EHBO bij een hersenschudding en hersenkneuzing

Geheugenverlies en bewusteloosheid zijn twee kenmerkende symptomen die verschijnen bij een patiënt met een hersenschudding of hersenkneuzing. Deze stoornissen, waarbij de hersenen als het ware door elkaar geschud zijn, veroorzaken kortstondige neurologische problemen zonder dat de hersenstructuren zelf aangetast zijn. Een hersenkneuzing is vaak iets ernstiger dan een hersenschudding. Een hulpverlener dient in deze situatie de eerste zorgen toe zodat de patiënt zo veilig mogelijk naar het ziekenhuis kan. Een regelmatige observatie en evaluatie van het bewustzijn van de patiënt speelt bij deze medische noodsituatie een belangrijke rol.

• Hersenschudding
• Hersenkneuzing
• Eerste hulp bij een hersenschudding en hersenkneuzing

Hersenschudding

Epidemiologie

Hersenschuddingen komen veel voor, vooral bij jonge mensen en sporters. Ongeveer 1,6 tot 3,8 miljoen hersenschuddingen worden jaarlijks gerapporteerd in de Verenigde Staten, voornamelijk door sportblessures. Het risico op hersenschudding is het grootst bij contact- en contactsporten zoals American football, hockey en rugby. Ook verkeersongevallen en valpartijen zijn veel voorkomende oorzaken van hersenschuddingen.

Oorzaken

Een hersenschudding is in medische termen gekend als “commotio cerebri” of “concussio cerebri”. Door bijvoorbeeld een slag van een stomp voorwerp tegen het hoofd, een stoot tegen een vrij groot oppervlak van de schedel, of een klap op de kaak, ontstaat een acute functiestoornis van de hersenen zonder aantoonbare beschadigingen van het hersenweefsel. De hersenen zijn namelijk letterlijk geschud als gevolg van het uitwendig geweld. Hierbij ontstaat een soort schok met trillingen in de hersenen. Deze trillingen in de hersenen zijn niet enkel het gevolg van schade aan het hoofd of de schedel. Dit treedt mogelijk ook op door een val op de stuit of een val op de voeten, waarbij de trillingen via de wervelkolom naar de schedel gaan.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactoren voor het ontwikkelen van een hersenschudding zijn:

• het deelnemen aan contact- en contactsporten
• verkeersongevallen
• valpartijen
• hoofdletsels door geweld
• Bestaande neurologische aandoeningen

Symptomen

Bewusteloos

Een patiënt met een hersenschudding is gedurende enkele seconden tot minuten bewusteloos. De patiënt ligt hierbij soms bewegingsloos en slap. Soms is sprake van een kortdurende bewustzijnsdaling waarbij de patiënt zich min of meer staande houdt. Dit treedt bijvoorbeeld op bij een bokser die zich net nog staande houdt. De patiënt is voorts dikwijls onrustig en soms eveneens nog lichtjes gedesoriënteerd na het bijkomen.

Geheugenverlies

De patiënt verliest het geheugen. Wanneer dit voor een periode voor het ongeval plaatsvindt, is sprake van een “anterograde amnesie”. Is het geheugenverlies aanwezig voor de periode vanaf het ongeval, dan is dit gekend als “retrograde amnesie”. Van “posttraumatische amnesie” is ten slotte sprake wanneer het geheugenverlies is opgetreden nadat het bewustzijn is teruggekeerd.

Andere symptomen

Bijkomende symptomen omvatten:

• allerhande veranderingen in de pols- en ademhalingsfrequentie
• apathie
• desoriëntatie
• dubbelzien (diplopie) of een wazig gezichtsvermogen (verminderde gezichtsscherpte)
• duizeligheid
• een dof gevoel in het hoofd
• een verminderde oog-handcoördinatie
• het koud of warm hebben
• hoofdpijn (mogelijk ernstig)
• irritatie
• misselijkheid en braken
• vermoeidheid
• verwardheid

Een patiënt die na een val bewusteloos geweest is en nadien weer fit en gezond is, heeft wellicht geen hersenschudding.

Hersenkneuzing

Epidemiologie

Hersenkneuzingen komen minder vaak voor dan hersenschuddingen, maar kunnen ernstiger zijn. Ze worden vaak gezien bij ernstige trauma's, zoals bij verkeersongelukken of zware vallen. De incidentie is lager dan die van hersenschuddingen, maar de gevolgen zijn vaak ingrijpender.

Verklaring

“Contusio cerebri” of “contusie” zijn de medische termen voor een kneuzing van de hersenen. Het verschil tussen een hersenschudding en een hersenkneuzing is niet altijd makkelijk te verklaren. Bij een kneuzing van de hersenen zijn vaak uitgebreide bloedingen van de haarvaten (kleinste vaten van de bloedsomloop) aanwezig. Soms is hierbij schade aan de hersenschors opgetreden, maar dat bemerkt de arts tijdens een neurologisch onderzoek.

Symptomen

Net als bij een hersenschudding, treedt bewusteloosheid op. Soms treedt het bewustzijn weer op na enkele minuten, maar meestal duurt de stoornis veel langer dan bij een hersenschudding. Tevens kent het geheugenverlies doorgaans een langere tijdsduur dan bij een hersenschudding. De pupilreacties zijn zwak aanwezig of afwezig, en vaak is sprake van een ongelijke pupil (anisocorie). Dit is het gevolg van druk op de oogspierzenuw en wijst op een mogelijke bloeding tussen de hersenen en de schedel. Een patiënt met deze symptomen heeft dringend medische hulp nodig. Bovendien verstijven soms de pupillen aan beide ogen, wat mogelijk wijst op het stoppen van de hersenfunctie. De ademhaling is schokkerig en overmatig diep. Dit is soms het teken van een dreigende inklemming van de hersenmassa ter hoogte van het achterhoofdsgat. De pols en bloeddruk zijn daarnaast sterk wisselend. Daarnaast wijst een snelle temperatuurstijging op hersenoedeem (zwelling van de hersenen). Soms treedt incontinentie of retentie van de urine op. Troebele ogen, een overgevoeligheid voor licht (fotofobie), steeds wegdraaiende ogen, slaperigheid, overmatig geeuwen, spiertrekkingen, toenemende misselijkheid en steeds kortstondig het bewustzijn verliezen, zijn tekenen van een ernstig hersenletsel.

Complicaties

Een hersenkneuzing is mogelijk ernstig wanneer hersenoedeem met inklemmingsverschijnselen optreedt. Mogelijk zijn de bloedvaten ingeklemd ter hoogte van het achterhoofdsgat, wat betekent dat de zuurstofvoorziening naar de hersenen in het gedrang komt. Een andere complicatie is hyperthermie. Dit is de medische term voor een snelle temperatuurstijging, boven 40°C binnen de zes uur. Hierdoor ontstaan stuiptrekkingen (oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn) en treedt mogelijk de dood op. Hyperthermie is vaak een teken van hersenoedeem.

Eerste hulp bij een hersenschudding en hersenkneuzing

Hulp toedienen

Nadat de hulpdiensten zijn verwittigd, zorgt de hulpverlener indien mogelijk voor een zo rustig mogelijke omgeving. Daarna laat hij de patiënt plat liggen. Hij plaatst hiervoor een dun kussen of trui onder het hoofd. Is de patiënt bewusteloos, dan plaatst de hulpverlener hem in een zijdelingse veiligheidshouding (stabiele zijligging). Daarna controleert de hulpverlener de patiënt op aanwezige symptomen. Indien de patiënt bij bewustzijn is, kan de hulpverlener een lichte ademhaling en een stabiele hartslag constateren. Het is dan noodzakelijk om de patiënt op tijd en met zorg naar een arts te brengen. De toestand van de patiënt wordt gevolgd door de hulpverlener totdat de arts de patiënt heeft overgenomen.

Verzorging en observatie

De patiënt moet zorgvuldig in de gaten gehouden worden op eventuele symptomen van hersenschudding. Het is noodzakelijk dat de patiënt in een omgeving ligt die zowel rustig als veilig is. Het is belangrijk om de patiënt bij bewustzijn te houden en in de gaten te houden. Indien de symptomen verergeren, zoals verlammingsverschijnselen of bewustzijnsverlies, moet onmiddellijk medische hulp ingeschakeld worden.

Lees verder

• Hersenschudding: Mild hersenletsel door stoot tegen schedel
• Hersentrauma: Hoofdletsel door trauma met veel symptomen
• Hoofdletsels bij kinderen voorkomen: Tips en adviezen
• Oogproblemen door hoofdtrauma en hersenschudding