Stemmingsstabilisatoren: Medicijnen voor bipolaire stoornis

Stemmingsstabilisatoren zijn geneesmiddelen die pieken (een manie) en dieptepunten (een depressie) behandelen en voorkomen bij patiënten met een bipolaire stoornis. Daarnaast zijn de medicijnen ook inzetbaar voor patiënten met een schizoaffectieve stoornis. Dankzij deze medicijnen blijft de gemoedstoestand stabieler en is het werk, de school of het sociale leven niet belemmerd. Er zijn diverse soorten stemmingsstabilisatoren. De bijwerkingen van stemmingsstabilisatoren zijn afhankelijk van het type medicatie. Bij sommige worden bijwerkingen tot een minimum beperkt door een regelmatige controle van het niveau van het medicijn in het bloed. Sommige patiënten ervaren geen bijwerkingen. Anderen kampen wel met vervelende bijwerkingen. De bijwerkingen verminderen meestal naarmate de behandeling vordert.

• Toepassingen: Behandeling van manie en depressie
• Werking van stemmingsstabilisator
• Relatie met antidepressiva
• Soorten stemmingsstabilisatoren
• Anticonvulsiva (anti-epileptica)
• Antipsychotica
• Lithium
• Combinatietherapie
• Interactie met andere medicijnen

Toepassingen: Behandeling van manie en depressie

Een stemmingsstabilisator is een geneesmiddel dat de arts inzet om stemmingsstoornissen te behandelen waarbij een patiënt intense en aanhoudende stemmingswisselingen ervaart, zoals een bipolaire stoornis type I of type II. Hierbij verandert de stemming van een patiënt van een depressief gevoel in een hoog ‘manisch’ gevoel of omgekeerd. De medicijnen onderdrukken de verschuivingen tussen een manie en depressie. Stemmingsstabilisatoren zijn eveneens inzetbaar voor de behandeling van een schizoaffectieve stoornis.

Werking van stemmingsstabilisator

Hoe stemmingsstabilisatoren werken, is nog niet helemaal duidelijk anno oktober 2020. Onderzoekers vermoeden dat de medicijnen op verschillende manieren werken om stabiliteit en kalmte te brengen in hersengebieden die overgestimuleerd en overactief zijn.

Relatie met antidepressiva

De meeste stemmingsstabilisatoren zijn voornamelijk middelen die werken tegen een manie. Ze zijn dus effectief bij de behandeling van een manie en stemmingswisselingen en -verschuivingen, maar niet effectief zijn bij de behandeling van acute depressie. Wel zijn enkele medicijnen, waaronder Lamotrigine, lithiumcarbonaat en quatiapine een uitzondering, omdat ze zowel manische als depressieve symptomen behandelen. Naast stemminsstabilisatoren zijn bijgevolg toch vaak antidepressiva vereist voor de behandeling van depressieve fasen.

Soorten stemmingsstabilisatoren

Er zijn diverse soorten stemmingsstabilisatoren. Niet al deze medicijnen hebben echter dezelfde effecten. Sommige geneesmiddelen (zoals lithium) zijn beter in het behandelen van een manie. Anderen (zoals lamotrigine) zijn nuttiger zijn voor het behandelen van een depressie.

Anticonvulsiva (anti-epileptica)

Diverse anticonvulsiva (geneesmiddelen voor de behandeling van convulsies = oncontroleerbare beegingn) zijn bruikbaar als stemmingsstabilisator.

Carbamazepine
Dit medicijn is inzetbaar voor de behandeling van een bipolaire stoornis. De arts moet een volledig bloedonderzoek uitvoeren wanneer de patiënt dit medicijn neemt, want carbamazepine verlaagt soms het aantal witte bloedcellen. Pijn in de mond, het tandvlees of de keel, zweren in de mond en koorts of griepachtige symptomen wijzen mogelijk op deze bijwerking. Een therapeutische controle van de geneesmiddelen is bijgevolg vereist. Andere bijwerkingen omvatten duizeligheid, slaperigheid, wazig zien, verwardheid, spiertrillingen, misselijkheid, braken of milde krampen, een verhoogde gevoeligheid voor zon, huidgevoeligheid en huiduitslag en een slechte coördinatie.

Lamotrigine
Lamotrigine is mogelijk de meest effectieve stemmingsstabilisator voor depressieve symptomen bij een bipolaire stoornis, maar is niet zo nuttig voor de behandeling van een manie. De arts moet de patiënt opvolgen en de dosis zeer langzaam verhogen, want er bestaat altijd een risico op het syndroom van Stevens-Johnson, een zeer zeldzame maar mogelijk dodelijke huidaandoening. Veel voorkomende bijwerkingen van lamotrigine zijn koorts, duizeligheid, slaperigheid, wazig zien, misselijkheid, braken of milde krampen, hoofdpijn en een huiduitslag.

Valproaat
Dit medicijn veroorzaakt soms maagklachten, misselijkheid, duizeligheid, slaperigheid en wazig zien. Minder vaak voorkomende bijwerkingen zijn braken of milde krampen, spiertrillingen, mild haarverlies, een gewichtstoename, blauwe plekken of bloedingen, leverproblemen en veranderingen in de menstruatiecyclus. De arts moet de leverfunctie en het bloed regelmatig controleren.

Antipsychotica

Het duurt soms enkele weken voordat stemmingsstabilisatoren hun volledige effect bereiken. Daarom gebruikt de arts vaak antipsychotica in de vroege stadia van de behandeling om een acute manie te behandelen. Sommige atypische antipsychotica hebben namelijk ook stemmingsstabiliserende effecten en schrijft de arts daarom vaak voor, ook wanneer psychotische symptomen afwezig zijn.

Lithium

Doel
Lithium is de oudste en anno oktober 2020 meest bestudeerde stemmingsstabilisator. Lithium gebruikt de arts voor de behandeling van een manie en om verdere episodes van een manie en depressie te voorkomen. De arts moet de patiënt nauwlettend opvolgen want de lithiumspiegels moeten binnen het therapeutische bereik blijven: 0,6 of 0,8-1,2 mEq / L (of millimolair).

Overdosis
Belangrijke tekenen van een overdosis van lithium zijn misselijkheid, braken, diarree, bevingen, spiertrekkingen, een onduidelijke spraak, dubbelzien en ataxie (evenwichts- en coördinatieproblemen).

Bijwerkingen
De meest voorkomende bijwerkingen zijn meer dorst, vaker plassen, misselijkheid, slaperigheid en een gewichtstoename. Minder vaak voorkomende bijwerkingen van het gebruik van lithium zijn braken, diarree, geheugenproblemen, concentratiestoornissen, huidveranderingen (droge huid, acne, …), milde spierzwakte, wazig zien, een lichte trilling in de handen en een algemeen ziek gevoel (mild). Over het algemeen treden deze bijwerkingen op in de eerste weken na aanvang van de lithiumbehandeling. Deze symptomen verbeteren vaak naarmate de behandeling vordert. Soms is het nodig om de dosis te verlagen, maar dit mag enkel gebeuren na goedkeuring en onder toezicht van een arts.

Combinatietherapie

De meeste patiënten krijgen combinatietherapieën omdat een stemmingsstabilisator alleen niet voldoende is voor de behandeling van de psychische problemen. Wel komen hierdoor vaker bijwerkingen tot stand. Ook stoppen patiënten vaker met het nemen van hun medicijnen als gevolg van de bijwerkingen.

Interactie met andere medicijnen

Sommige medicijnen tasten de bloedspiegels van stemmingsstabilisatoren aan. De arts moet bijgevolg de dosis stemmingsstabilisator mogelijk aanpassen terwijl de patiënt de andere medicatie gebruikt. Carbamazepine vermindert mogelijk ook de effectiviteit van sommige andere geneesmiddelen. De (tand)arts moet bijgevolg altijd op de hoogte zijn van het medicatiegebruik en het gebruik van vrij verkrijgbare middelen van de patiënt.

Lees verder

• Stemmingswisselingen: Oorzaken van wijzigingen in het humeur
• Manie en hypomanie: Extreme energie bij stemmingsstoornis
• Bipolaire stoornis: Psychische ziekte (stemmingsstoornis)
• Schizoaffectieve stoornis: Psychische aandoening
• Antipsychotica: Medicatie tegen schizofrenie of manie