Cyclothymie: Schommelingen van hypomanie en milde depressie

Cyclothymie (cyclothymische stoornis, syntonie) is een langdurige psychische aandoening die wordt gekenmerkt door stemmingswisselingen met perioden van vrolijkheid en levendigheid (hypomanie) en perioden van verdriet en zwaartillendheid (milde depressie), zonder dat de patiënt lijdt aan een depressie of een bipolaire stoornis. Ofwel gaat de patiënt van hypomanische naar mild depressieve symptomen, maar het is ook mogelijk dat de patiënt tussenin een stabiele periode heeft. Deze milde stemmingsstoornis heeft mogelijk invloed op het persoonlijke en zakelijke leven van de patiënt en ook andere complicaties komen voor. Daarom is het belangrijk om een behandeling te zoeken zodat de symptomen niet verergeren. Psychotherapie, medicatie en een goede opvolging door de arts zijn nuttig.

• Epidemiologie van cyclothymische stoornis
• Oorzaken van cyclothymie
• Symptomen: Hypomanische en mild depressieve tekenen
• Hypomanie
• Milde depressie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van psychische aandoening
• Prognose van schommelingen tussen milde depressie en hypomanie
• Complicaties van stemmingswisselingen

Epidemiologie van cyclothymische stoornis

Circa 0,4% tot 1% van de bevolking heeft cyclothymie. Mannen en vrouwen zijn in gelijke aantallen aangetast, maar vrouwen zoeken wel sneller een behandeling op. De meeste patiënten krijgen voor het eerst met de symptomen te maken tijdens de adolescentie of jongvolwassenheid. Het begin van cyclothymie is echter vaak moeilijk te identificeren.

Oorzaken van cyclothymie

Een cyclothymische stoornis een zeer milde vorm van een bipolaire stoornis. De precieze oorzaak van beide psychische aandoening is anno oktober 2020 onbekend. Genetische factoren spelen wellicht een rol bij de ontwikkeling van beide stoornissen. Patiënten met cyclothymie hebben meer kans om familieleden te hebben met een bipolaire stoornis en vice versa. Verder zijn ook veranderingen in de werking van de hersenen geassocieerd met de psychische aandoening. De stemmingsschommelingen komen voorts vaker tot stand door een traumatische ervaring of langdurige perioden van stress.

Symptomen: Hypomanische en mild depressieve tekenen

Bij cyclothymie schommelen stemmingen van milde depressie tot hypomanie en weer terug. De lage en hoge stemmingswisselingen bereiken nooit de ernst of de duur van episoden van een depressie of volledige manie. Patiënten met een cyclothymische stoornis hebben mildere symptomen dan bij een volwaardige bipolaire stoornis. Bij de meeste patiënten verloopt dit via een onregelmatig en onvoorspelbaar patroon. De hypomanie of milde depressie houdt dagen of weken aan. Tussen deze gemoedstoestanden heeft een mogelijk meer dan een maand een normale gemoedstoestand, of gaat hij voortdurend van hypomanisch naar mild depressief, zonder normale perioden daartussenin.

Hypomanie

Patiënten die ‘hoogtepunten’ (hypomanische symptomen) ervaren bij cyclothymie lijden aan volgende mogelijke tekenen:

• concentratieproblemen
• een overdreven gevoel van geluk of welzijn (euforie)
• een slecht oordeel wat resulteert in risicovol gedrag of onverstandige keuzes
• een verhoogde drive om te presteren of om doelen te bereiken (seksueel, werkgerelateerd of sociaal)
• een verminderde behoefte aan slaap
• extreem optimisme
• impulsiviteit
• meer praten dan normaal
• onvermogen om stil te blijven zitten
• opgeblazen zelfrespect
• overmatige fysieke activiteit
• overdreven reageren op bepaalde gebeurtenissen
• prikkelbaar of onrustig gedrag
• snelle gedachten
• sneller afgeleid

Milde depressie

Tekenen van de dieptepunten van cyclothymie zijn:

• concentratieproblemen
• denken aan de dood of zelfmoord
• een gebrek aan betekenis en doel in het leven
• een gebrek aan motivatie
• een negatief zelfbeeld
• een verlies van interesse in activiteiten die ooit als prettig werden beschouwd
• een verminderd vermogen inzake beoordeling, planning of het oplossen an problemen
• gevoelens van waardeloosheid en schuldgevoelens
• huilen
• moeilijkheden bij het omgaan met conflicten
• pessimisme
• prikkelbaarheid, vooral bij kinderen en tieners
• rusteloosheid
• slaapstoornissen (veel meer of veel minder slapen dan normaal)
• sociale isolatie / eenzaamheid
• veranderingen in het gewicht
• vermoeidheid of een vertraagd gevoel
• zich verdrietig, hopeloos of leeg voelen

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en psychologisch onderzoek
Om eventuele lichamelijke problemen en middelenmisbruik uit te sluiten, voert de arts een lichamelijk onderzoek en laboratoriumonderzoeken uit. Verder gebeurt een grondig psychologisch onderzoek waarbij de arts diverse vragen stelt aan de patiënt inzake gevoelens, gedachten en gedragspatronen. Sommige patiënten krijgen ook de vraag om dagelijks de stemming in kaart te brengen.

Diagnostisch criterium
De meeste patiënten ervaren milde symptomen en daarom zoeken ze geen hulp voor het diagnosticeren van de problemen. De depressieve symptomen van een cyclothymische stoornis zijn meestal frequenter, onaangenamer en meer invaliderend dan de hypomanische symptomen. Door de depressieve tekenen en/of de instabiliteit die de patiënt ervaart, zoekt hij mogelijk toch professionele hulp. De depressieve symptomen bij een cyclothymische stoornis bereiken echter nooit de criteria voor een ernstige depressie. Ook bereikt de verhoogde stemming nooit de definitie voor een manie. Cyclothymie bevindt zich als het ware tussen psychische aandoeningen en normale variaties in de stemming en persoonlijkheid. De diagnose is gebaseerd op richtlijnen uit het handboek van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), gepubliceerd door de American Psychiatric Association.

Behandeling van psychische aandoening

Een behandeling is niet altijd nodig omdat de tekenen meestal mild van aard zijn. Wanneer de tekenen toch interfereren met het persoonlijke en/of zakelijke leven van de patiënt, is een behandeling nodig. Voor het behandelen van cyclothymie zijn er geen specifieke medicijnen voorhanden, maar stemmingsstabilisatoren zoals lithium of lamotrigine verminderen soms wel de stemmingsschommelingen. Antidepressiva zijn niet aanbevolen, tenzij een patiënt te maken krijgt met een volwaardige ernstige depressie, die normaal gesproken niet voorkomt bij een cyclothymische stoornis. Verder ontstaan (sneller) manische symptomen door het gebruik van antidepressiva en dit vooral bij kwetsbare patiënten. Antidepressiva verbeteren de fluctuaties (schommelingen) in de stemming evenmin, wat kenmerkend is van een cyclothyme stoornis. Verder is psychotherapie inzetbaar voor patiënten met cyclothymie. De arts volgt de patiënt hierbij steeds nauwlettend op.

Prognose van schommelingen tussen milde depressie en hypomanie

Sommige patiënten met milde symptomen zijn zeer succesvol in het leven, omdat ze hun hypomanische episoden uitspelen en individuele talenten op de kaart zetten. Anderzijds krijgen patiënten die chronisch mild depressief en prikkelbaar zijn, sneller te maken met problemen in de relatie of op het werk. Verder lijden patiënten die ernstigere verhoogde of depressieve stemmingen ervaren, technisch gesproken niet meer aan cyclothymie, maar aan een bipolaire stoornis. Deze progressie naar ernstigere symptomen treedt soms op.

Complicaties van stemmingswisselingen

Cyclothymie tast mogelijk het persoonlijke leven van patiënten met de psychische stoornis aan. Door de stemmingswisselingen zijn de persoonlijke en zakelijke relaties aangetast omdat hier vaak stabiliteit ontbreekt. Kortstondige romances of onregelmatige werkprestaties zijn bijvoorbeeld typerend. Impulsief gedrag leidt tot zelfdestructie en tot juridische problemen. Tot de helft van de patiënten met een cyclothymische stoornis gebruikt ook vaker drugs en alcohol. In de loop van de tijd lopen patiënten met cyclothymie een verhoogd risico op het ontwikkelen van een bipolaire stoornis. Ook is de kans op zelfmoordgedachten en zelfmoord groter bij patiënten met cyclothymie. Mogelijk verminderen stemmingsstabilisatoren dit risico, hoewel anno oktober 2020 meer wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van deze medicijnen voor cyclothymie nodig is. Angst, slaapstoornissen en ADHD (moeite met aandacht en controleren van energie) komen tot slot vaker voor bij patiënten met cyclothymie.

Lees verder

• Manie en hypomanie: Extreme energie bij stemmingsstoornis
• Bipolaire stoornis: Psychische ziekte (stemmingsstoornis)
• Depressie: Oorzaken en behandeling van depressieve gevoelens
• Depressie bij ouderen: Oorzaken, symptomen en behandeling
• Depressies: Soorten, symptomen & behandelingen van depressie