een topisch (op de huid aangebracht) corticosteroïdepreparaat. De gebruikte hoeveelheid is onvoldoende om systemische effecten te veroorzaken en het effect is voornamelijk ontstekingsremmend. Topische steroïden moet de patiënt opstarten vóór het begin van seizoensgebonden symptomen. De combinatie van een lokaal corticosteroïde met een niet-sederende antihistaminica die de patiënt regelmatig inneemt, is bijzonder effectief. Patiënten moeten zorgvuldig instructies krijgen over het gebruik van het preparaat met nasale steroïden om een optimale medicijnafzetting te bereiken. Als andere therapieën niet effectief zijn, reageren seizoensgebonden en niet-seizoengebonden rhinitis gemakkelijk op een korte kuur (twee weken) van de behandeling met dagelijks 5 mg D-prednisolon.

Leukotrieënantagonisten
Bij patiënten die niet reageren op antihistaminica of lokale steroïden, is een leukotrieënantagonist nuttig, vooral bij patiënten met een voorgeschiedenis van NSAID-gevoeligheid of een patiënt die gelijktijdig lijdt aan astma.

Immunotherapie
Immunotherapie (allergie-injecties voor behandeling allergie) is inzetbaar voor patiënten met seizoensgebonden allergische rhinitis die niet op alle andere therapieën hebben gereageerd. Een oraal (via de mond ingenomen) preparaat van grasstuifmeelextract is beschikbaar, evenals een extract dat de arts subcutaan (onder de huid) in geleidelijk toenemende doses injecteert.

Lees verder

• Niet-allergische rhinitis: Chronische symptomen aan neus
• Antihistaminica: Geneesmiddelen tegen allergische reacties
• Immunotherapie: Allergie-injecties voor behandeling allergie
• Loopneus: Afscheiding uit neus door zwelling en ontsteking
• Droge neus: Oorzaken & behandelingen voor droogheid van neus