Hersentrauma: Hoofdletsel door trauma met veel symptomen

Bij een hersentrauma ontstaat een hoofdletsel dat leidt tot schade aan de hersenen. Deze schade kan een breed scala aan klachten veroorzaken, afhankelijk van de ernst en locatie van de hersenschade. De prognose varieert daardoor sterk. Een mild traumatisch hoofdletsel kan vaak milde symptomen veroorzaken en spontaan genezen, maar patiënten kunnen nog langdurig last hebben van neurologische restschade. Ernstige traumatische hersenletsels vereisen uitgebreide revalidatie, waarbij de uitkomst eveneens variabel kan zijn.

• Synoniemen
• Epidemiologie van hoofdletsels
• Mechanisme
• Oorzaken van hersentrauma
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Mild hersentrauma
• Ernstig hersentrauma
• Mogelijke symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Glasgow Coma Scale (GCS)
• Bijkomende onderzoeken
• Beeldvormende onderzoeken
• Directe behandeling
• Revalidatie
• Late gevolgen van traumatisch hersenletsel
• Prognose van traumatisch hoofdletsel
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen

Een hersentrauma wordt ook wel aangeduid als:

• hoofdwonde / hoofdletsel / hersenletsel door een trauma
• intracranieel letsel
• traumatisch hersenletsel

Epidemiologie van hoofdletsels

Incidentie en prevalentie
Hersentrauma, ook wel traumatisch hersenletsel (TBI) genoemd, is wereldwijd een belangrijke oorzaak van morbiditeit en mortaliteit. Jaarlijks worden miljoenen patiënten getroffen door hersentrauma, met een incidentie van ongeveer 200-500 gevallen per 100.000 personen. Prevalentie verschilt per regio, waarbij lage- en middeninkomenslanden vaker hogere cijfers rapporteren vanwege beperkte verkeersveiligheid en werkplekregulaties.

Leeftijds- en geslachtsverschillen
Hersentrauma komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, met een piekincidentie bij jonge volwassenen tussen de 15 en 35 jaar en ouderen boven de 65 jaar. Bij jongeren zijn verkeersongevallen en sportblessures belangrijke oorzaken, terwijl bij ouderen valincidenten de meest voorkomende oorzaak zijn.

Geografische verschillen
In hoge-inkomenslanden is het aantal verkeersgerelateerde hersentrauma’s de laatste jaren afgenomen door strengere verkeersveiligheidsmaatregelen. In ontwikkelingslanden blijft dit een groot probleem vanwege gebrekkige infrastructuur en weinig naleving van veiligheidsvoorschriften.

Maatschappelijke impact
Hersentrauma heeft niet alleen gevolgen voor de directe gezondheid van patiënten, maar legt ook een zware druk op gezondheidszorgsystemen. De kosten van acute zorg, langdurige revalidatie en productiviteitsverlies zijn aanzienlijk.

Mechanisme

Primaire en secundaire schade
Hersentrauma ontstaat door een externe kracht die leidt tot primaire schade, zoals schedelbreuken, hersenbloedingen of diffuse axonale schade. Secundaire schade ontstaat door processen zoals oedeem, ischemie of verhoogde intracraniële druk, die uren tot dagen na het trauma optreden.

Soorten impact
Directe impact, zoals bij een klap op het hoofd, en acceleratie-deceleratiebewegingen, zoals bij whiplash, zijn de meest voorkomende mechanismen. Daarnaast kan penetrerend letsel, veroorzaakt door voorwerpen zoals kogels, ernstige hersenschade veroorzaken.

Pathofysiologische veranderingen
Bij hersentrauma raakt de bloed-hersenbarrière vaak beschadigd, wat leidt tot ontstekingsreacties en verstoring van ionenbalans. Dit kan neurotoxische effecten hebben die bijdragen aan verdere hersenschade.

Oorzaken van hersentrauma

Een traumatisch hersenletsel is vaak het gevolg van een heftige schok of klap tegen het hoofd. Dit kan optreden door een verkeersongeval, sportblessures, valongelukken, kindermishandeling, of andere vormen van trauma. Daarnaast kunnen voorwerpen door geweld of (werk)ongevallen in de schedel binnendringen, waardoor de normale hersenfunctie wordt aangetast.

Risicofactoren

Omgevingsfactoren
Gebrekkige verkeersveiligheid, zoals het niet dragen van een helm of gordel, en het werken in gevaarlijke omstandigheden vergroten het risico op hersentrauma.

Medische voorgeschiedenis
Patiënten met een voorgeschiedenis van neurologische aandoeningen, zoals epilepsie of eerdere hersenletsels, lopen een hoger risico. Chronisch alcoholgebruik kan ook bijdragen door verminderde coördinatie en botsterkte.

Gedragsfactoren
Risicovol gedrag, zoals rijden onder invloed van alcohol of drugs, en deelname aan extreme sporten zijn belangrijke factoren die hersentrauma kunnen veroorzaken.

Risicogroepen

Jongeren
Jongeren, met name in de leeftijdsgroep van 15 tot 35 jaar, lopen een hoog risico door deelname aan sport, recreatieve activiteiten en verkeer.

Ouderen
Bij ouderen is een verhoogd valrisico de belangrijkste oorzaak van hersentrauma. Onderliggende aandoeningen zoals osteoporose en balansproblemen spelen hierbij een rol.

Werkers in gevaarlijke beroepen
Mensen die werken in de bouw, mijnbouw of transport hebben een groter risico op traumatische ongevallen die kunnen leiden tot hersentrauma.

Symptomen

Mild hersentrauma

Bij een mild traumatisch hersenletsel, ook bekend als een hersenschudding, kan de patiënt kortstondig verdoofd of versuft zijn. Na deze periode blijft de patiënt meestal alert zonder posttraumatische amnesie (geheugenverlies). Hoofdpijn kan volgen, maar een volledig herstel is gebruikelijk.

Ernstig hersentrauma

Bij ernstigere letsels worden de ernst en duur van het bewustzijnsverlies en de posttraumatische amnesie gebruikt om de ernst te beoordelen. Als het geheugenverlies langer dan 24 uur aanhoudt, duidt dit op een ernstig traumatisch hersenletsel.

Mogelijke symptomen

De symptomen van een traumatisch hoofdletsel kunnen subtiel zijn en soms pas dagen tot weken na het letsel optreden. Sommige patiënten lijken normaal, terwijl ze zich anders voelen of gedragen. Zwelling van het hersenweefsel kan leiden tot extra schade door verhoogde druk op de schedel. Mogelijke klachten zijn:

• Aanhoudend huilen
• agitatie
• angst
• bewusteloosheid
• blauwe plekken en zwelling aan het hoofd
• braken
• concentratieproblemen
• convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn) / epileptische aanvallen
• Coördinatieproblemen
• desoriëntatie
• dubbelzien
• duizeligheid, een licht gevoel in het hoofd
• Onduidelijke spraak
• slechte smaak in de mond
• Verhoogde gevoeligheid voor geluiden (fonofobie)
• Verhoogde lichtgevoeligheid (fotofobie)
• Verlies van interesse in favoriete activiteiten of speelgoed
• Verlies van nieuw verworven vaardigheden (zoals zindelijkheidstraining)
• Verlies van reukvermogen (ageusie)
• Verlies van smaak (smaakverlies)
• Evenwichtsproblemen
• Problemen met het herinneren van gebeurtenissen vlak voor en na het letsel
• Geheugenproblemen
• hoofdpijn en ochtendhoofdpijn
• Humeurigheid: plotseling verdrietig of boos worden zonder duidelijke reden
• krampen
• Lusteloosheid
• misselijkheid
• nekpijn
• Niet wakker worden uit slaap
• prikkelbaarheid
• scotomen (blinde vlekken in het gezichtsvermogen) (oogproblemen door hersentrauma)
• Gemakkelijk afgeleid worden
• stemmingswisselingen
• Tinnitus aurium (oorsuizen)
• Traag denken, spreken, lezen of handelen
• Veranderingen in slaappatroon (meer of minder slapen dan normaal)
• Veranderingen in speelgedrag
• Verlies van balans en coördinatie (ataxie)
• vermoeidheid
• verwardheid
• Verwijde pupil of pupillen (mydriasis)
• wazig zien
• Weigering om te eten
• Ziekelijke slaapzucht
• Zwaarmoedigheid
• Zwakte en/of gevoelloosheid in de armen of benen (handen en voeten)

Alarmsymptomen

Neurologische veranderingen
Symptomen zoals bewustzijnsverlies, aanhoudende hoofdpijn, verwarring en epileptische aanvallen wijzen op ernstig hersentrauma en vereisen directe medische interventie.

Visuele en motorische stoornissen
Visusverlies, dubbelzien, verlamming of ernstige coördinatieproblemen zijn alarmsymptomen die kunnen wijzen op druk op specifieke hersenstructuren.

Gedrags- en stemmingsveranderingen
Plotselinge stemmingswisselingen, agressie of apathie kunnen wijzen op frontale hersenbeschadiging.

Diagnose en onderzoeken

Glasgow Coma Scale (GCS)

De Glasgow Coma Scale (GCS) wordt gebruikt om de mate van bewustzijn te beoordelen. Deze schaal maakt een objectieve evaluatie van de bewustzijnstoestand mogelijk, zowel direct na het trauma als in de weken daarna. De GCS beoordeelt drie aspecten: de opening van de ogen, de motorische respons en de verbale respons. De maximale score is 15/15, en de minimale score is 3/15. De hulpverlener controleert:

• De opening van de ogen
• Spontaan: scoort 4
• Op aanspreken: scoort 3
• Op pijn: scoort 2
• Niet: scoort 1
• De motorische respons
• Voert een gevraagde opdracht correct uit: scoort 6
• Vermijdt efficiënt de pijnstimulus: scoort 5
• Flecteert (buigt) de bovenste ledematen en kruist de middellijn bij pijn: scoort 4
• Flecteert, maar kruist de middellijn niet bij pijn: scoort 3
• Strekt de bovenste ledematen bij pijn: scoort 2
• Geen motorische reactie bij pijn: scoort 1
• De verbale respons
• Antwoordt gericht op vragen: scoort 5
• Antwoordt met volledige zinnen, maar verward: scoort 4
• Antwoordt met onsamenhangende woorden: scoort 3
• Antwoordt met niet-begrijpbare geluiden, kreunt: scoort 2
• Antwoordt niet: scoort 1

Interpretatie van de score
Coma: een score van 8 of lager
Matig hersentrauma: een score van 9 tot 12
Mild hersentrauma: een score van 13 of meer

Bijkomende onderzoeken

Hoewel de GCS waardevol is voor het beoordelen van het bewustzijn, biedt deze schaal geen inzicht in asymmetrische motorische problemen, pupilgrootte, pupilreactie op licht, oogstand of oogbewegingen. Andere belangrijke lichaamsfuncties, zoals ademhaling, pols en temperatuur, worden niet in de GCS opgenomen. Daarom zijn aanvullende observaties en onderzoeken nodig om de aard, ernst en lokalisatie van het letsel vast te stellen. De GCS heeft wel prognostische waarde: een GCS-score lager dan 5/15 na 24 uur wijst op een ernstige verwonding.

Beeldvormende onderzoeken

Beeldvormende scans van de hersenen, zoals een CT-scan en MRI-scan, worden gebruikt om de aanwezigheid, uitgebreidheid en locatie van het hersenletsel te bepalen. Een angiografie kan worden uitgevoerd om de binnenkant (lumen) van bloedvaten en organen te visualiseren. Tevens kan een EEG (elektro-encefalografie: hersenfilmpje) worden gebruikt om de elektrische activiteit in de hersenen te meten. Ten slotte kan een intracraniale drukmonitor worden ingezet om de druk in de schedel te meten, omdat zwelling van het hersenweefsel kan leiden tot extra schade aan de hersenen.

Directe behandeling

Na een hoofdletsel is de zorg voor de luchtwegen van vitaal belang. Bij coma, een depressieve fractuur of een vermoedelijk intracranieel hematoom (bloed buiten bloedvaten in de hersenen), wordt een CT-scan uitgevoerd en kan een neurochirurgisch team worden geraadpleegd voor mogelijke operatie. Veel patiënten met een ernstig traumatisch hersenletsel hebben beademing nodig. Het meten van de hersendruk is eveneens cruciaal. Hypothermie (lage lichaamstemperatuur) kan de intracraniale druk verlagen wanneer deze vroeg na het letsel wordt toegepast. Ernstige daling van de bloeddruk na hoofdletsel moet ook worden gemonitord en zo nodig behandeld met medicatie.

Revalidatie

Patiënten met traumatisch hersenletsel hebben deskundige en langdurige ondersteuning nodig. Overlevenden met ernstige fysieke en cognitieve stoornissen door een hersentrauma vereisen revalidatie in gespecialiseerde centra. In een revalidatiecentrum ontvangt de patiënt zorg van een multidisciplinair team, waaronder fysiotherapeuten, psychotherapeuten, ergotherapeuten en logopedisten. Veel overlevenden kampen met cognitieve problemen (zoals geheugenverlies, ongeordende aandacht en gebrek aan motivatie) en gedrags-/emotionele problemen (moeilijkheden met emotiecontrole, depressie, verdriet). Langdurige ondersteuning voor zowel patiënten als hun gezinnen is noodzakelijk.

Late gevolgen van traumatisch hersenletsel

Late gevolgen van traumatisch hersenletsel zijn belangrijke oorzaken van morbiditeit en kunnen ernstige sociale en medische gevolgen hebben. Deze gevolgen omvatten:

• Chronische traumatische encefalopathie: Dit syndroom, ook wel bekend als ‘het stomdronken-syndroom’, volgt op herhaalde, vaak milde verwondingen en omvat cognitieve stoornissen en motorische problemen. Het komt vaak voor bij professionele boksers.
• Chronisch subduraal hematoom: Bloeding onder de schedel, buiten de hersenen.
• Onvolledig herstel, zoals cognitieve stoornissen, hemiparese (zwakte aan één kant van het lichaam), ...
• Waterhoofd: Overmatig veel ruggenmerg- of hersenvocht in de schedel.
• Goedaardige paroxismale positieduizeligheid: Duizeligheid door beweging van het hoofd.
• Posttraumatisch (post-concussie) syndroom: Dit syndroom omvat vage klachten zoals hoofdpijn, duizeligheid en malaise die zelfs na een licht hoofdletsel kunnen aanhouden. Depressie is vaak prominent aanwezig, en de symptomen kunnen langdurig zijn.
• Posttraumatische epilepsie

Prognose van traumatisch hoofdletsel

Een traumatisch hersenletsel kan leiden tot blijvende gevolgen. Jaarlijks sterven ongeveer tien mensen per 100.000 patiënten na een traumatisch hersenletsel. Ongeveer 10-15% van de patiënten wordt overgebracht naar een neurochirurgische afdeling. De meeste van deze patiënten vereisen langdurige revalidatie, variërend van één tot negen maanden. Ongeveer 50% van de patiënten met een ernstige verwonding (GCS-score lager dan 5/15) sterft of blijft in een vegetatieve of minimaal bewuste toestand. Soms komt een patiënt echter na een langdurige coma van enkele weken weer tot bewustzijn en herstelt goed. Herstel na een ernstig traumatisch hersenletsel kan vele weken of maanden duren. Tijdens de eerste weken kunnen patiënten rusteloos of lusteloos zijn en last hebben van focale tekorten zoals hemiparese (halfzijdige verlamming) of afasie (communicatieproblemen door hersenletsel). Het bewustzijn neemt geleidelijk toe, hoewel posttraumatische amnesie kan aanhouden, wat het vermogen om herinneringen vast te leggen belemmert, ondanks het feit dat de patiënt wakker is. Posttraumatische amnesie is een belangrijke voorspeller van het uiteindelijke resultaat. Als geheugenverlies langer dan een week aanhoudt, is een blijvend organisch cognitief tekort bijna onvermijdelijk. In sommige gevallen kan een terugkeer naar niet-ondersteund betaald werk nog mogelijk zijn.

Complicaties

Chronische klachten
Hersentrauma kan leiden tot langdurige klachten zoals posttraumatische hoofdpijn, concentratieproblemen en chronische vermoeidheid.

Epilepsie
Posttraumatische epilepsie is een veelvoorkomende complicatie, vooral bij ernstige hersenletsels. Dit kan levenslang aanhouden.

Psychologische gevolgen
Trauma kan leiden tot depressie, angststoornissen en posttraumatische stressstoornis, die vaak langdurige therapie vereisen.

Preventie

Verkeersveiligheid
Het gebruik van helmen, gordels en het naleven van verkeersregels zijn cruciaal voor het voorkomen van hersentrauma. Campagnes gericht op bewustwording van verkeersveiligheid kunnen effectief zijn.

Valpreventie
Bij ouderen kunnen eenvoudige maatregelen zoals het verwijderen van losliggende tapijten en het installeren van grijpstangen het valrisico aanzienlijk verkleinen.

Veiligheid op de werkplek
Gebruik van beschermende uitrusting en naleving van veiligheidsvoorschriften kunnen het risico op werkgerelateerd hersentrauma verminderen.

Lees verder

• Hersenbloeding: Oorzaken van intracerebrale bloeding
• Schedelfractuur: Breuk in schedel door hoofdtrauma
• Hoofdletsels bij kinderen voorkomen: Tips en adviezen
• Oogproblemen door hoofdtrauma en hersenschudding
• EHBO bij een hersenschudding en hersenkneuzing