Heupfractuur (gebroken heup): Oorzaken en behandeling

Een patiënt met een heupfractuur heeft een breuk of scheur in het bovenste deel van het dijbeen nabij het heupgewricht. Deze blessure treedt meestal op na een val of schade aan de zijkant van de heup, maar een aantal aandoeningen kunnen ook leiden tot een gebroken heup. Bij de meeste patiënten met een heupfractuur vindt een operatie plaats. Heupfracturen komen vaak voor bij oudere vrouwen die lijden aan osteoporose. De arts behandelt naast de gebroken heup ook deze aandoening. De behandeling van een heupfractuur bestaat uit chirurgie, medicatie en revalidatie. Voor de voorkoming van een gebroken heup verstevigt de patiënt het best de botgezondheid en maakt hij aanpassingen in en rond het huis om valpartijen te voorkomen.

• Epidemiologie
• Oorzaken en risicofactoren van een heupfractuur
• Risicofactoren
• Soorten heupfracturen
• Symptomen van een heupfractuur
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van een heupfractuur
• Medicatie
• Chirurgie
• Revalidatie
• Prognose
• Complicaties van gebroken heup
• Allergische reactie
• Avasculaire necrose
• Bloedverlies
• Decubitus
• Diep veneuze trombose
• Infectie
• Niet genezende breuk
• Loslating van heupprothese
• Preventie
• Valpartijen voorkomen
• Botgezondheid versterken

Epidemiologie

Heupfracturen komen vooral voor bij oudere volwassenen, vooral bij vrouwen na de menopauze, door de hogere incidentie van osteoporose. Volgens recente gegevens zijn er wereldwijd elk jaar ongeveer 1,6 miljoen heupfracturen. De incidentie van heupfracturen neemt toe met de leeftijd, waarbij de meerderheid van de gevallen voorkomt bij personen ouder dan 65 jaar.

Oorzaken en risicofactoren van een heupfractuur

Bijwerkingen van medicatie
Het gebruik van aanzienlijke hoeveelheden schildklierhormonen voor de behandeling van een schildklieraandoening kan mogelijk botproblemen veroorzaken. Bovendien verminderen verschillende vaak voorgeschreven medicijnen de botmassa en botdichtheid. Ook enkele chemotherapeutica (medicatie voor de behandeling van kanker), medicijnen voor de behandeling van endometriose (pijn rond de menstruatieperiode bij een vrouw) en medicijnen die glucocorticoïden bevatten (om aandoeningen zoals astma en artritis (gewrichtsontsteking) te behandelen) kunnen leiden tot zwakkere botten waardoor snelle heupfracturen ontstaan.

Gewicht

Laag gewicht

Een laag lichaamsgewicht, ondergewicht en ondervoeding vergroten het risico op osteoporose, een risicofactor voor een gebroken heup.

Overgewicht

Obesitas leidt tot te veel druk op het heupgewricht, waardoor sneller een heupfractuur kan ontstaan.

Osteoporose

Osteoporose is een andere veel voorkomende oorzaak van een gebroken heup. Deze botaandoening treft vooral oudere vrouwen. Patiënten met osteoporose breken sneller de heup wanneer ze vallen. De botten zijn minder dicht en brozer bij osteoporose, zodat slechts een kleine kracht nodig is om een breuk te veroorzaken.

Roken en alcoholgebruik

Rokers nemen minder calcium op uit de voeding. Vrouwelijke rokers zijn erg vatbaar voor een gebroken heup door de lagere oestrogeenspiegels in het lichaam. Overmatig alcoholgebruik leidt sneller tot ondervoeding, wat een risicofactor is voor een heupfractuur.

Trauma

Ook jongere patiënten kunnen te maken krijgen met een heupfractuur, meestal als gevolg van trauma door bijvoorbeeld een auto-ongeluk of een val van aanzienlijke hoogte. Omdat de botdichtheid nog sterk is bij jongeren, is een grote kracht nodig om het heupbot te breken.

Tumor

Bottumoren kunnen het heupgewricht verzwakken, waardoor het broos wordt en gemakkelijker breekt.

Valpartij

Valpartijen komen vaak voor bij ouderen, vooral omdat ouderen vaak lijden aan verminderd gezichtsvermogen, verminderde mobiliteit en/of evenwichtsproblemen. Een valpartij is snel gemaakt, bijvoorbeeld over een losliggend tapijt of een meubelstuk. Ook medische oorzaken kunnen een val veroorzaken, zoals een lage bloeddruk (hypotensie) of een afwijkend hartritme. Ouderen die na een heupbreuk lang stil liggen in een koude omgeving, krijgen sneller te maken met een koude slag of koude bevanging (hypothermie).

Weinig beweging

Beweging verstevigt de botten. Wanneer mensen weinig bewegen, stijgt het risico op het ontwikkelen van osteoporose.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactoren voor heupfracturen zijn:

• Osteoporose: Verminderde botdichtheid maakt botten kwetsbaarder voor breuken.
• Valneiging: Slecht evenwicht, verminderde kracht en problemen met lopen verhogen het risico op vallen.
• Geslacht: Vrouwen hebben een hoger risico door lagere botdichtheid na de menopauze.
• Leeftijd: Het risico neemt toe met de leeftijd.
• Medicatie: Bepaalde medicijnen, zoals corticosteroïden, kunnen de botdichtheid verlagen.

Soorten heupfracturen

Heupfracturen kunnen op verschillende locaties in het heupbot ontstaan. Bij een intracapsulaire fractuur breekt het bot binnen het gewrichtskapsel. Wanneer het bot buiten het gewrichtskapsel gebroken is, is er sprake van een extracapsulaire heupfractuur. Dit is belangrijk voor de orthopedisch chirurg voor het bepalen van het type behandeling. Verder kan de heupfractuur al dan niet verplaatst zijn. Bij een verplaatste breuk staan de gebroken botten niet meer op de normale positie. Bij verplaatste botfragmenten is een operatie nodig om deze weer op de juiste plaats te positioneren. Bij een niet-verplaatste breuk staan de gebroken botfragmenten nog steeds in de goede positie.

Symptomen van een heupfractuur

Heupfracturen kenmerken zich door de volgende symptomen:

• een beperkt bewegingsbereik: het onvermogen om het been te bewegen, op te tillen of te draaien
• een daling van de bloeddruk
• een ontsteking in de heup
• een zwelling en blauwe plekken rond de heup (niet altijd aanwezig)
• het been van de gebroken heup lijkt korter en is naar buiten gericht
• Heuppijn (het meest uitgesproken aan de buitenkant van de dij of in de lies)
• niet in staat zijn om op het been te staan of te verplaatsen (niet altijd aanwezig)

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen die onmiddellijk medisch ingrijpen vereisen zijn:

• Ernstige pijn: Extreme pijn die niet verlicht wordt door rust of pijnstillers.
• Onvermogen om te bewegen: Het onvermogen om het been te bewegen of te belasten.
• Onregelmatige vorm: Een merkbare misvorming of verkorting van het been.

Diagnose en onderzoeken

Een röntgenfoto van de heup is nodig. Af en toe onthult een röntgenfoto geen heupfractuur. Wanneer een patiënt gevallen is en heuppijn heeft, kan de arts daarom een MRI-scan aanvragen om meer gedetailleerde informatie te verkrijgen over het heupgewricht en het zachte weefsel eromheen. Soms kiest de arts voor een ander gedetailleerd beeldvormend onderzoek in de vorm van een CT-scan.

Behandeling van een heupfractuur

Medicatie

Indien de patiënt onvoldoende vocht in het lichaam heeft en tekenen van uitdroging vertoont, krijgt hij via een intraveneus (via een ader) infuus vloeistof toegediend. Wanneer de patiënt lijdt aan osteoporose, is ook hiervoor een behandeling nodig met medicatie in de vorm van bisfosfonaten. De arts schrijft deze medicijnen vaak voor in combinatie met voedingssupplementen van calcium en vitamine D.

Chirurgie

Algemeen

In de meeste gevallen is een operatie de enige behandelingsoptie voor een gebroken heup. Een patiënt met een heupfractuur moet binnen 48 uur na de ziekenhuisopname een chirurgische ingreep ondergaan. Is de patiënt ziek of heeft hij een andere aandoening, dan gebeurt de operatie vaak later omdat de vooruitzichten na de heupoperatie dan beter zijn. Bijna de helft van de patiënten met een heupfractuur heeft een gedeeltelijke of volledige heupprothese nodig. Bij sommige patiënten moet de arts via een operatie de breuk herstellen met schroeven, stangen of platen. Een heupprothese gaat ongeveer tien à vijftien jaar mee. Wanneer de arts een heupprothese moet vervangen, wordt de levensduur met de helft verkort. Bij elke operatie verdunt namelijk de beenschors (de substantia spongiosa). Daarnaast ontstaat er botontkalking en kan mogelijk een reactie van het lichaam op het vreemde materiaal optreden.

Direct na de operatie

Na een heupoperatie krijgt een patiënt meestal pijnverlichting en zuurstoftherapie (via een neuscanule of een gezichtsmasker). De meeste patiënten hebben ook intraveneuze vochttoediening nodig.

Revalidatie

Na de operatie is een revalidatiebehandeling nodig. De fysiotherapie start doorgaans de dag na de operatie. De patiënt krijgt oefeningen om de kracht en het herstel te bevorderen, tenzij er een medische of chirurgische reden is om dat niet te doen. Ook krijgen patiënten een gecontroleerde mobilisatie met een speciaal toestel. Na een heupfractuur krijgen patiënten mogelijk ook begeleiding van een ergotherapeut die helpt om het maximale niveau van functie en onafhankelijkheid te bereiken. Ergotherapeuten helpen tevens met eventuele aanpassingen in en rond het huis zodat de patiënt veilig naar huis kan gaan. Sommige ziekenhuizen hebben gespecialiseerde revalidatieafdelingen waar patiënten met een gebroken heup kunnen revalideren.

Prognose

De vooruitzichten hangen af van de fitheid van de patiënt voorafgaand aan de gebroken heup. Sterke patiënten worden na de operatie soms niet meer zo mobiel als voorheen. Bij patiënten die minder fit waren voor de breuk, kan het moeilijker zijn om zelfstandig te leven. Daarom zijn soms thuis bijkomende zorgen nodig. Anderen verhuizen naar een woon- of verpleeghuis voor de benodigde zorg. Sommige patiënten ervaren aanhoudende pijn in het heupgebied na de fractuur. Bij ernstige, aanhoudende pijn is medisch advies noodzakelijk.

Complicaties van gebroken heup

Allergische reactie

Nikkelallergieën door vuil van implantaten kunnen mogelijk weefselreacties veroorzaken.

Avasculaire necrose

Patiënten met een intracapsulaire heupfractuur hebben een verhoogd risico op avasculaire necrose. Deze complicatie ontstaat door schade aan de bloedtoevoer naar de kop van het dijbeen (femur). Hierdoor sterft het botweefsel af en gaat het afbrokkelen. De patiënt ervaart hierdoor aanhoudende pijn rond de heup.

Bloedverlies

Na een gebroken heup kan de patiënt bloedverlies ervaren. Dit vereist vaak voldoende vochttoediening via een infuus in het ziekenhuis. Soms is een bloedtransfusie noodzakelijk.

Decubitus

Bij decubitus ontstaat een zweergebied op de huid door irritatie en voortdurende druk op een lichaamsdeel. Langdurige immobiliteit verhoogt het risico op het ontwikkelen van doorligwonden.

Diep veneuze trombose

Bij een diep veneuze trombose vormt zich een bloedstolsel in een ader, meestal een beenader. Dit is een gevolg van onbeweeglijkheid, die vaak optreedt bij een gebroken heup. Pijn en zwelling aan het been of bekkengebied zijn vaak het resultaat van deze complicatie. De patiënt krijgt doorgaans een aantal bloedverdunnende injecties om deze complicatie te helpen voorkomen.

Infectie

Na de ingreep kan de patiënt antibiotica ontvangen om infecties, zoals een wondinfectie, te voorkomen. Een longontsteking is ook een mogelijke infectie die kan optreden na een heupfractuur.

Niet genezende breuk

Soms genezen de botfragmenten van de fractuur niet goed of verenigen ze zich niet op de normale manier.

Loslating van heupprothese

Op de lange termijn kan de heupprothese losraken van het bot. Dit kan soms het gevolg zijn van een infectie, maar meestal is het te wijten aan onjuiste chirurgische technieken.

Preventie

De patiënt moet enerzijds proberen valpartijen te voorkomen en anderzijds maatregelen nemen om gezonde botten te behouden.

Valpartijen voorkomen

Voldoende beweging versterkt de kracht. Vooral evenwichtsoefeningen zijn nuttig. Verder is het aanbevolen om in en rond de thuisomgeving aanpassingen te maken, zoals het voorkomen van struikelen over vloerkleden, elektriciteitssnoeren, enzovoort. Ouderen dienen ook te zorgen voor goede verlichting. Een jaarlijks oogonderzoek bij de oogarts is geen overbodige luxe voor ouderen. Wanneer ouderen medicatie gebruiken, is het belangrijk om met de arts de bijwerkingen te bespreken, omdat sommige medicijnen duizeligheid kunnen veroorzaken, wat het risico op valpartijen verhoogt. Bij het opstaan moet dit langzaam gebeuren, aangezien snel opstaan de bloeddruk kan doen dalen (orthostatische hypotensie) en het evenwichtsgevoel kan beïnvloeden. Bij een verminderde loopgang is een rollator of loopstok aanbevolen.

Botgezondheid versterken

Een adequate inname van calcium en vitamine D is essentieel om een gebroken heup te voorkomen. Eventueel moet de patiënt op advies van de arts supplementen innemen voor het behoud van een goede botgezondheid. Gewichtdragende oefeningen, zoals lopen, zijn goed voor het behoud van maximale botdichtheid. Roken en overmatig alcoholgebruik dienen te worden vermeden, aangezien deze de botdichtheid kunnen verminderen.

Lees verder

• Heuppijn: Oorzaken van pijn in heup (pijnlijke heupen)
• Valongelukken voorkomen: Preventie van valpartijen in huis
• Heupeffusie (vocht in heup): Pijn en stijfheid heupgewricht