Heuppijn: Oorzaken van pijn in heup (pijnlijke heupen)

De heup is een kogelgewricht dat het been aan de romp van het lichaam bevestigt. Pijn in de heup is vaak het gevolg van een probleem in het gewricht zelf, maar tal van structuren rond de heup vormen soms ook de bron van een pijnlijke heup. Een trauma, ontsteking of een andere aandoening ligt vaak aan de basis van de heuppijn. Soms ligt de bron van de pijn ook in een ander lichaamsdeel en straalt de pijn uit naar de heup. Diverse zelfzorgmaatregelen zijn inzetbaar voor het verlichten van de heuppijn, zoals onder andere het nemen van pijnstillers en het nemen van relatieve rust. Ook medische behandelingen en chirurgie behoren tot de mogelijkheden om de pijnlijke heup of heupen te behandelen. Via enkele eenvoudige maatregelen is het mogelijk om het risico op pijn aan de heupen te verminderen, al is het voorkomen van heuppijn niet altijd mogelijk.

• Oorzaken van pijn aan heup
• Artritis
• Avasculaire necrose (osteonecrose)
• Bursitis
• Heupfractuur (gebroken heup)
• Infecties
• Kanker
• Labrumscheur
• Overbelasting / overmatig gebruik
• Systemische ziekten
• Tendinitis
• Trauma
• Ziekte van Legg-Calvé-Perthes
• Andere oorzaken van een pijnlijke heup
• Symptomen
• Pijnklachten
• Uitstralingspijn
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van heuppijn
• Preventie van pijnlijke heupen

Oorzaken van pijn aan heup

Heuppijn is het gevolg van bot- of kraakbeenproblemen van de heup.

Artritis

Heuppijn is vaak het resultaat van:

• artritis (gewrichtsontsteking) geassocieerd met inflammatoire darmziekte (ziekte van Crohn of colitis ulcerosa)
• artrose (reumatische aandoening van het gewrichtskraakbeen)
• juveniele idiopathische artritis (aandoening met gewrichtspijn)
• psoriatrische artritis (aandoening met symptomen aan huid en gewrichten)
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• spondylitis ankylopoetica (ziekte van Bechterew: blijvende gewrichtsontsteking)

Artritis (gewrichtsontsteking) leidt tot een ontsteking van het heupgewricht en de afbraak van het kraakbeen dat de heupbeenderen bedekt. De pijn verergert geleidelijk. Patiënten met artritis lijden ook aan gewrichtsstijfheid en hebben minder bewegingsbereik in de heup. De heuppijn is vaak voelbaar in het voorste deel van het dijbeen of de lies.

Avasculaire necrose (osteonecrose)

Bij patiënten met osteonecrose is de bloedtoevoer naar het heupbot geremd en sterft het botweefsel af. Avasculaire necrose tast mogelijk andere botten aan, maar de heup is het vaakst getroffen. Een heupfractuur of dislocatie (ontwrichting), of langdurig gebruik van hoog gedoseerde corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken zoals prednison) liggen vaak aan de basis van osteonecrose, al zijn ook andere oorzaken bekend.

Bursitis

Bursae (slijmbeurzen) zijn zakjes vloeistof die zich tussen weefsels zoals botten, spieren en pezen bevinden. De slijmbeurzen zorgen ervoor dat er minder wrijving is van weefsels die tegen elkaar wrijven. Wanneer de bursae ontstoken raken (bursitis), veroorzaken ze pijn, en dan vooral wanneer een patiënt rechtstaat uit een stoel, wandelt, op de trap loopt of met de auto gaat rijden. De ontsteking van slijmbeurzen is meestal te wijten aan herhaalde activiteiten die het heupgewricht overbelasten of irriteren.

Heupfractuur (gebroken heup)

Een gebroken heup (heupfractuur) is gebruikelijker bij ouderen omdat ze vaker vallen en de botten verzwakken en brozer worden bij het verouderen als gevolg van osteoporose. Heupfracturen veroorzaken plotselinge en acute heuppijn. Deze verwondingen zijn potentieel ernstig en leiden dan tot grote problemen.

Infecties

Virale of bacteriële infecties veroorzaken mogelijk een heupontsteking. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij:

• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie veroorzaakt door een tekenbeet)
• gordelroos (infectie met een huiduitslag en symptomen aan het gezicht)
• het syndroom van Reiter (ziekte met symptomen aan huid, maag, darmen en ogen)
• osteomyelitis (botinfectie)
• septische artritis (ontsteking van een gewricht door een infectie)
• voedselvergiftiging

Kanker

Tumoren die in het bot beginnen (botkanker) of zich tot op het bot uitstrekken (botmetastasen), veroorzaken pijn in de heupen, evenals botpijn in andere botten van het lichaam. Ook leukemie staat er voor bekend dat deze mogelijk pijn in de heup veroorzaakt.

Labrumscheur

Bij een labrumscheur ontstaat een scheur in het labrum, de meniscusachtige structuur in de heup. Sporters en mensen die repetitieve draaiende bewegingen uitvoeren, lopen een groter risico om dit probleem te ontwikkelen.

Overbelasting / overmatig gebruik

Herhaalde activiteiten gaan de spieren, pezen en gewrichtsbanden overbelasten die de heupen ondersteunen. Wanneer ze ontstoken raken door overmatig gebruik, veroorzaken ze pijn en voorkomen ze een goede werking van de heup.

Systemische ziekten

Sommige systemische ziekten zijn geassocieerd met heuppijn, waaronder sikkelcelanemie (bloedaandoening van rode bloedcellen), waarbij een gewricht gaat zwellen tijdens een sikkelcrisis, al dan niet met een onderliggende infectie. Vaak zijn ook andere gewrichten aangetast. Ook bij fibromyalgie treedt een pijnlijke heup op. Dit pijnsyndroom is geassocieerd met pijn en stijfheid die aanzienlijk ongemak veroorzaakt door het hele lichaam (lichaamspijn). Ook slaapstoornissen, spierkrampen, spierpijn van diverse spiergroepen en vermoeidheid komen voor bij deze aandoening.

Tendinitis

Pezen zijn de dikke weefselbanden die botten aan spieren hechten. Bij tendinitis ontstaat een ontsteking of irritatie van de pezen. Meestal is een peesontsteking het gevolg van herhaalde belasting door overmatig gebruik.

Trauma

Kneuzingen (bloeduitstortingen), een liesbreuk (uitstulping of zwelling in lies of balzak), ontwrichtingen, verstuikingen en verrekkingen treden op door een trauma. Deze verwondingen zijn mogelijk zeer pijnlijk.

Ziekte van Legg-Calvé-Perthes

De ziekte van Legg-Calvé-Perthes (of alleen de ziekte van Perthes) is een aandoening waarbij avasculaire necrose van de heupkop bij kinderen optreedt. De oorzaak hiervan is niet bekend (oktober 2020), maar meestal zijn jongens tussen de vier en acht jaar oud aangetast.

Andere oorzaken van een pijnlijke heup

Ook andere oorzaken zijn bekend voor heuppijn zoals:

• het heup inklemmingssyndroom
• het iliotibiale band syndroom: De iliotibiale band strekt zich uit van de top van het bekken langs het buitenste deel van de dij tot de knie. Deze weefselband geraakt mogelijk ontstoken en leidt dan tot kniepijn en/of heuppijn.
• het piriformis-syndroom: Bij het piriformis-syndroom irriteert de piriformis-spier de heupzenuw in de bil, wat ook aanzienlijke heuppijn en bilpijn veroorzaakt.
• het snapping hip syndroom
• spanning op de buigspier van de heup
• spanning op de hamstring
• synovitis (ontsteking van het slijmvlies van de gewrichten)
• ziekte van Still (ziekte met koorts en symptomen aan de gewrichten en de huid)

Symptomen

Pijnklachten

Afhankelijk van de oorzaak van de pijnlijke heup, is de pijn voelbaar in de binnenkant van het heupgewricht, de dij, de lies, het gebied buiten het heupgewricht en/of het zitvlak. De pijn verergert meestal door een lichamelijke activiteit, vooral wanneer artritis aan de basis ligt van de pijn aan de heup. Heuppijn gaat bovendien vaak gepaard met een verminderd bewegingsbereik. Sommige patiënten ontwikkelen zwakte door de aanhoudende heuppijn. De heuppijn is intermitterend (met tussenpozen) of constant aanwezig. Verder treedt de pijn geleidelijk of plots op en is deze mild tot zeer intens.

Uitstralingspijn

Soms veroorzaakt pijn van andere lichaamsdelen uitstralingspijn in de heup.

Endometriose
Endometriose, een aandoening waarbij het baarmoederslijmvlies ergens anders groeit, veroorzaakt bekkenpijn wat sommige vrouwen omschrijven als heuppijn. Ook menstruatiekrampen komen hierbij tot uiting.

Hernia
Een hernia of een defect van de buikwand resulteert in pijn in het voorste gedeelte van de heup. Een liesbreuk komt het vaakst voor.

Ischias
Bij ischias ontstaat een ontsteking van zenuwwortels van het ruggenmerg. Heuppijn en pijn die langs het been loopt (beenpijn), zijn hierbij kenmerkend. Spinale stenose (vernauwing van de wervelkolom met rugpijn en zwakte) als gevolg van artrose van de lumbale wervelkolom, gescheurde of uitpuilende schijven in de wervelkolom van de rug en krampen van de spieren die de lage rug ondersteunen, veroorzaken deze ontsteking.

Meralgia paraesthetica
Soms ontstaat een ontsteking aan de perifere zenuwen, waardoor heuppijn, gevoelloosheid en pijn in de dij tot stand komen. Meralgia paraesthetica verschijnt wanneer de laterale femorale huidzenuw van de dij geïrriteerd raakt. Zwangere vrouwen, mensen die strakke kleding dragen of patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte) zijn het vaakst getroffen door deze ziekte.

Alarmsymptomen

Wanneer één of meer van volgende tekenen verschijnen, is het verstandig om de arts te raadplegen:

• aanhoudende pijn
• bewegingsproblemen door het been of de heup
• een bloedend heupgewricht
• een misvormd heupgewricht
• een ploffend geluid in het gewricht (gewrichtsgeluiden) tijdens het optreden van een verwonding
• een val of andere verwonding
• geen gewicht op de heup kunnen leggen
• heuppijn in rust
• heuppijn tijdens de nacht
• intense pijn
• koorts en rillingen
• plotseling opgekomen heuppijn
• zwelling, roodheid of warmte rond het gewricht

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
Om de oorzaak van heuppijn te bepalen, is een goed vraaggesprek nodig. De arts praat met de patiënt, zijn familie of zorgverleners en brengt in kaart wat de locatie, duur, ernst en frequentie van de pijn is, evenals welke factoren de pijn verergeren of verbeteren en welke invloed de pijn heeft op het dagelijks leven. Verder noteert de arts andere onderliggende klachten en medische aandoeningen.

Lichamelijk onderzoek
Een lichamelijk onderzoek is belangrijk. De arts controleert de heup, het been en de rug, maar hij let ook op tekenen van andere lichaamsdelen, om de oorzaak van de klachten te begrijpen. Een observatie van de heup in rust en tijdens het staan of lopen, palpatie (betasten) van de heup en de omliggende structuren, testen op bewegingsbereik en kracht, en een test op gevoel en pulsaties zijn allemaal nuttige onderzoeken.

Diagnostisch onderzoek
Röntgenfoto, CT-scan of MRI-scan
Vaak bestelt de arts een röntgenfoto van de heup en het bekkengebied om de botten en de gewrichtsruimtes te kunnen inspecteren. Een acute gebroken heup is meestal (maar niet altijd) merkbaar via een röntgenfoto. Indien de arts bijna zeker is dat de patiënt lijdt aan een heupfractuur, is een CT-scan of MRI-scan nuttig om de breuk te bevestigen. Vernauwde gewrichtsruimtes en artritis zijn ook zichtbaar op eenvoudige röntgenfoto's en helpen bij de bevestiging van de diagnose van artrose en degeneratieve gewrichtsaandoeningen.

Artrografie
Kraakbeen- of labrumscheuren in de heup zijn op te sporen met een artrografie. Dit beeldvormend onderzoek brengt de gewrichten in beeld. De radioloog injecteert contrastvloeistof in het heupgewricht met behulp van een lange dunne naald. Meestal neemt de arts MRI-afbeeldingen om de gewrichtsoppervlakken in detail te bestuderen die worden opgelicht door de kleurstof. De arts injecteert eerst een lokaal anestheticum (verdovend medicijn) voorafgaand aan de kleurstof. Verdwijnt de pijn door het verdovingsmiddel, dan bevestigt dit dat de pijn afkomstig is uit het gewricht zelf.

Botscan
Een botscan is een ander inzetbaar onderzoek om een ontsteking te onthullen. De arts injecteert hierbij eerst een radioactieve kleurstof in een ader (intraveneus) en scant vervolgens het ganse lichaam. De radioloog zoekt naar abnormale opeenhopingen van de kleurstof wat nuttig is bij het vaststellen van een diagnose. Hierdoor bepaalt de arts of enkel heupgewricht aangetast is of dat meerdere lichaamsdelen ontstoken zijn.

Bloedonderzoek
Soms vermoedt de arts op basis van het klinisch beeld dat de patiënt lijdt aan een systemische ziekte. Hij bestelt in dat geval een bloedonderzoek om ontstekingsmarkers op te sporen. Hij kijkt ook naar het aantal witte bloedcellen in het bloed, want dit is mogelijk verhoogd bij een infectie.

Behandeling van heuppijn

De behandeling voor heuppijn hangt af van de diagnose.

Geschikte uitrusting
Vooral voor sporters is het belangrijk om geschikte kleding te dragen. Voor het hardlopen zijn bijvoorbeeld zeker goede schoenen vereist.

Gewrichtsvervanging
Wanneer artrose erg ernstig is, de pijn erg intens is of een vervormd heupgewricht ontstaat, is een totale heupprothese (artroplastiek) een optie. Bij een heupfractuur is soms een operatie nodig om de breuk te repareren of de heup te vervangen.

Hulpmiddelen
Krukken, een wandelstok of een rollator zijn op korte termijn nuttig, al is hiervoor vaak specifieke training nodig om de hulpmiddelen op de juiste manier te gebruiken. Ook zijn andere, specifieke artritishulpmiddelen beschikbaar.

IJs en warmte toepassen
Verder is het mogelijk om het pijnlijke heupgebied dagelijks gedurende ongeveer vijftien minuten te koelen met ijs. Het gebied verwarmen is voor sommige patiënten ook nuttig. Dit is mogelijk door het nemen van een warm bad of een warme douche. Hierdoor is het mogelijk om de spieren klaar te maken voor het maken van rekoefeningen die de pijn verminderen.

Medicatie
Vrij verkrijgbare pijnstillers (zoals paracetamol) of NSAID’s = niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (zoals ibuprofen of naproxen) behandelen overbelastingsletsels, artrose of tendinitis. De behandleing van reumatoïde artritis bestaat uit voorgeschreven corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken), disease modifying anti-reumatic drugs (DMARD's) zoals methotrexaat en sulfasalazine, en biologische geneesmiddelen die gericht zijn op het immuunsysteem.

Oefeningen
Patiënten met artritis aan het heupgewricht zijn gebaat met low-impact oefeningen, rek- en strekoefeningen en weerstandstraining. Dit vermindert de pijn en verbetert de gewrichtsmobiliteit. Zwemmen is bijvoorbeeld een goede non-impact oefening voor artritis. Fysiotherapie vergroot eveneens het bewegingsbereik.

Rust
Heuppijn die ontstaan is door overmatig gebruik, maar zonder specifieke verwonding, is thuis goed te behandelen met rust en een geleidelijke terugkeer naar de volledige activiteit. Hoewel rust belangrijk is, is het ook essentieel om het bewegingsbereik te behouden, wat betekent dat de patiënt pogingen moeten ondernemen om het been, de heup en de rug te strekken en het hele lichaam in beweging te houden.

Preventie van pijnlijke heupen

De meest voorkomende oorzaken van heuppijn zijn te wijten aan het verouderingsproces van het gewricht. Zij verliezen geleidelijk calcium in het bot en zijn hierdoor meer vatbaar voor breuken. Een evenwichtige en gezonde voeding en geschikte lichaamsbeweging houden het lichaam inclusief de botten en gewrichten zo gezond mogelijk. Het is voorts belangrijk om overgewicht te vermijden om zo weinig mogelijk druk op de heup te veroorzaken. Medicijnen die osteoporose voorkomen (calcium, vitamine D en bisfosfonaten), verminderen het risico op heup- en rugfracturen. Goed passende schoenen dragen met een goed loopvlak, indien nodig een wandelstok gebruiken voor stabiliteit en zorgen voor vrije loopplekken in het huis zijn andere nuttige adviezen. Tot slot is het nodig om de kracht en flexibiliteit te behouden (voldoende lichaamsbeweging) en te zorgen voor een goede houding.

Lees verder

• Ziekte van Legg-Calvé-Perthes: Heupaandoening bij kinderen
• Heupfractuur (gebroken heup): Oorzaken en behandeling
• Heupeffusie (vocht in heup): Pijn en stijfheid heupgewricht
• Piriformis-syndroom: Pijn in bil door druk op heupzenuw
• Ischias: Aandoening met pijn en zwakte aan been en rug