Stemmingsstabilisatoren: Medicijnen voor bipolaire stoornis

Stemmingsstabilisatoren zijn geneesmiddelen die worden gebruikt om pieken (manie) en dieptepunten (depressie) te behandelen en te voorkomen bij patiënten met een bipolaire stoornis. Ze zijn ook effectief bij patiënten met een schizoaffectieve stoornis. Deze medicijnen helpen de gemoedstoestand stabieler te maken, waardoor het dagelijks leven op werk, school of sociaal vlak minder wordt belemmerd. Er zijn verschillende soorten stemmingsstabilisatoren, elk met hun eigen bijwerkingen. Sommige bijwerkingen kunnen worden verminderd door regelmatig het medicijnniveau in het bloed te controleren. Terwijl sommige patiënten geen bijwerkingen ervaren, kunnen anderen last hebben van vervelende bijwerkingen die vaak afnemen naarmate de behandeling vordert.

• Toepassingen: Behandeling van manie en depressie
• Werking van stemmingsstabilisatoren
• Relatie met antidepressiva
• Soorten stemmingsstabilisatoren
• Anticonvulsiva (anti-epileptica)
• Antipsychotica
• Lithium
• Combinatietherapie
• Interactie met andere medicijnen

Toepassingen: Behandeling van manie en depressie

Een stemmingsstabilisator is een geneesmiddel dat door artsen wordt voorgeschreven om stemmingsstoornissen te behandelen, waarbij een patiënt intense en aanhoudende stemmingswisselingen ervaart. Dit geldt met name voor een bipolaire stoornis type I of II, waarbij de stemming van een patiënt fluctueert tussen depressieve gevoelens en een hoog ‘manisch’ gevoel. Stemmingsstabilisatoren helpen de verschuivingen tussen manie en depressie te onderdrukken. Ze worden ook ingezet bij de behandeling van een schizoaffectieve stoornis.

Werking van stemmingsstabilisatoren

De precieze werking van stemmingsstabilisatoren is nog niet volledig begrepen [anno augustus 2024]. Onderzoekers vermoeden dat deze medicijnen invloed hebben op verschillende neurotransmitters en hersenstructuren die betrokken zijn bij de regulatie van stemming en emotie. Ze helpen stabiliteit en kalmte te brengen in hersengebieden die overgestimuleerd of overactief zijn.

Relatie met antidepressiva

De meeste stemmingsstabilisatoren zijn voornamelijk gericht op het beheersen van manische episodes en stemmingswisselingen. Ze zijn niet altijd effectief voor de behandeling van acute depressie. Enkele uitzonderingen, zoals Lamotrigine, lithiumcarbonaat en quetiapine, kunnen zowel manische als depressieve symptomen behandelen. Daarom worden vaak antidepressiva gecombineerd met stemmingsstabilisatoren om depressieve fasen aan te pakken.

Soorten stemmingsstabilisatoren

Er zijn verschillende soorten stemmingsstabilisatoren, elk met specifieke effecten en bijwerkingen. De keuze voor een bepaald middel hangt af van de symptomen en de reactie van de patiënt op de medicatie.

Anticonvulsiva (anti-epileptica)

Diverse anticonvulsiva, die oorspronkelijk zijn ontwikkeld voor de behandeling van convulsies (oncontroleerbare aanvallen), worden ook gebruikt als stemmingsstabilisator.

Carbamazepine
Carbamazepine wordt ingezet bij de behandeling van een bipolaire stoornis. Het is noodzakelijk dat de arts regelmatig een bloedonderzoek uitvoert, omdat carbamazepine het aantal witte bloedcellen kan verlagen. Symptomen zoals pijn in de mond, het tandvlees of de keel, zweren in de mond en koorts kunnen wijzen op bijwerkingen. Andere bijwerkingen zijn duizeligheid, slaperigheid, wazig zien, verwardheid, spiertrillingen, misselijkheid, braken of milde krampen, verhoogde gevoeligheid voor zon, huidgevoeligheid en huiduitslag, en slechte coördinatie.

Lamotrigine
Lamotrigine is bijzonder effectief voor de behandeling van depressieve symptomen bij bipolaire stoornis, maar minder effectief voor manische episodes. De arts moet de dosis zeer langzaam verhogen om het risico op het syndroom van Stevens-Johnson te minimaliseren, een zeldzame maar ernstige huidaandoening. Veel voorkomende bijwerkingen zijn koorts, duizeligheid, slaperigheid, wazig zien, misselijkheid, braken, milde krampen, hoofdpijn en een huiduitslag.

Valproaat
Valproaat kan maagklachten, misselijkheid, duizeligheid, slaperigheid en wazig zien veroorzaken. Minder vaak voorkomende bijwerkingen zijn braken, milde krampen, spiertrillingen, haarverlies, gewichtstoename, blauwe plekken of bloedingen, leverproblemen en veranderingen in de menstruatiecyclus. Regelmatige controle van de leverfunctie en het bloed is noodzakelijk.

Antipsychotica

Omdat het enkele weken kan duren voordat stemmingsstabilisatoren hun volledige effect bereiken, worden in de vroege stadia van de behandeling vaak antipsychotica gebruikt om acute manie te behandelen. Sommige atypische antipsychotica hebben ook stemmingsstabiliserende effecten en worden voorgeschreven, zelfs als er geen psychotische symptomen aanwezig zijn.

Lithium

Doel
Lithium is de oudste en anno augustus 2024 nog steeds veel bestudeerde stemmingsstabilisator. Het wordt gebruikt voor de behandeling van manie en voor het voorkomen van toekomstige episodes van manie en depressie. De arts moet de lithiumspiegels nauwlettend volgen om te zorgen dat deze binnen het therapeutische bereik blijven: 0,6 tot 1,2 mEq/L (of millimolair).

Overdosis
Belangrijke tekenen van een overdosis lithium zijn misselijkheid, braken, diarree, bevingen, spiertrekkingen, onduidelijke spraak, dubbelzien en ataxie (problemen met evenwicht en coördinatie).

Bijwerkingen
Veel voorkomende bijwerkingen van lithium zijn dorst, frequent urineren, misselijkheid, slaperigheid en gewichtstoename. Minder vaak voorkomende bijwerkingen zijn braken, diarree, geheugenproblemen, concentratiestoornissen, huidveranderingen (droge huid, acne, enz.), milde spierzwakte, wazig zien, lichte handtrilling en een algemeen ziek gevoel. Deze bijwerkingen komen vaak voor in de eerste weken van de behandeling en verbeteren vaak naarmate de behandeling vordert. Soms kan een dosisverlaging noodzakelijk zijn, maar dit moet altijd gebeuren onder begeleiding van een arts.

Combinatietherapie

Patiënten krijgen vaak combinatietherapieën omdat een enkele stemmingsstabilisator mogelijk niet voldoende is voor een effectieve behandeling van de psychische problemen. Combinatietherapie kan echter leiden tot een verhoogd risico op bijwerkingen en kan de patiënt motiveren om te stoppen met medicatie door deze bijwerkingen.

Interactie met andere medicijnen

Sommige medicijnen kunnen de bloedspiegels van stemmingsstabilisatoren beïnvloeden. De arts moet mogelijk de dosis stemmingsstabilisator aanpassen wanneer de patiënt andere medicatie gebruikt. Carbamazepine kan ook de effectiviteit van andere geneesmiddelen verminderen. Het is belangrijk dat de (tand)arts op de hoogte is van alle medicatie en het gebruik van vrij verkrijgbare middelen door de patiënt.

Lees verder

• Stemmingswisselingen: Oorzaken van wijzigingen in het humeur
• Manie en hypomanie: Extreme energie bij stemmingsstoornis
• Bipolaire stoornis: Psychische ziekte (stemmingsstoornis)
• Schizoaffectieve stoornis: Psychische aandoening
• Antipsychotica: Medicatie tegen schizofrenie of manie