Stemmingsstabilisatoren

Stemmingsstabilisatoren zijn medicijnen die de stemming gelijkmatiger maken. Om deze reden worden stemmingsstabilisatoren dikwijls toegepast bij de bipolaire stoornis (met manieën en depressieve episoden). Lithium, valproaat en carbamazepine zijn de meestgebruikte stemmingsstabilisatoren. Met een stemmingsstabilisator wordt een middel bedoeld waarmee men manieën en depressies bij een bipolaire stoornis kan onderdrukken en voorkomen. Het gebruik van stemmingsstabilisatoren heeft een lange termijn doel, namelijk het stabiliseren van de stemming op de lange duur. Acute episoden kunnen echter dikwijls niet goed behandeld worden met een stemmingsstabilisator en hiervoor wordt dikwijls gebruik gemaakt van een antipsychoticum, antidepressivum of een benzodiazepine-agonist. Kenmerkend aan een stemmingsstabilisator is dat het zowel depressieve en manische episoden kan onderdrukken en voorkomen, waarbij de andere middelen slechts op één van deze verschijnselen inwerken.

Stemmingsstabilisatoren worden soms ook toegepast bij de bordeline persoonlijkheidsstoornis, agressie, verslavingen en eetstoornissen.

Stemmingsstabilisatoren: soorten en werking

Carbamazepine

Naar carbamazepine is nog relatief weinig onderzoek gedaan. Carbamazepine lijkt echter even effectief als valproaat in het voorkomen en onderdrukken van een manie en mogelijk even werkzaam als lithium. Carbamazepine blijkt ook effectief in het behandelen van de schizoaffectieve stoornis. Carbamazepine lijkt weinig effectief te zijn in het behandelen van de depressieve episoden.

Carbamazepine wordt in tabletvorm toegediend en bestaat in gewone tabletten en tabletten met gereguleerde afgifte.

Lithium

Lithium wordt door velen beschouwd als het voorkeursmiddel in de behandeling van manieën. Lithium werkt met name in op symptomen als een uitgelaten stemming en grootheidswaanzin. Ongeveer 80% van de mensen in een depressieve episode reageert (deels) op dit medicijn.

Lithium wordt dikwijls in tabletvorm toegediend. Belangrijk bij lithium is dat de stof alleen effectief is wanneer het bepaalde waarden in het bloed bereikt heeft. Dit kan enkele dagen duren. De bloedspiegel moet regelmatig gecontroleerd worden.

Valproaat

Valproaat is een middel dat met name werkzaam is bij manieën. Voordeel van valproaat is dat het sneller opgebouwd kan worden dan lithium en carbamazepine. Valproaat blijkt vooral geschikt bij gemengde episoden en minder bij de manie. Valproaat lijkt slechts beperkt werkzaam in de behandeling van depressieve episodes.

Valproaat wordt aan het lichaam afgegeven door middel van tabletten, zetpillen of een soort stroop.

Effectiviteit stemmingsstabilisatoren

Therapieresistentie

Er is vrij weinig onderzoek uitgevoerd naar de therapieresistentie van de verschillende middelen. Er wordt vaak gedacht dat de middelen na verloop van tijd niet meer goed werken maar dit wordt door geen enkel onderzoek bevestigd. Er is wel bekend dat wanneer de middelen langzaam afbouwt de kans op een terugval verkleind wordt.

Therapietrouw

Circa 20-50% van de patiënten die begint met stemmingsstabilisatoren staakt het medicatiegebruik op een gegeven moment tegen het advies van de arts in. Patiënten vinden het dikwijls geen prettig idee dat hun stemming grotendeels bepaald wordt door een pilletje. Daarnaast heeft de medicatie diverse vervelende bijwerkingen:

• Dorst
• Gewichtstoename (met name bij vrouwen)
• Misselijkheid
• Spierzwakte
• Vermoeidheid
• Concentratieproblemen
• Emotionele vervlakking

Suïcidaliteit

Er komen nogal eens berichten in de media over medicijnen die suïcide in de hand zouden werken. Dit is echter bij lithium compleet niet het geval. Lithium doet de suïcidaliteit zelfs afnemen.

Wanneer welke stemmingsstabilisator?

De keuze voor een bepaalde stemmingsstabilisator is onder meer afhankelijk van de fase van de bipolaire stoornis waarin de patiënt zich bevindt. Bij een manie ligt de voorkeur bij het behandelen met lithium. Wanneer de manie echter zeer ernstig is of psychotische kenmerken vertoont kan een antipsychoticum toegevoegd worden.

De depressieve episode benodigt weer andere maatregelen. Wanneer de depressieve episode optreedt tijdens het behandelen van de manie moet gekeken worden of de depressie niet veroorzaakt wordt door de manie-behandelende middelen. Een depressieve episode wordt over het algemeen behandeld met lithium. Wanneer dit onvoldoende werkt kan men een antidepressivum toevoegen maar daarbij is voorzichtigheid gewenst. Een antidepressivum kan namelijk een manie uitlokken.

Tussen de depressieve en manische episoden voelt de patiënt zich doorgaans vrij goed en ziet de noodzaak van medicatie op dat moment vaak niet in, waardoor het lastig is de patiënt gemotiveerd te houden de medicatie in te nemen. Bij de zogenaamde onderhoudsmedictie geniet lithium de voorkeur wanneer de eerste episode een manische episode was, wanneer het een mannelijke patiënt betreft, wanneer de eerste episode zich na het 30e levensjaar afgespeeld heeft en wanneer er een hoog suïciderisco was tijdens de episode. Valproaat geniet de voorkeur wanneer men veel gemengd depressief-manische episodes ervaart. Carbamazepine geniet de voorkeur wanneer manie en depressie elkaar zeer snel opvolgen. Dit wordt ook wel rapid cycling genoemd.

Lithium mag absoluut niet gebruikt worden indien er sprake is van de volgende factoren:

• Nierinsufficiëntie
• Hartinfarct
• Myasthenia gravis (ernstige spierzwakte)
• Borstvoeding