Rhinitis en hooikoorts: Ontsteking van neusslijmvlies

Rhinitis is een aandoening waarbij de patiënt last heeft van niesbuien, een loopneus, een verstopte neus en postnasale drip (slijm in de keel) als gevolg van ontsteking en irritatie van het neusslijmvlies. Deze symptomen kunnen seizoensgebonden zijn (seizoensgebonden of intermitterende rhinitis) of het hele jaar door aanwezig zijn (meerjarige of chronische rhinitis). De ontsteking van het neusslijmvlies ontstaat door contact met irriterende stoffen of allergenen. Hoewel het vermijden van deze uitlokkende stoffen vaak verlichting biedt, is dit in de praktijk niet altijd haalbaar. Er zijn echter enkele adviezen en medicijnen die de symptomen kunnen verlichten.

• Infectieuze rhinitis
• Seizoensgebonden (allergische) rhinitis (hooikoorts)
• Terminologie
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Meerjarige of aanhoudende rhinitis
• Meerjarige allergische rhinitis
• Niet-seizoensgebonden niet-allergische rhinitis met eosinofilie
• Vasomotorische rhinitis
• Andere oorzaken van rhinitis
• Aandoeningen
• Afwijkingen aan de neus
• Medicatie
• Diagnose en onderzoeken
• Allergische testen
• Behandeling
• Allergenen vermijden
• Medicatie
• Levensstijl en preventie

Infectieuze rhinitis

Rhinitis kan vaak het gevolg zijn van een virale of bacteriële infectie, zoals een verkoudheid, een adenovirusinfectie, het respiratoir syncytieel virus, of bacteriële sinusitis. De belangrijkste symptomen van een verkoudheid omvatten een loopneus, niezen, keelpijn, hoesten, congestie (verstopte sinussen) en lichte hoofdpijn. Het niezen is een reflex van het lichaam om 'vreemde indringers' uit de luchtwegen te verwijderen.

Seizoensgebonden (allergische) rhinitis (hooikoorts)

Terminologie

Seizoensgebonden rhinitis wordt vaak aangeduid als 'hooikoorts' of 'pollenallergie'. De term hooikoorts impliceert dat enkel grasstuifmeel de oorzaak is, terwijl 'seizoensgebonden (of intermitterende) allergische rhinitis' een nauwkeurigere benaming is, aangezien allergieën voor andere pollen ook kunnen bijdragen aan de symptomen.

Epidemiologie

De wereldwijde prevalentie van seizoensgebonden rhinitis varieert van 2% tot 20%. De aandoening is het meest frequent in het tweede decennium van het leven, waarbij tot 30% van de jonge volwassenen symptomen ervaart in de maanden juni en juli.

Oorzaken

Bij allergische rhinitis reageert het immuunsysteem op allergenen (uitlokkende stoffen) alsof deze schadelijk zijn. Wanneer het immuunsysteem overgevoelig is, produceert het antilichamen (specifiek immunoglobuline E, IgE) tegen deze allergenen. Deze antilichamen zorgen ervoor dat mastcellen histamine en andere chemicaliën afgeven, wat leidt tot ontsteking van het neusslijmvlies en verhoogde slijmproductie. Dit veroorzaakt de typische symptomen van niezen, een verstopte neus en een loopneus.

Risicofactoren

Veelvoorkomende allergenen voor seizoensgebonden rhinitis zijn boompollen, schimmelsporen, graspollen, huisstofmijt, uitwerpselen van huisstofmijten, pollenkorrels en huidschilfers van huisdieren.

Symptomen

Symptomen van hooikoorts zijn onder andere irritatie van het neusslijmvlies, niezen, een waterige loopneus en keelslijmen door postnasale drip (overmatig slijm in de achterkant van de keel). Daarnaast kunnen patiënten jeuk aan de ogen, jeuk aan de ogen, waterige ogen, rode ogen, en wallen rond de ogen ervaren. Soms is er ook jeuk aan de oren door de gezamenlijke innervatie van het neusslijmvlies en het oor. Ongeveer 20% van de patiënten heeft last van een seizoensgebonden piepende ademhaling (stridor). De timing van de symptomen varieert afhankelijk van de pollenconcentratie en regio. Andere mogelijke symptomen zijn hoesten, hoofdpijn, vermoeidheid, cognitieve stoornissen en een jeukende neus.

Meerjarige of aanhoudende rhinitis

Meerjarige of aanhoudende rhinitis wordt ook wel 'perenniale rhinitis' genoemd. Bij patiënten met meerjarige rhinitis zijn de ogen en keel zelden aangedaan. Ongeveer de helft van de patiënten ervaart vooral niezen en een waterige loopneus, terwijl de andere helft vooral last heeft van een verstopte neus. Sommige patiënten kunnen tijdelijk het reukvermogen (anosmie) en de smaak (smaakverlies) verliezen. Sinusitis, een ontsteking van de neusbijholten, komt bij ongeveer 50% van de patiënten voor door zwelling van de slijmvliezen die de afvoer van de sinussen belemmert. Meerjarige rhinitis komt het vaakst voor bij mensen in hun tweede en derde decennium van hun leven en neemt meestal af met de leeftijd. Deze aandoening maakt de neus gevoeliger voor niet-specifieke stimuli zoals sigarettenrook, waspoeders, huishoudelijke reinigingsmiddelen, sterke parfums en verkeersrook. Hoewel patiënten vaak denken dat ze allergisch zijn voor deze stoffen, betreft het vaak irritaties in plaats van allergische reacties.

Meerjarige rhinitis kan worden ingedeeld in de volgende hoofdtypen:

• meerjarige allergische rhinitis
• niet-seizoensgebonden niet-allergische rhinitis met eosinofilie
• vasomotorische rhinitis

Meerjarige allergische rhinitis

Huisstofmijten
De belangrijkste oorzaak van meerjarige allergische rhinitis is een allergie voor de uitwerpselen van huisstofmijten, zoals Dermatophagoides pteronyssinus of D. farinae. Deze deeltjes zijn ongeveer 20 μm groot. De huisstofmijt zelf is minder dan 0,5 mm groot en niet zichtbaar zonder microscoop. Huisstofmijten zijn overal in het huis aanwezig, vooral in oudere, vochtige woningen, en voeden zich met afgevallen menselijke huidschilfers. De hoogste concentraties (tot 4000 mijten per gram stof) bevinden zich in beddengoed.

Huisdieren
Allergenen van huisdieren, vooral van katten, komen vaak van urine, speeksel, en huidschilfers. Een allergie voor deze eiwitten kan leiden tot aanzienlijke symptomen en is een belangrijke oorzaak van gezondheidsproblemen bij mensen die met laboratoriummedewerkers werken.

Industriële stoffen
Industrieel stoffen en dampen kunnen ook bijdragen aan arbeidsgerelateerde rhinitis, vaak meer dan astma (chronische ontsteking van de luchtwegen).

Niet-seizoensgebonden niet-allergische rhinitis met eosinofilie

Bij niet-seizoensgebonden niet-allergische rhinitis met eosinofilie is er geen aanwijzing voor een extrinsieke allergische oorzaak na evaluatie van de medische geschiedenis of huidtesten. Bij deze patiënten zijn eosinofiele granulocyten aanwezig in de neusafscheidingen, maar ze vertonen vaak intolerantie voor aspirine of NSAID's (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen).

Vasomotorische rhinitis

Vasomotorische rhinitis wordt gekenmerkt door een gebrek aan aantoonbare allergieën of nasale eosinofilie. Symptomen zoals waterige afscheidingen uit de neus en nasale congestie worden vaak uitgelokt door factoren zoals koude lucht, rook, parfum, krantenpapier, luchtvervuiling, en smog. Deze aandoening kan ontstaan door een onbalans van de autonome zenuwen die het neusslijmvlies reguleren.

Andere oorzaken van rhinitis

Aandoeningen

Rhinitis kan soms gerelateerd zijn aan andere medische aandoeningen. Enkele aandoeningen die rhinitis kunnen veroorzaken zijn:

• Gastro-oesofageale reflux (reflux van maagzuur dat symptomen kan veroorzaken zoals brandend maagzuur en irritatie van de keel)
• Granulomatose met polyangiitis (ook bekend als de ziekte van Wegener, een ernstige auto-immuunziekte die ontsteking van bloedvaten en verschillende organen veroorzaakt)
• Sarcoïdose (een aandoening die granulomen (ontstekingsknobbeltjes) vormt in verschillende organen, zoals ogen, huid, longen en zenuwstelsel)
• Mucoviscidose (taaislijmziekte, een erfelijke aandoening die leidt tot verdikking van slijm in verschillende organen zoals de longen en de darmen)

Afwijkingen aan de neus

Daarnaast kunnen structurele afwijkingen in de neus ook leiden tot ontsteking en irritatie van het neusslijmvlies. Dit omvat onder andere:

• Een afwijkend neustussenschot (septum), zoals een scheef of gebroken septum
• Een geperforeerd septum (een gat in het neustussenschot)
• Neustumoren (tumoren die in de neus ontstaan)
• Neuspoliepen (goedaardige gezwellen die uit het neusslijmvlies groeien)
• Vreemde voorwerpen in de neus (voorwerpen die vastzitten in de neus en irritatie of ontsteking veroorzaken)

Medicatie

Bepaalde medicijnen kunnen ook rhinitis veroorzaken. Dit betreft onder andere:

• Orale anticonceptiva zoals de anticonceptiepil
• Sommige bloeddrukmedicatie
• Sommige medicijnen voor de behandeling van angststoornissen
• Sommige medicijnen tegen erectiestoornissen
• Sommige ontstekingsremmende medicijnen

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van rhinitis begint vaak met het onderzoeken van de medische geschiedenis van de patiënt door de arts. De arts kan ook de volgende tests uitvoeren:

Allergische testen

Een huidpriktest kan aantonen of er allergische reacties optreden op specifieke allergenen. Deze test is effectief in het identificeren van allergische mechanismen die rhinitis kunnen veroorzaken. Een alternatief is het meten van specifieke serum-IgE-antilichamen tegen de allergenen. Dit bloedonderzoek kan echter kostbaarder zijn en wordt doorgaans alleen uitgevoerd als een huidpriktest niet mogelijk is. Dit kan het geval zijn wanneer een patiënt:

• Antihistaminica gebruikt en niet in staat is om deze medicatie drie dagen voor de test te stoppen
• Lijdt aan actief eczeem (een chronische huidziekte gekenmerkt door een droge huid en jeukende huid)
• Lijdt aan dermatografie (tijdelijke galbulten die ontstaan na het bekrassen van de huid)

Behandeling

Allergenen vermijden

Hoewel het vermijden van allergenen vaak een ideale manier lijkt om rhinitis en andere allergische aandoeningen te voorkomen, is dit in de praktijk vaak moeilijk. Het volledig vermijden van pollen of andere allergenen is vaak niet haalbaar. Enkele praktische maatregelen die kunnen helpen zijn:

• De slaapkamerraam 's nachts gesloten houden om pollen buiten te houden
• Een zonnebril dragen om pollen uit de ogen te houden
• Met gesloten autoruiten rijden om blootstelling aan pollen te verminderen
• Wandelingen op het platteland vermijden, vooral in de late namiddag wanneer de concentratie van pollen in de lucht het hoogst is

Hoewel deze maatregelen kunnen helpen, bieden ze vaak onvoldoende verlichting van de symptomen. Blootstelling aan pollen is meestal lager in kustgebieden, waar de zeebries de pollen uit het binnenland houdt.

De huisstofmijt is een veelvoorkomende allergiebron die vooral in de slaapkamer voorkomt. Het aantal mijten is doorgaans veel lager in ziekenhuizen door het ontbreken van tapijten, de frequentie van schoonmaken en het gebruik van afneembare beschermhoezen voor matrassen en kussens. Het verminderen van blootstelling aan huisstofmijt kan door beddengoed te bedekken met speciale hoezen die de doorgang van mijtallergenen blokkeren, terwijl ze nog steeds ademend blijven. Het gebruik van acariciden (pesticiden die mijten doden) is meestal minder effectief en niet aanbevolen. Verhoogde ventilatie van de ruimte en het verminderen van stoffering, zoals tapijten, gordijnen en zacht speelgoed, kunnen bijdragen aan een vermindering van mijten.

Medicatie

Antihistaminica
Antihistaminica blijven de meest gebruikte medicijnen voor de behandeling van rhinitis, zowel op recept als vrij verkrijgbaar. Ze zijn bijzonder effectief tegen niezen, maar bieden minder verlichting bij een loopneus en hebben beperkte invloed op een verstopte neus. De eerste generatie antihistaminica, zoals chloorfenamine en hydroxyzine, kunnen sedatie (vermoeidheid) en concentratieproblemen veroorzaken en worden daarom vaak niet aanbevolen. Geneesmiddelen van de tweede generatie, zoals loratadine (10 mg eenmaal daags), desloratadine (5 mg per dag), cetirizine (10 mg per dag), L-cetirizine (5 mg per dag), en fexofenadine (120 mg per dag), zijn effectief zonder sedatie te veroorzaken. Deze antihistaminica verlichten ook de jeuk in de ogen en het gehemelte.

Decongestiva
Decongestiva zijn vaak gebruikte geneesmiddelen voor het verlichten van een verstopte neus. Ze zijn beschikbaar als orale medicijnen of in de vorm van neusdruppels of neussprays. Het is belangrijk om deze middelen niet langer dan drie tot zeven dagen te gebruiken (tenzij anders geadviseerd door een arts), omdat langdurig gebruik kan leiden tot schade aan het neusslijmvlies en een verminderde effectiviteit. Artsen schrijven deze medicijnen vaak voor voor een korte periode om tijdelijke verlichting te bieden, waarna andere behandelingen, zoals lokale corticosteroïden, kunnen worden overwogen.

Corticosteroïden
Topische (op de huid aangebrachte) corticosteroïden zijn de meest effectieve behandeling voor rhinitis. Ze hebben voornamelijk een ontstekingsremmend effect en veroorzaken geen systemische bijwerkingen bij de gebruikte doseringen. Het is raadzaam om met de behandeling te beginnen vóór het optreden van seizoensgebonden symptomen. De combinatie van een lokaal corticosteroïde met een niet-sederende antihistaminicum kan bijzonder effectief zijn. Patiënten moeten duidelijke instructies ontvangen over het juiste gebruik van neussprays met corticosteroïden voor een optimale werking. Als andere behandelingen niet effectief blijken, kan een korte kuur met dagelijks 5 mg D-prednisolon een optie zijn voor zowel seizoensgebonden als niet-seizoensgebonden rhinitis.

Leukotrieënantagonisten
Voor patiënten die niet reageren op antihistaminica of lokale corticosteroïden, kunnen leukotrieënantagonisten nuttig zijn, vooral voor degenen met een geschiedenis van NSAID-gevoeligheid of gelijktijdige astma.

Immunotherapie
Immunotherapie (allergie-injecties) kan effectief zijn voor patiënten met seizoensgebonden allergische rhinitis die niet hebben gereageerd op andere behandelingen. Er zijn orale preparaten met grasstuifmeelextract beschikbaar, evenals injecties van allergenen die geleidelijk worden verhoogd door de arts.

Levensstijl en preventie

Een gezonde levensstijl en aanpassingen in de omgeving kunnen ook bijdragen aan het verminderen van rhinitis-symptomen. Het handhaven van een schone leefomgeving, regelmatige schoonmaak van de woning en het minimaliseren van blootstelling aan bekende allergenen kunnen nuttig zijn. Het volgen van een dieet dat rijk is aan antioxidanten en het vermijden van roken kan ook helpen om ontstekingen in de luchtwegen te verminderen.

Voor de meest actuele informatie en behandelopties kunt u uw arts raadplegen of de website van het Nederlands Huisartsen Genootschap bezoeken voor de laatste richtlijnen en aanbevelingen.

Lees verder

• Niet-allergische rhinitis: Chronische symptomen aan neus
• Antihistaminica: Geneesmiddelen tegen allergische reacties
• Immunotherapie: Allergie-injecties voor behandeling allergie
• Loopneus: Afscheiding uit neus door zwelling en ontsteking
• Droge neus: Oorzaken & behandelingen voor droogheid van neus