Botbreuk: Typen & symptomen van fracturen (gebroken botten)

Gebroken botten (fracturen, botbreuken) komen vaak voor en ontstaan wanneer de toegepaste kracht op een bot groter is dan de sterkte van het bot zelf. Zowel kinderen als ouderen hebben een verhoogd risico op botbreuken. Botbreuken kunnen variëren van een klein scheurtje in een bot tot volledige scheuringen waarbij het bot helemaal uit elkaar ligt. Veelvoorkomende symptomen van een botbreuk zijn pijn, zwelling en blauwe plekken. De behandeling varieert afhankelijk van de ernst van de breuk en kan bestaan uit het dragen van een spalk, brace of gips, gecombineerd met pijnstilling. Bij complexere of ernstigere breuken kan chirurgie noodzakelijk zijn. De hersteltijd varieert, maar bedraagt gemiddeld enkele weken. Botbreuken kunnen leiden tot complicaties die extra aandacht vereisen.

• Anatomie botten en relatie tot botbreuk
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken
• Risicofactoren voor botfracturen
• Risicogroepen
• Soorten fracturen
• Typen botbreuken
• Symptomen van een botbreuk
• Veelvoorkomende symptomen bij een botbreuk
• Symptomen bij grote botbreuk
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Eenvoudige botbreuken
• Ernstigere breuken en open fracturen
• Prognose van botfracturen
• Complicaties van botbreuken
• Aanhoudende bot- of beenmerginfecties
• Artritis
• Botsterfte
• Verstoorde botgroei
• Preventie
• Praktische tips voor het leven met een botbreuk
• Zorg voor een goede immobilisatie van de gebroken bot
• Volg je arts’ aanbevelingen voor pijnbestrijding
• Voorkom infecties bij open botbreuken
• Vermijd belasting van de gebroken plek
• Blijf in beweging, maar met mate
• Zorg voor een gezond voedingspatroon voor het herstel
• Wees geduldig met het genezingsproces
• Gebruik hulpmiddelen voor mobiliteit en ondersteuning
• Let op tekenen van complicaties tijdens het herstel
• Herstel door fysiotherapie

Anatomie botten en relatie tot botbreuk

De botten van het menselijk lichaam vormen het skelet, dat de structuur en stabiliteit biedt voor het lichaam en bescherming biedt aan vitale organen. Botten spelen ook een belangrijke rol in de productie van bloedcellen, opslag van mineralen zoals calcium en fosfor, en dienen als levers voor spierbeweging. Een botbreuk is een veelvoorkomende verwonding die optreedt wanneer een bot onder druk of kracht breekt. De anatomie van het bot is van cruciaal belang om te begrijpen hoe botbreuken optreden en welke factoren bijdragen aan hun ontstaan.

Opbouw van het bot
Botten bestaan uit verschillende lagen en componenten. De buitenste laag, de periost, is een dunne laag weefsel die de botstructuur omhult en een belangrijke rol speelt bij de genezing van breuken. Daaronder ligt de compacte bot, die sterk en dicht is en het bot zijn stevigheid geeft. De binnenste laag, het sponsachtige bot (ook wel trabeculair bot genoemd), heeft een lichter netwerk van botbalkjes en is belangrijk voor het opslaan van beenmerg. Het beenmerg zelf is verantwoordelijk voor de productie van bloedcellen.

De botstructuur varieert afhankelijk van de locatie en functie van het bot. Lange botten, zoals de dijbeen en het scheenbeen, hebben een holle structuur die het bot lichter maakt, terwijl platte botten, zoals de schedel en borstbeen, dienen om vitale organen te beschermen. Deze structuur zorgt ervoor dat botten in staat zijn om grote krachten te weerstaan, maar als de kracht te groot is, kan een breuk optreden.

Botbreuk: wat gebeurt er bij een breuk?
Een botbreuk ontstaat wanneer de kracht die op een bot wordt uitgeoefend de sterkte van het bot overschrijdt, wat leidt tot een breuk. Afhankelijk van de kracht en de richting van de impact kunnen breuken variëren van eenvoudige scheurtjes tot complete breuken die het bot in meerdere delen kunnen verdelen. Breuken kunnen intern zijn zonder dat er een open wond is (gesloten breuk), of er kan sprake zijn van een open breuk waarbij het bot door de huid steekt.

De genezing van een botbreuk begint meestal met de vorming van een bloedstolsel rond de breuk, gevolgd door de aanmaak van bindweefsel en uiteindelijk botweefsel. De genezing duurt vaak enkele weken tot maanden, afhankelijk van de locatie van de breuk en de algehele gezondheid van de patiënt.

Epidemiologie

Botbreuken komen wereldwijd veel voor en behoren tot de meest voorkomende traumatische verwondingen. De frequentie van botbreuken varieert afhankelijk van verschillende factoren, zoals leeftijd, geslacht, levensstijl, en de aanwezigheid van onderliggende ziekten. Door de toenemende vergrijzing van de bevolking en de toename van het aantal actieve jongeren, worden botbreuken steeds vaker geregistreerd.

Algemene prevalentie van botbreuken
Botbreuken komen het vaakst voor bij jongere mensen door ongevallen, sportblessures, of ongelukken. Bij ouderen daarentegen worden botbreuken vaak veroorzaakt door botontkalking (osteoporose), wat het bot verzwakt en het risico op breuken verhoogt, vooral bij vallen. De meest voorkomende botbreuken bij kinderen zijn de clavicula (sleutelbeen) en de onderarm. Bij ouderen zijn de heup, pols en wervels de meest getroffen botten.

Prevalentie bij ouderen
Bij ouderen neemt de kans op botbreuken aanzienlijk toe door de afname van botdichtheid en spierkracht. Osteoporose, een aandoening waarbij de botdichtheid afneemt en botten brozer worden, is een belangrijke risicofactor voor botbreuken. De incidentie van heupfracturen is bijvoorbeeld het hoogst in deze leeftijdsgroep, vaak als gevolg van een val. Het herstel van een botbreuk kan bij ouderen trager zijn en gepaard gaan met complicaties, zoals infecties of longproblemen door bedrust.

Prevalentie bij kinderen en jongeren
Bij kinderen komt het vaakst een breuk voor bij de bovenste ledematen, vooral de onderarm en het sleutelbeen. Sporten, zoals voetbal, basketbal en fietsen, zijn vaak de oorzaak van botbreuken in deze leeftijdsgroep. Hoewel de botten van kinderen sneller genezen dan die van volwassenen, kunnen er bij zware breuken groeiproblemen optreden.

Mechanisme

Het mechanisme van een botbreuk is vaak gerelateerd aan de kracht die op het bot wordt uitgeoefend. Dit kan variëren van directe trauma's, zoals een val of een verkeersongeval, tot ziekten die de botstructuur verzwakken, zoals osteoporose. Het begrijpen van de mechanismen die leiden tot botbreuken is essentieel voor het voorkomen en het ontwikkelen van behandelingsstrategieën.

Trauma en botbreuken
Directe trauma's, zoals een val of een botsing, zijn de meest voorkomende oorzaken van botbreuken bij zowel kinderen als volwassenen. De impact van de kracht kan leiden tot een breuk die afhankelijk van de plaats en de aard van het trauma kan variëren. Bijvoorbeeld, een auto-ongeluk kan leiden tot complexe breuken van de ledematen of de bekken, terwijl een val uit een hoog gebouw vaak gepaard gaat met meerdere breuken.

Ziekten die bijdragen aan botbreuken
Osteoporose, een aandoening die leidt tot verzwakte botten, is een van de belangrijkste ziekten die het risico op botbreuken vergroot. Patiënten met osteoporose kunnen breuken oplopen door alledaagse activiteiten zoals tillen, bukken of zelfs gewoon door een lichte val. Andere ziekten, zoals botkanker of metabole botziekten, kunnen ook de botsterkte aantasten en leiden tot een verhoogd risico op breuken.

Botbreuken door overbelasting
Botten kunnen ook breken door overmatige belasting, zoals bij atleten die herhaaldelijk zware krachten op bepaalde botten uitoefenen. Stressfracturen, kleine breuken die optreden door herhaalde belasting, komen veel voor bij hardlopers, gymnasten en andere atleten die veel impact op hun botten ervaren.

Oorzaken

Een aanzienlijk aantal botbreuken ontstaat door een sterke impact, zoals bij een valpartij, een sportletsel of een auto-ongeluk. Botfracturen kunnen ook het gevolg zijn van medische aandoeningen die de botten verzwakken, zoals osteoporose (verlies van botmassa met verhoogd risico op breuken), infecties, sommige kankers of osteogenesis imperfecta (fragiele botten met een verhoogd risico op breuken). Deze breuken, veroorzaakt door een onderliggende aandoening, worden pathologische fracturen genoemd.

Risicofactoren voor botfracturen

Kinderen hebben een verhoogd risico op botbreuken omdat hun botten nog in ontwikkeling zijn en groeischijven bevatten die zwakker zijn. Bij ouderen neemt de botdichtheid af, waardoor de botten brozer worden en het risico op breuken toeneemt.

Risicogroepen

Er zijn verschillende risicogroepen die een verhoogd risico op botbreuken lopen. Dit kan variëren van leeftijdsgebonden factoren tot specifieke aandoeningen die de botgezondheid beïnvloeden. Het identificeren van risicogroepen is essentieel voor preventie en gerichte behandeling.

Ouderen met osteoporose
Ouderen, vooral die met osteoporose, lopen een significant hoger risico op botbreuken, vooral bij een val. De afname van botdichtheid maakt botten brozer en kwetsbaarder voor breuken. Heupfracturen, polsbreuken en wervelfracturen komen vaak voor in deze leeftijdsgroep.

Sporters en jongeren
Jongeren, vooral atleten die veel impact op hun botten ervaren, lopen het risico op stressfracturen en andere traumatische breuken. Hoewel hun botten over het algemeen sterker zijn dan die van ouderen, kan het herhaaldelijk uitvoeren van bepaalde bewegingen leiden tot overbelasting van specifieke botten.

Patiënten met botziekten
Mensen met aandoeningen zoals osteogenesis imperfecta (brosse botten) of kanker die uitzaaiingen naar de botten heeft, kunnen ook een verhoogd risico lopen op botbreuken. Deze patiënten hebben vaak zwakkere botten die gemakkelijker breken, zelfs zonder een direct trauma.

Soorten fracturen

Botbreuken kunnen op verschillende manieren optreden. Een breuk waarbij het bot intact blijft en het omliggende weefsel niet beschadigd is, wordt een ‘gesloten fractuur’ genoemd. Wanneer de breuk de huid doorbreekt en blootstelling aan de buitenlucht heeft, spreken we van een ‘open fractuur’. Open fracturen zijn doorgaans ernstiger, omdat ze het risico op infectie verhogen.

Typen botbreuken

Botbreuken kunnen in verschillende types worden ingedeeld, waaronder:

• Avulsiefractuur: Een spier of ligament trekt aan een bot waardoor een fragment van het bot afscheurt.
• Breukdislocatie: Een gewricht raakt uit de kom en er ontstaat een breuk in een van de botten die deel uitmaakt van het gewricht.
• Compressiefractuur (crushfractuur): Dit type fractuur komt voor in het sponsachtige bot, zoals in de wervelkolom, waar het voorste deel van een wervel kan instorten door osteoporose.
• Dwarse fractuur: Het bot is recht door midden gebroken.
• Geïmpacteerde breuk: Een botfragment komt in een ander bot terecht, wat het moeilijker maakt om te genezen.
• Greenstick-breuk: Het bot is gedeeltelijk gebroken aan één kant maar blijft gedeeltelijk intact aan de andere kant, typisch voor kinderen omdat hun botten zachter en elastischer zijn.
• Haarlijnbreuk: Een subtiele breuk die mogelijk moeilijk te detecteren is met standaard röntgenfoto's.
• Intra-articulaire fractuur: De breuk strekt zich uit tot het oppervlak van een gewricht.
• Longitudinale breuk: De breuk loopt langs de lengte-as van het bot.
• Oblique fractuur: Een breuk die diagonaal door het bot loopt.
• Pathologische fractuur: Een breuk die ontstaat door een onderliggende aandoening die het bot verzwakt heeft.
• Spiraalvormige fractuur: Een breuk waarbij het bot draait, waardoor de breuk spiraalvormig is.
• Stressfractuur: Deze stressfractuur ontstaat door herhaalde belasting en spanningen, vaak gezien bij sporters.
• Torusfractuur: Een vervorming van het bot zonder volledige breuk, vaak gezien bij kinderen en gekarakteriseerd door een pijnlijke maar stabiele breuk.
• Verbrijzelde breuk: Het bot is in meerdere stukken gebroken.

Symptomen van een botbreuk

Breuken kunnen elk bot in het lichaam aantasten, zoals een gebroken teen of een gebroken neus. De symptomen van een fractuur kunnen variëren afhankelijk van het aangetaste bot, de leeftijd van de patiënt en de ernst van de verwonding.

Veelvoorkomende symptomen bij een botbreuk

Bij een botbreuk kunnen de volgende symptomen optreden:

• Blauwe plekken
• Bloeding bij een open fractuur
• Misvorming van het getroffen gebied
• Verkleuring van de huid rondom de breuk
• Zwelling
• Gevoeligheid en tintelingen op de plaats van de breuk
• Hoekvorming: het getroffen gebied kan in een ongebruikelijke hoek worden gebogen
• Onvermogen om het getroffen gebied te bewegen
• Onvermogen om gewicht te dragen op het getroffen gebied
• Scherpe, stekende pijn

Symptomen bij grote botbreuk

Bij een grote botbreuk, zoals in het bekken of het dijbeen, kunnen de volgende symptomen optreden:

• Duizeligheid
• Algemeen gevoel van ziekte
• Bleekheid
• Misselijkheid.

Alarmsymptomen

Er zijn verschillende alarmsymptomen die kunnen wijzen op een botbreuk. Het is belangrijk om deze symptomen snel te herkennen om tijdige medische zorg te verkrijgen.

Pijn en zwelling
Een van de meest voorkomende symptomen van een botbreuk is pijn, vaak sterk en scherp. Er kan ook aanzienlijke zwelling optreden rond de breukplaats. Het bewegen van het gebroken ledemaat kan de pijn verergeren, wat duidt op de aanwezigheid van een breuk.

Verlies van functie
Als een bot gebroken is, kan het verlies van functie in het gewricht of ledemaat een belangrijk symptoom zijn. Patiënten kunnen moeite hebben om hun arm of been te bewegen, of het gewricht kan in een abnormale positie staan, wat wijst op een misvorming door de breuk.

Verandering in de huid of zichtbare botfragmenten
In het geval van een open botbreuk kunnen de botten zichtbaar zijn door de huid, wat een direct teken is van een breuk. Het kan ook leiden tot ernstige bloeding. Dit is een medisch noodgeval en vereist onmiddellijke behandeling.

Diagnose en onderzoeken

Bij vermoeden van een fractuur is het belangrijk om een röntgenfoto te laten maken om de mate van schade te bepalen. In sommige gevallen kan een MRI-scan of CT-scan nodig zijn om gedetailleerdere informatie te verkrijgen. De arts zal ook vragen stellen over de medische geschiedenis van de patiënt en eerdere botbreuken. Indien de patiënt herhaaldelijk botbreuken heeft gehad, kan de arts verder onderzoek doen naar aandoeningen die zwakke botten veroorzaken.

Behandeling

Eenvoudige botbreuken

Bij een eenvoudige botbreuk, waarbij het bot alleen is gescheurd, is vaak een spalk, brace of gips nodig om het bot op zijn plaats te houden en te immobiliseren. De arts kan ook pijnstillers voorschrijven om het herstelproces te vergemakkelijken. Bij ernstige breuken kan een operatie noodzakelijk zijn om het bot in de juiste positie te zetten voordat het gips wordt aangebracht. Soms zijn meerdere röntgenfoto's nodig om de voortgang van de genezing te volgen. Bij complexe breuken, zoals gebroken ribben, kan de behandeling moeilijker zijn en kan de arts soms kiezen voor een afwachtende benadering als er geen directe complicaties zijn.

Ernstigere breuken en open fracturen

Bij ernstigere breuken of open fracturen kan een operatie noodzakelijk zijn. Tijdens een externe fixatiechirurgie bevestigt de orthopedisch chirurg een metalen structuur (platen en schroeven) aan het bot om de juiste uitlijning te herstellen. Nadat het bot is genezen, worden deze metalen structuren verwijderd. Indien een fractuur niet goed geneest, kan een bottransplantatie vereist zijn om het herstel te bevorderen.

Prognose van botfracturen

De prognose van een botbreuk hangt af van verschillende factoren, waaronder de leeftijd van de patiënt, het type botbreuk en de algehele gezondheid van de patiënt. Roken kan het genezingsproces vertragen. Gedurende de herstelperiode moet de patiënt mogelijk regelmatig terugkomen voor controle en aanpassing van het gips of de brace. Na verwijdering van het gips kan de patiënt enige pijn ervaren bij het herwinnen van beweging in de gewrichten. Dit verbetert doorgaans met de tijd. De arts kan oefeningen aanbevelen om de spierkracht te herstellen, en soms kan een fysiotherapeut nodig zijn om te helpen bij het revalidatieproces.

Complicaties van botbreuken

Aanhoudende bot- of beenmerginfecties

Bij een open fractuur bestaat het risico dat bacteriën het lichaam binnendringen en het bot of beenmerg infecteren, wat kan leiden tot een chronische osteomyelitis. Dit vereist vaak een intensieve antibioticabehandeling en mogelijk een aanvullende operatie.

Artritis

Een botbreuk die niet goed geneest of het gewricht niet goed in de juiste positie plaatst, kan leiden tot extra slijtage aan een nabijgelegen gewricht, wat het risico op artritis (gewrichtsontsteking) verhoogt.

Botsterfte

Botsterfte (avasculaire necrose, osteonecrose) ontstaat wanneer een bot zijn bloedtoevoer verliest, waardoor het gaat afsterven.

Verstoorde botgroei

Bij kinderen kan een fractuur die de groeischijf aantast de normale ontwikkeling van het bot verstoren, wat kan leiden tot latere misvormingen of groeiproblemen.

Preventie

Hoewel niet alle botbreuken kunnen worden voorkomen, kunnen enkele preventieve maatregelen worden genomen om het risico te verminderen. Het handhaven van een gezond dieet dat rijk is aan calcium en vitamine D, regelmatig lichaamsbeweging en het vermijden van risicovolle activiteiten kunnen bijdragen aan sterkere botten en een lager risico op breuken. Het dragen van beschermende uitrusting tijdens sportactiviteiten kan ook helpen om blessures te voorkomen.

Praktische tips voor het leven met een botbreuk

Zorg voor een goede immobilisatie van de gebroken bot

Bij een botbreuk is het belangrijk om het gebroken bot goed te immobiliseren om verdere schade of verplaatsing van de breuk te voorkomen. Dit kan door het dragen van een gipsverband, spalk of brace, afhankelijk van de ernst van de breuk en de instructies van je arts. Het is belangrijk om het gips of de brace niet zelf aan te passen zonder advies van een arts, omdat een verkeerde positionering de genezing kan vertragen of complicaties kan veroorzaken. Zorg er ook voor dat je het gebroken lichaamsdeel niet overbelast en het zoveel mogelijk rust geeft.

Volg je arts’ aanbevelingen voor pijnbestrijding

Botbreuken kunnen gepaard gaan met hevige pijn, vooral in de eerste dagen na het letsel. Het is belangrijk om de pijn goed te beheersen zodat je je niet onnodig belast of gestrest raakt, wat het herstel kan vertragen. Volg de pijnbestrijdingsaanbevelingen van je arts, die vaak pijnstillers zoals paracetamol of ontstekingsremmers omvatten. Indien nodig kan je arts ook sterker werkende medicijnen voorschrijven. Let op de aanbevolen dosering en voorkom het overschrijden van de maximale inname om bijwerkingen te voorkomen.

Voorkom infecties bij open botbreuken

Als je botbreuk gepaard gaat met een open wond, is het extra belangrijk om infecties te voorkomen. Zorg ervoor dat de wond goed gedesinfecteerd wordt en bedekt blijft met een schone, steriele doek of verband. Houd de wond altijd schoon en droog om te voorkomen dat bacteriën binnendringen. Bij tekenen van infectie, zoals roodheid, zwelling, pus of koorts, neem dan direct contact op met je arts om te zorgen voor de juiste behandeling.

Vermijd belasting van de gebroken plek

Het is belangrijk om de gebroken plek niet te belasten totdat de arts aangeeft dat het veilig is om dat te doen. Dit geldt zowel voor de eerste periode na het letsel als voor de herstelperiode. Probeer activiteiten die druk of beweging uitoefenen op de gebroken plek te vermijden om verdere schade of complicaties te voorkomen. Gebruik krukken of een rolstoel om te helpen bij het verplaatsen als je botbreuk in de benen of voeten zit.

Blijf in beweging, maar met mate

Hoewel je de gebroken plek niet mag belasten, is het belangrijk om andere delen van je lichaam in beweging te houden om stijfheid en spierverlies te voorkomen. Doe lichte bewegingsoefeningen voor je armen, andere benen en je bovenlichaam, afhankelijk van de locatie van de breuk. Dit helpt om je algehele gezondheid te behouden en bevordert een sneller herstel. Bespreek met je arts of fysiotherapeut welke oefeningen veilig voor je zijn en pas ze aan je situatie aan.

Zorg voor een gezond voedingspatroon voor het herstel

Een evenwichtig voedingspatroon kan bijdragen aan een sneller herstel van een botbreuk. Eet voedingsmiddelen die rijk zijn aan calcium, vitamine D en andere voedingsstoffen die belangrijk zijn voor botgezondheid, zoals zuivelproducten, groene bladgroenten, vis, en noten. Zorg ervoor dat je ook voldoende eiwitten binnenkrijgt om de spiermassa te behouden, aangezien je misschien minder actief bent tijdens de herstelperiode. Overweeg om met je arts of een diëtist te overleggen over specifieke voedingsaanpassingen die voor jou nuttig kunnen zijn.

Wees geduldig met het genezingsproces

Het herstel van een botbreuk kan tijd kosten, afhankelijk van de ernst van de breuk en je leeftijd. Wees geduldig met het genezingsproces en verwacht niet meteen volledig hersteld te zijn. Het is normaal dat het herstel van botten weken of maanden kan duren. Blijf je arts raadplegen voor opvolging en controle om te zorgen dat je herstel goed verloopt. Forceer jezelf niet om sneller te herstellen dan mogelijk is, aangezien dit het risico op complicaties kan verhogen.

Gebruik hulpmiddelen voor mobiliteit en ondersteuning

Afhankelijk van de locatie van de botbreuk, kan het nodig zijn om hulpmiddelen voor mobiliteit te gebruiken, zoals krukken, een rolstoel of een wandelstok. Zorg ervoor dat je deze hulpmiddelen op de juiste manier gebruikt om jezelf te ondersteunen tijdens het bewegen. Als je moeite hebt met het gebruiken van krukken of als je andere mobiliteitsproblemen ervaart, overleg dan met je arts of fysiotherapeut over de beste manier om je mobiliteit te verbeteren.

Let op tekenen van complicaties tijdens het herstel

Tijdens het herstel van een botbreuk kunnen zich complicaties voordoen, zoals infecties, bloedstolsels of vertraagde genezing. Let goed op tekenen zoals toenemende pijn, roodheid, zwelling, of koorts, en neem contact op met je arts als je dergelijke symptomen opmerkt. Ook als je problemen hebt met het genezen van de breuk of als je merkt dat het bot niet goed uitgelijnd is, moet je meteen medische hulp zoeken om een verdere achteruitgang te voorkomen.

Herstel door fysiotherapie

Na het genezen van de breuk kan fysiotherapie essentieel zijn om je mobiliteit en kracht terug te krijgen. Fysiotherapeuten kunnen je helpen met gerichte oefeningen en technieken om de functie van het gebroken lichaamsdeel te herstellen. Het kan nodig zijn om een aantal sessies te volgen om volledige herstelfunctie te bereiken, dus wees bereid om tijd en energie te investeren in dit proces. Volg altijd de aanbevelingen van je fysiotherapeut om zo snel en veilig mogelijk terug te keren naar je dagelijkse activiteiten.

Lees verder

• Stressfractuur: Herhaalde belasting op botten met botpijn
• Bottransplantatie: Soorten en procedure chirurgische ingreep
• Gebroken teen of tenen: Behandeling van teenfractuur
• Heupfractuur (gebroken heup): Oorzaken en behandeling
• Botgezondheid: Tips voor behoud van gezonde en sterke botten