Heupfractuur (gebroken heup): Oorzaken en behandeling

Een patiënt met een heupfractuur heeft een breuk of scheur in het bovenste deel van het dijbeen nabij het heupgewricht. De blessure treedt meestal op na een val of schade aan de zijkant van de heup, maar een aantal aandoeningen leiden soms ook tot een gebroken heup. Bij de meeste patiënten met een heupfractuur vindt een operatie plaats. Heupfracturen komen vaak voor bij oudere vrouwen die lijden aan osteoporose. De arts behandelt naast de gebroken heup ook deze aandoening. De behandeling van een heupfractuur bestaat uit chirurgie, medicatie en revalidatie. Voor de voorkoming van een gebroken heup verstevigt de patiënt het best de botgezondheid en maakt hij aanpassingen in en rond het huis om valpartijen te voorkomen.

• Epidemiologie van heupfracturen
• Oorzaken en risicofactoren van breuk in heup
• Soorten
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van heupfractuur
• Medicatie
• Chirurgie
• Revalidatie
• Prognose
• Complicaties van gebroken heup
• Allergische reactie
• Avasculaire necrose
• Bloedverlies
• Decubitus
• Diep veneuze trombose
• Infectie
• Niet genezende breuk
• Loslating van heupprothese
• Preventie
• Valpartijen voorkomen
• Botgezondheid versterken

Epidemiologie van heupfracturen

Een heupfractuur is een veel voorkomende aandoening die veel optreedt bij ouderen. 70 tot 80% van de patiënten zijn vrouwen die ook vaak lijden aan osteoporose. De gemiddelde leeftijd van waarop een patiënt zijn heup breekt, is hoger dan tachtig jaar. Mensen van Aziatische of Kaukasische afkomst zijn tot slot vaker getroffen.

Oorzaken en risicofactoren van breuk in heup

Bijwerkingen van medicatie
Het gebruik van aanzienlijke hoeveelheden schildklierhormonen voor de behandeling van een schildklieraandoening veroorzaakt mogelijk botproblemen. Bovendien verminderen verschillende vaak voorgeschreven medicijnen de botmassa en botdichtheid. Ook enkele chemotherapeutica (medicatie voor de behandeling van kanker), medicijnen voor de behandeling van endometriose (pijn rond de menstruatieperiode bij een vrouw) en medicijnen die glucocorticoïden bevatten (om aandoeningen zoals astma en artritis (gewrichtsontsteking) te behandelen) leiden mogelijk tot zwakkere botten waardoor snelle heupfracturen tot stand komen.

Gewicht
Laag gewicht
Een laag lichaamsgewicht, ondergewicht en ondervoeding vergroten het risico op osteoporose, een risicofactor voor een gebroken heup.

Overgewicht
Obesitas leidt tot te veel druk op het heupgewricht, waardoor sneller een heupfractuur tot stand komt/

Osteoporose
Osteoporose is een andere veel voorkomende oorzaak van een gebroken heup. Deze botaandoening treft vooral oudere vrouwen. Patiënten met osteoporose breken sneller de heup wanneer ze vallen. De botten zijn minder dicht en brozer bij osteoporose, zodat slechts een kleine kracht nodig is om een breuk te veroorzaken.

Roken en alcoholgebruik
Rokers van sigaretten nemen minder calcium op uit de normale voeding. Vrouwelijke rokers zijn erg vatbaar voor een gebroken heup door de lagere oestrogeenspiegels in het lichaam. Overmatig alcoholgebruik leidt sneller tot ondervoeding wat een risicofactor is voor een heupfractuur.

Trauma
Ook jongere patiënten krijgen te maken met een heupfractuur, meestal dan als gevolg van een trauma door bijvoorbeeld een auto-ongeluk of een val van een aanzienlijke hoogte. Omdat de botdichtheid nog sterk is bij jongeren, is een grote kracht nodig om het heupbot te breken.

Tumor
Bottumoren verzwakken mogelijk het heupgewricht waardoor ze broos worden en gemakkelijk gaan breken.

Valpartij
Valpartijen komen vaak voor bij ouderen, vooral omdat ouderen meer lijden aan een verminderd gezichtsvermogen, een verminderde mobiliteit en/of evenwichtsproblemen. Een valpartij is snel gemaakt, bijvoorbeeld over een losliggend tapijt of een meubelstuk. Ook medische oorzaken veroorzaken een val, zoals een lage bloeddruk (hypotensie) of een afwijkend hartritme. Ouderen die na een heupbreuk lang stilliggen in een koude omgeving krijgen sneller te maken met een koude slag of koude bevanging (hypothermie).

Weinig beweging
Beweging verstevigt de botten. Wanneer mensen weinig bewegen, stijgen de kansen op het ontwikkelen van osteoporose.

Soorten

Op diverse mogelijke locaties in de heup ontstaat een gebroken heupbot. Bij een intracapsulaire fractuur breekt het bot in het gewrichtskapsel. Wanneer het bot buiten het gewrichtskapsel gebroken is, is sprake van een extracapsulaire heupfractuur. Dit is belangrijk voor de orthopedisch chirurg voor het type behandeling. Verder is de heupfractuur al dan niet verplaatst. Een verplaatste breuk is een breuk waarbij de gebroken botten niet meer op de normale positie staan. Bij verplaatste botfragmenten is een operatie nodig om deze weer op de juiste plaats te positioneren. Bij een niet-verplaatste breuk staan de gebroken botfragmenten nog steeds in de goede positie.

Symptomen

Heupfracturen kenmerken zich door volgende symptomen:

• een beperkt bewegingsbereik: het onvermogen om het been te bewegen, op te tillen of te draaien
• een daling van de bloeddruk
• een ontsteking in de heup
• een zwelling en blauwe plekken rond de heup (niet altijd aanwezig)
• het been van de gebroken heup lijkt korter en is naar buiten gericht
• heuppijn (het meest uitgesproken aan de buitenkant van de dij of in de lies)
• niet in staat zijn om op het been te staan of te verplaatsen (niet altijd aanwezig)

Diagnose en onderzoeken

Een röntgenfoto van de heup is nodig. Af en toe onthult een röntgenfoto geen heupfractuur. Wanneer een patiënt gevallen is en heuppijn heeft, voet de arts daarom een MRI-scan uit om meer gedetailleerde informatie te krijgen over het heupgewricht en het zachte weefsel daarrond. Soms opteert de arts voor een ander gedetailleerd beeldvormend onderzoek in de vorm van een CT-scan.

Behandeling van heupfractuur

Medicatie

Indien de patiënt onvoldoende vocht in het lichaam heeft en tekenen heeft van uitdroging, dan krijgt hij via een intraveneus (via een ader) infuus vloeistof toegediend. Wanneer de patiënt lijdt aan osteoporose, is ook hiervoor een behandeling nodig via medicatie in de vorm van bisfosfonaten. De arts schrijft deze medicijnen vaak voor in combinatie met voedingssupplementen van calcium en vitamine D.

Chirurgie

Algemeen
In de meeste gevallen is een operatie de enige behandelingsoptie voor een gebroken heup. Een patiënt met een heupfractuur moet binnen 48 uur na de ziekenhuisopname een chirurgische ingreep ondergaan. Is de patiënt ziek of heeft hij een andere aandoening, dan gebeurt de operatie vaak later omdat de vooruitzichten na de heupoperatie dan beter zijn. Bijna de helft van de patiënten met een heupfractuur heeft een gedeeltelijke of volledige heupprothese nodig. Bij sommige patiënten moet de arts via een operatie de breuk herstellen met schroeven, stangen of platen. Een heupprothese gaat ongeveer tien à vijftien jaar mee. Wanneer de arts een heupprothese moet vervangen, verkort de levensduur met de helft. Bij elke operatie verdunt namelijk de beenschors (de substantia spongiosa). Daarnaast ontstaat er botontkalking en treedt mogelijk een reactie van het lichaam op het vreemde materiaal op.

Direct na de operatie
Na een heupoperatie krijgt een patiënt meestal pijnverlichting en ook zuurstoftherapie (via een neuscanule of een gezichtsmasker). De meeste patiënten hebben ook intraveneuze vochttoediening nodig.

Revalidatie

Na de operatie is een revalidatiebehandeling nodig. De fysiotherapie start al de dag na de operatie. De patiënt krijgt oefeningen om de kracht en het herstel te bevorderen, tenzij er een medische of chirurgische reden is om dat niet te doen. Ook krijgen patiënten een gecontroleerde mobilisatie met een speciaal toestel. Na een heupfractuur krijgen patiënten mogelijk ook begeleiding van een ergotherapeut die helpt om het maximale niveau van functie en onafhankelijkheid te bereiken. Ergotherapeuten helpen tevens met eventuele aanpassingen in en rond het huis zodat de patiënt veilig naar huis kan gaan. Sommige ziekenhuizen hebben gespecialiseerde revalidatieafdelingen waar patiënten met een gebroken heup kunnen revalideren.

Prognose

De vooruitzichten hangen af van de fitheid van de patiënt voor de gebroken heup, maar ook vooraf sterke patiënten worden na de operatie soms niet meer zo mobiel als voorheen. Bij patiënten die minder fit waren voor de breuk, is het moeilijker om zelfstandig te leven. Daarom zijn soms thuis bijkomende zorgen nodig. Anderen verhuizen naar een woon- of verpleeghuis voor het krijgen van gepaste zorgen. Sommige patiënten hebben aanhoudende pijn in het heupgebied na een fractuur. Bij ernstige aanhoudende pijn is medisch advies noodzakelijk.

Complicaties van gebroken heup

Allergische reactie

Nikkelallergieën door vuil van implantaten veroorzaken mogelijk weefselreacties.

Avasculaire necrose

Patiënten met een intracapsulaire heupfractuur krijgen sneller te maken met avasculaire necrose. Deze complicatie ontstaat schade aan de bloedtoevoer naar de kop van het dijbot (femur). Hierdoor sterft het botweefsel af en gaat het afbrokkelen. De patiënt krijgt hierdoor aanhoudende pijn rond de heup.

Bloedverlies

Na een gebroken heup ervaart de patiënt mogelijk bloedverlies. Hierdoor moet de patiënt voldoende vocht krijgen via een infuus in het ziekenhuis. Soms is een bloedtransfusie vereist.

Decubitus

Bij decubitus ontstaat een zweergebied van de huid dat resulteert uit irritatie en voortdurende druk op een lichaamsdeel. Langdurige immobiliteit verhoogt het risico op het ontwikkelen van de doorligwonden.

Diep veneuze trombose

Bij een diep veneuze trombose ontstaat een bloedstolsel in een ader, meestal een beenader. Dit is het gevolg van onbeweeglijkheid, wat optreedt bij een gebroken heup. Pijn en zwelling aan het been van het been of bekkengebied is vaak het resultaat van deze complicatie. Een patiënt krijgt bijgevolg een aantal bloedverdunnende injecties om deze complicatie te helpen voorkomen.

Infectie

Soms krijgt de patiënt na de ingreep een aantal antibiotica toegediend om infecties (zoals een wondinfectie) te voorkomen. Een longontsteking is een infectie die mogelijk ook optreedt na een heupfractuur.

Niet genezende breuk

Soms genezen de botfragmenten van de fractuur niet of verenigen ze zich niet op de normale manier.

Loslating van heupprothese

Op de langere termijn geraakt de prothese mogelijk los van het bot. Soms is dit het gevolg van en infectie, maar meestal is dit te wijten aan foute chirurgische technieken.

Preventie

De patiënt moet enerzijds proberen om valpartijen te voorkomen en anderzijds neemt hij best maatregelen om gezonde botten te behouden.

Valpartijen voorkomen

Voldoende bewegen vergroot de kracht. Vooral evenwichtsoefeningen zijn nuttig. Verder is het aangewezen om in en rond de thuisomgeving aanpassingen te verrichten zoals oppassen met vloerkleden, elektriciteitssnoeren enzovoort. Ouderen zorgen tevens voor een goede verlichting. Een jaarlijks oogonderzoek bij de oogarts is geen overbodige luxe voor ouderen. Wanneer ouderen medicatie gaan nemen, is het belangrijk dat ze met de arts de bijwerkingen bekijken omdat sommige medicijnen zorgen voor duizeligheid hetgeen een valpartij in de hand werkt. Wanneer bejaarden recht gaan staan, gebeurt dit langzaam want te snel opstaan doet de bloeddruk dalen (orthostatische hypotensie) en verandert het evenwichtsgevoel. Bij een moeilijkere loopgang is een rollator of loopstok aanbevolen.

Botgezondheid versterken

Een voldoende inname van calcium en vitamine D is nodig om een gebroken heup te voorkomen. Eventueel moet de patiënt op advies van de arts supplementen innemen voor het behoud van een goede botgezondheid. Gewichtdragende oefeningen zoals lopen zijn goed voor het behoud van de maximale botdichtheid. Roken en overmatig drinken zijn uit den boze daar deze de botdichtheid verminderen.

Lees verder

• Heuppijn: Oorzaken van pijn in heup (pijnlijke heupen)
• Valongelukken voorkomen: Preventie van valpartijen in huis
• Heupeffusie (vocht in heup): Pijn en stijfheid heupgewricht