ADHD: Moeite met aandacht en controleren van energie

ADHD, de afkorting voor ‘Attention Deficit Hyperactivity Disorder’ (aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit), is een neurologische ontwikkelingsstoornis. Deze aandoening ontstaat door een combinatie van genetische factoren, afwijkingen in de hersenstructuur en -functie, en andere risicofactoren. Mensen met ADHD hebben moeite met het vasthouden van aandacht en/of het beheersen van impulsen en fysieke energie. Deze symptomen kunnen een aanzienlijke invloed hebben op het functioneren op school, werk en thuis. Gelukkig zijn er verschillende behandelingen beschikbaar om de symptomen van ADHD te beheersen en de kwaliteit van leven te verbeteren. Zonder behandeling kunnen echter ernstige complicaties optreden, zoals depressie en sociaal isolement.

• Epidemiologie van ADHD
• Oorzaken en risicofactoren van ADHD
• Genetica
• Hersenafwijkingen
• Andere Risicofactoren
• Symptomen en Indeling van ADHD
• Onoplettend Type
• Overwegend Hyperactief-Impulsief Type
• Gecombineerd Type
• Diagnose en Onderzoeken
• Behandeling van ADHD
• Gedragstherapie en Psycho-educatie
• Medicatie
• Oudercoaching
• Schoolondersteuning
• Prognose van ADHD
• Leven met ADHD: Adviezen en tips
• Complicaties van ADHD
• Preventie van ADHD

Epidemiologie van ADHD

ADHD komt wereldwijd voor en treft zowel kinderen als volwassenen. Circa 4-13% van de kinderen heeft ADHD, en ongeveer 2,5% van de volwassenen leeft met deze aandoening. Symptomen kunnen al op zeer jonge leeftijd, vanaf drie jaar, beginnen. Jongens worden twee tot negen keer vaker dan meisjes gediagnosticeerd met ADHD, wat kan wijzen op verschillen in symptoomuitingen of diagnostische criteria.

Oorzaken en risicofactoren van ADHD

De exacte oorzaken van ADHD zijn anno augustus 2024 nog steeds niet volledig bekend. Wel is duidelijk dat een combinatie van genetische en omgevingsfactoren een rol speelt.

Genetica

ADHD heeft een sterke genetische component. Vaak komt ADHD in families voor. Een kind met ADHD heeft vaak ouders, broers of zussen die ook ADHD-symptomen vertonen. De erfelijkheid van ADHD is echter complex en lijkt niet verbonden te zijn met een enkele genetische afwijking, maar eerder met een combinatie van genetische factoren.

Hersenafwijkingen

Onderzoek heeft aangetoond dat er bij mensen met ADHD afwijkingen zijn in bepaalde hersengebieden. Deze kunnen kleiner of juist groter zijn dan gemiddeld. Er is ook bewijs dat er onevenwichtigheden zijn in neurotransmitters zoals dopamine en norepinefrine, die betrokken zijn bij aandacht en impulsbeheersing. Deze chemische onevenwichtigheden kunnen bijdragen aan de symptomen van ADHD.

Andere Risicofactoren

Naast genetische en hersenafwijkingen zijn er ook andere factoren die het risico op ADHD kunnen verhogen:

• Blootstelling aan omgevingsgifstoffen, zoals luchtvervuiling, tijdens de zwangerschap of in de vroege kinderjaren
• Blootstelling aan stress, alcohol, of tabak tijdens de zwangerschap
• Een vroeggeboorte (voor 37 weken zwangerschap) of een laag geboortegewicht
• Epilepsie
• Hersenbeschadiging tijdens de geboorte of door een hoofdtrauma later in het leven

Symptomen en Indeling van ADHD

ADHD wordt geclassificeerd in drie verschillende presentaties: het onoplettende type, het overwegend hyperactief/impulsieve type en het gecombineerde type. Deze indeling helpt bij het specificeren van de symptomen die bij de patiënt het meest op de voorgrond treden.

Onoplettend Type

Bij het onoplettende type ADHD vertonen patiënten voornamelijk problemen met aandacht en focus:

• Makkelijk afgeleid worden door externe prikkels
• Moeite hebben om langdurig aandacht te schenken aan taken
• Niet luisteren wanneer er direct tegen hen gesproken wordt
• Problemen met tijdsbeheer en het plannen van taken
• Taken vermijden die langdurige aandacht en concentratie vereisen
• Vaak dingen vergeten en belangrijke voorwerpen kwijtraken

Overwegend Hyperactief-Impulsief Type

Dit type ADHD wordt gekenmerkt door overmatige activiteit en impulsiviteit:

• Onrustig gedrag, zoals friemelen of wiebelen
• Impulsief handelen zonder na te denken over de gevolgen
• Niet stil kunnen zitten, zelfs niet in situaties waar dat gepast is
• Constant in beweging zijn of de drang hebben om te rennen en te klimmen
• Moeite met rustig spelen of deelnemen aan ontspannende activiteiten
• Overmatig praten en moeite met het wachten op hun beurt

Gecombineerd Type

Patiënten met een gecombineerde presentatie van ADHD vertonen kenmerken van zowel het onoplettende als het hyperactief-impulsieve type. Deze symptomen hebben een negatieve invloed op het dagelijks functioneren, relaties en prestaties op school of werk.

Diagnose en Onderzoeken

ADHD wordt meestal gediagnosticeerd tijdens de kindertijd, vaak op de lagere school. Sommige patiënten worden echter pas gediagnosticeerd in de adolescentie of volwassenheid. De diagnose wordt gesteld op basis van een uitgebreide evaluatie, aangezien er geen enkele specifieke test bestaat om ADHD te identificeren. De arts zal andere mogelijke oorzaken uitsluiten, zoals gehoorproblemen of oogaandoeningen. ADHD-symptomen kunnen ook overlappen met die van angst, depressie, leerstoornissen, en slaapstoornissen. Een gedetailleerde anamnese, inclusief gesprekken met ouders, leraren en andere zorgverleners, is cruciaal om een juiste diagnose te stellen.

Behandeling van ADHD

De behandeling van ADHD is meestal multidisciplinair en aangepast aan de specifieke behoeften van de patiënt. De behandeling kan bestaan uit gedragstherapie, medicatie, oudercoaching en schoolondersteuning.

Gedragstherapie en Psycho-educatie

Gedragstherapie richt zich op het aanleren van vaardigheden om beter om te gaan met de symptomen van ADHD. Dit kan onder meer sociale vaardigheden, tijdsbeheer en planningsvaardigheden omvatten. Psycho-educatie helpt patiënten en hun families om de aandoening beter te begrijpen en effectievere strategieën te ontwikkelen voor het dagelijks leven.

Medicatie

Medicatie kan helpen bij het verbeteren van de aandacht en het verminderen van impulsiviteit en hyperactiviteit. De meest voorgeschreven medicijnen zijn stimulerende middelen zoals methylfenidaat (Ritaline). Daarnaast worden soms niet-stimulerende medicijnen gebruikt, zoals atomoxetine. De dosering wordt meestal aangepast aan de individuele behoeften van de patiënt, te beginnen met een lage dosis en deze indien nodig geleidelijk te verhogen.

Oudercoaching

Ouders van kinderen met ADHD kunnen profiteren van training en ondersteuning om beter om te gaan met het gedrag van hun kind. Dit omvat het leren van strategieën voor gedragsbeheer en het ondersteunen van hun kind bij het aanleren van nieuwe vaardigheden.

Schoolondersteuning

Leraren spelen een essentiële rol in de ondersteuning van kinderen met ADHD. Dit kan bestaan uit het aanpassen van de lesmethoden, het aanbieden van extra tijd voor taken, en het creëren van een gestructureerde en voorspelbare leeromgeving.

Prognose van ADHD

ADHD is een chronische aandoening die vaak voortduurt in de adolescentie en volwassenheid. Hoewel sommige symptomen met de tijd kunnen afnemen, hebben veel mensen met ADHD voortdurende ondersteuning en behandeling nodig om hun symptomen te beheersen en hun volledige potentieel te bereiken. Met de juiste interventies kunnen patiënten met ADHD een succesvol en bevredigend leven leiden.

Leven met ADHD: Adviezen en tips

Het dagelijks leven met ADHD kan uitdagend zijn, maar met de juiste strategieën en ondersteuning kunnen zowel kinderen als volwassenen een bevredigend leven leiden:

• Maak gebruik van hulpmiddelen zoals agenda's, checklists en herinneringen om georganiseerd te blijven.
• Bouw regelmatige pauzes in bij activiteiten die langdurige aandacht vereisen.
• Beoefen ontspanningstechnieken zoals mindfulness of meditatie om stress te verminderen.
• Zoek steun bij lotgenoten, bijvoorbeeld via ADHD-ondersteuningsgroepen of online gemeenschappen.
• Werk samen met een coach of therapeut om vaardigheden te ontwikkelen voor tijdbeheer en impulscontrole.

Complicaties van ADHD

Zonder behandeling kan ADHD leiden tot ernstige complicaties, waaronder:

• Laag zelfbeeld en gebrek aan zelfvertrouwen
• Moeilijkheden op school en op het werk
• Verhoogd risico op depressie en angststoornissen
• Relatieproblemen en sociale isolatie
• Impulsief gedrag dat kan leiden tot risicovolle situaties, zoals verkeersincidenten of middelenmisbruik

Preventie van ADHD

Hoewel ADHD niet volledig te voorkomen is, kunnen bepaalde maatregelen het risico op het ontwikkelen van deze aandoening verminderen:

• Voorkom blootstelling aan schadelijke stoffen tijdens de zwangerschap, zoals tabak, alcohol en drugs.
• Beperk stress tijdens de zwangerschap door middel van ontspanningstechnieken en emotionele ondersteuning.
• Zorg voor een gezonde leefomgeving voor het kind, met aandacht voor voeding, slaap en veiligheid.
• Raadpleeg tijdig een arts bij tekenen van ontwikkelingsstoornissen voor vroege interventie.

Lees verder

• Concentratieproblemen: Tips voor verbeteren van concentratie
• ADHD: Uitlokkende factoren van neurologische aandoening