Dysartrie: Spraakstoornis met onduidelijke spraak

Dysartrie (dysarthria) is de medische term voor een spraakstoornis, die tot stand komt als gevolg van een neurologische aandoening. De spieren in de lippen, de tong, de stembanden en het middenrif werken samen zodat mensen duidelijk kunnen spreken. Bij dysartrie ontstaat een probleem met het hersendeel dat deze lichaamsdelen bestuurt. Het is voor patiënt dan moeilijk om de spieren op de juiste manier te verplaatsen. Dit resulteert in een spraakstoornis, waardoor mensen de patiënt met dysartrie niet goed begrijpen. Logopedie helpt bij het verbeteren van de spraak, en daarnaast zijn tips voor zowel de patiënt als de luisteraar voorhanden.

• Terminologie: Dysartrie versus afasie
• Epidemiologie spraakstoornis
• Oorzaken: Schade in hersenen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen van onduidelijke spraak
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Communicatietips
• Tips voor de patiënt met dysartrie
• Tips voor de luisteraar
• Prognose van aandoening
• Complicaties van ziekte

Terminologie: Dysartrie versus afasie

Bij zowel afasie als dysartrie is het spraakvermogen aangetast, maar toch zijn beide aandoeningen verschillend. Dysartrie is namelijk geen taalstoornis. Een patiënt met afasie heeft een beperkte mogelijkheid om spraak te begrijpen, de juiste woorden te vinden, de juiste grammaticale structuren te gebruiken enzovoort. Een patiënt met dysartrie heeft meestal problemen met de motorische uitvoering van de taal, dus met de spraakbewegingen, hoewel soms wel bepaalde aspecten van het taalvermogen zijn aangetast, zoals het werkgeheugen.

Epidemiologie spraakstoornis

Door de grote verscheidenheid van mogelijke oorzaken van de spraakstoornis, zijn geen bekende gegevens bekend over de incidentie van dysartrie.

Oorzaken: Schade in hersenen

Bij een patiënt met dysartrie maakt een zenuw-, hersen- of spierstoornis het moeilijk om de spieren van de mond, de tong, het strottenhoofd of de stembanden te gebruiken of te beheersen. De spieren zijn zwak of volledig verlamd bij dysartrie, of anders is het moeilijk voor de spieren om samen te werken.

Aandoeningen

Dysartrie vloeit vaak voort uit een probleem in de hersenen die seinen moeten geven aan zenuwen en spieren voor het praten. Dit gebeurt bij volgende ziekten:

• aceruloplasminemie (ophoping van ijzer in onder andere de hersenen)
• amyotrofische laterale sclerose
• ataxie van Friedreich (neurodegeneratieve aandoening)
• cerebrale parese (hersenverlamming)
• cerebrotendineuze xanthomatose (cholesterolopslagziekte)
• chirurgie voor hoofd- en halskanker, zoals gedeeltelijke of totale verwijdering van de tong- of stembanden
• dementie
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen)
• een hersentumor zoals een medulloblastoom (hersentumor in kleine hersenen)
• een trauma aan het gezicht of de nek
• hersenbeschadiging
• het Coats plus-syndroom (ziekte met afwijkingen aan ogen, botten en hersenen)
• het Marinesco-Sjögren-syndroom (MSS) (ontwikkelingsstoornis)
• het Susac-syndroom (aandoening met afwijkingen aan oren, ogen en hersenen)
• het triple A-syndroom (aandoening met afwijkingen hersenen, ogen, slokdarm)
• multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening)
• myasthenia gravis (ziekte met spierzwakte aan gezicht = gezichtszwakte, ledematen en ogen)
• progressieve supranucleaire verlamming (hersenaandoening)
• spierdystrofie (progressief verlies van spiermassa)
• ziekte van Binswanger (progressieve neurologische aandoening)
• ziekte van Huntington (progressieve neurologische aandoening)
• ziekte van Kufs (neurodegeneratieve aandoening)
• ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging en coördinatie en bevingen)
• ziekte van Pelizaeus-Merzbacher (hersenaandoening)

Omgevingsfactoren

Andere oorzaken omvatten:

• alcoholvergiftiging
• bijwerkingen van geneesmiddelen die op het centrale zenuwstelsel optreden, zoals antiseptische medicijnen, verdovende middelen, fenytoïne of carbamazepine
• een slecht passend gebit

Symptomen van onduidelijke spraak

De term dysartrie verwijst naar een spraakstoornis die zich kenmerkt door een slechte articulatie, ademhaling en/of klankvorming (fonatie), evenals een trage of snelle, met horten en stoten, mompelende, stille, gespannen, abnormale spraak met een abnormale toonhoogte en een abnormaal spraakritme. De geproduceerde spraak is dan onduidelijk en/of onbegrijpelijk. Bij dysartrie ontstaat zwakte en/of een abnormale spierspanning van de spraakspiercellen die de lippen en tong doen bewegen. De tong, de lippen en kaken bewegen slechts beperkt. Kwijlen en eetproblemen zijn vaak geassocieerd met dysartrie. De symptomen van dysartrie verschillen wel van patiënt tot patiënt en zijn afhankelijk van de onderliggende oorzaak van de aandoening en de ernst ervan.

Diagnose en onderzoeken

Een logopedist evalueert een patiënt met spraakproblemen en bepaalt de aard en ernst van het probleem. Tevens kijkt de logopedist naar de beweging van de lippen, de tong en het gezicht, evenals naar de ademhaling om de spraak- en stemkwaliteit te beoordelen. De patiënt moet bij het onderzoek de tong uitsteken, diverse geluiden maken, enkele zinnen lezen, een aantal getallen voorlezen, zingen en een kaars uitblazen. Verder bekijkt de logopedist het spraakvermogen in diverse contexten.

Behandeling

De behandeling van dysartrie is afhankelijk van de oorzaak, het type en de ernst van de symptomen. De logopedist verbetert de communicatievaardigheden. Enkele mogelijke doelen van de behandeling zijn:

• de ademhaling verbeteren zodat de patiënt luider kan praten
• de snelheid van de spraak vertragen
• de spieren versterken
• de tong en lippen meer doen bewegen
• het aanreiken van alternatieve communicatiemiddelen zoals eenvoudige gebaren, alfabetborden, een stemversterker of andere elektronische of computergebaseerde apparatuur
• het geven van tips aan verzorgers, familieleden en leerkrachten zodat zij beter kunnen communiceren met een patiënt met dysartrie

De zin van spraaktherapie (logopedie) voor het verbeteren van de articulatie varieert wel, en is afhankelijk van de aard van het letsel dat dysartrie veroorzaakt.

Communicatietips

Het is belangrijk voor zowel de patiënt met dysartrie als de mensen uit de omgeving om goed samen te werken.

Tips voor de patiënt met dysartrie

Patiënten met dysartrie zijn gebaat met enkele communicatietechnieken.

• Communicatiemiddelen: Het is nuttig om steeds een smartphone, laptop of een andere notitiemogelijkheid bij te hebben om zich kenbaar te maken.
• Gezicht: Het gebruik van een gebaar of gezichtsuitdrukking zorgt ervoor dat de boodschap beter overkomt.
• Korte zinnen: Bij het spreken is het belangrijk om eerst een kort thema te melden via een enkel woord of een korte zin, en dan pas volledige zinnen uit te spreken.
• Navragen: Patiënten met dysartrie vragen het beste na aan de luisteraars of ze hen goed begrijpen.
• Spreken: Langzaam en luid spreken en vaak stoppen is nodig. Daarnaast is het van belang om bij vermoeidheid slechts beperkte gesprekken te voeren omdat de spraak dan moeilijker te begrijpen is.
• Andere technieken: In sommige gevallen is het niet mogelijk om zich verstaanbaar te uiten. Alternatieven inzetten zoals dingen aanwijzen of met gebaren werken werkt dan vaak wel. Het is ook mogelijk om de boodschap even te laten rusten en later weer over te brengen.

Tips voor de luisteraar

Ook voor luisteraars zijn enkele tips voorhanden. Achtergrondgeluid en afleidingen zijn zeer storend; het is belangrijk om deze te verminderen. Het is voorts van belang om naar de spreker te kijken en op te letten. Hiervoor is een goed verlichte ruimte zonder de achtergrondgeluiden van een radio of tv aangewezen. De luisteraar mag verder vragen of het gepast is om een zin af te maken; sommige patiënten vinden dit geen probleem terwijl anderen liever zelf graag de zin voltooien. Indien het lastig is om de patiënt te begrijpen, is het aangewezen om dit te laten weten. De luisteraar meldt dan welke informatie hij begrepen heeft zodat de patiënt niet de gehele boodschap moet herhalen. Indien de luisteraar de boodschap dan nog niet begrijpt, kan hij ja- en nee-vragen stellen of vragen aan de patiënt of hij de boodschap kan opschrijven.

Prognose van aandoening

De prognose van dysartrie hangt af van de aard van het letsel. De vooruitzichten zijn doorgaans slecht bij neurodegeneratieve aandoeningen en beter bij een beroerte.

Complicaties van ziekte

Voor sommige patiënten is de levenskwaliteit verlaagd; zij ervaren een sociaal isolement. Verder is het voor de omgeving vaak niet eenvoudig om om te gaan met een patiënt met dysartrie.