Synovitis: Ontsteking slijmvlies van gewrichten

Synovitis is een vorm van artritis (gewrichtsontsteking) waarbij de patiënt pijn heeft aan de heup en/of knie of andere gewrichten. Deze ziekte presenteert zich vooral bij kinderen vóór de puberteit. Vaak gaat een virale infectie vooraf aan de gewrichtsontsteking. Rust, warmtetherapie en medicijnen verlichten de pijn en het ongemak. De prognose voor de meeste patiënten met deze aandoening is uitstekend, aangezien de symptomen binnen tien dagen verdwijnen.

• Synoniemen synovitis
• Anatomie gewrichten en relatie tot synovitis
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Vaak na virale infectie
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Gewrichtspijn, vooral aan de heup en knie
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Rust, warmtetherapie en medicijnen
• Prognose: Uitstekend herstel
• Complicaties en preventie

Synoniemen synovitis

Synovitis is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• giftige synovitis
• toxische synovitis
• transiënte synovitis
• voorbijgaande synovitis

Anatomie gewrichten en relatie tot synovitis

Anatomische structuur van gewrichten

Gewrichten vormen de verbindingen tussen botten en maken beweging en flexibiliteit mogelijk. Een typisch gewricht bestaat uit het gewrichtskapsel, gewrichtsbanden, kraakbeen en synoviale vloeistof. Het gewrichtskapsel omhult het gewricht en bestaat uit een stevige buitenste laag en een binnenste laag die synoviale vloeistof afscheidt. Deze vloeistof zorgt voor een soepele beweging door de gewrichtsoppervlakken te smeren en te beschermen tegen slijtage. Kraakbeen bedekt de uiteinden van de botten en fungeert als schokdemper, terwijl gewrichtsbanden de stabiliteit van het gewricht ondersteunen.

Synoviale membraan en synovitis

Het synoviale membraan vormt de binnenste laag van het gewrichtskapsel en speelt een essentiële rol bij het produceren van synoviale vloeistof. Bij synovitis is dit membraan ontstoken, wat kan leiden tot zwelling, pijn en een beperkte bewegingsvrijheid van het gewricht. Ontstekingscellen dringen het synoviale weefsel binnen en veroorzaken een verhoogde productie van synoviale vloeistof, wat de gewrichtsruimte kan opvullen en druk uitoefent op de omliggende structuren.

Relatie tussen anatomie en synovitis

De anatomische kenmerken van een gewricht beïnvloeden hoe synovitis zich ontwikkelt en verspreidt. Zo kunnen grotere gewrichten, zoals de knie of schouder, meer synoviale vloeistof bevatten, wat kan leiden tot een meer uitgesproken zwelling bij ontsteking. Kleinere gewrichten, zoals die in de handen en voeten, vertonen daarentegen vaak een beperktere maar pijnlijkere zwelling, die de bewegingsvrijheid sterk kan verminderen.

Epidemiologie

Voorkomen van synovitis

Synovitis komt wereldwijd voor en kan optreden bij zowel mannen als vrouwen van alle leeftijden, maar de incidentie varieert afhankelijk van de oorzaak. De aandoening wordt vaak gezien bij patiënten met reumatische aandoeningen zoals reumatoïde artritis, maar kan ook ontstaan door trauma, infecties of auto-immuunziekten.

Leeftijdsgebonden verschillen in voorkomen

Hoewel synovitis op elke leeftijd kan optreden, komt het vaker voor bij ouderen vanwege degeneratieve veranderingen in de gewrichten. Bij kinderen wordt synovitis meestal geassocieerd met tijdelijke virale infecties of auto-immuunreacties, terwijl het bij volwassenen vaker verband houdt met chronische ziekten.

Geografische verschillen en prevalentie

Er zijn geografische variaties in de prevalentie van synovitis, deels als gevolg van verschillen in risicofactoren zoals fysieke belasting, erfelijke factoren en toegang tot medische zorg. In ontwikkelde landen, waar de levensverwachting hoger is, komt synovitis vaker voor onder ouderen als gevolg van leeftijdsgerelateerde gewrichtsaandoeningen.

Mechanisme

Ontstekingsreactie en synoviale membraan

Synovitis ontstaat door een ontstekingsreactie in het synoviale membraan, waarbij immuuncellen het weefsel binnendringen. Deze cellen, zoals macrofagen en lymfocyten, scheiden ontstekingsmediatoren uit die het weefsel doen zwellen en de productie van synoviale vloeistof verhogen, wat leidt tot druk en pijn in het gewricht.

Verhoogde synoviale vloeistofproductie

Door de ontsteking produceert het synoviale membraan een overmatige hoeveelheid vloeistof, wat resulteert in een verhoogde druk binnen het gewricht. Deze druk kan de gewrichtsstructuren aantasten en veroorzaakt ongemak en een beperkte bewegingsvrijheid.

Schade aan kraakbeen en botten

Chronische synovitis kan leiden tot schade aan het kraakbeen en omliggende botstructuren. Ontstekingsenzymen breken kraakbeenweefsel af, waardoor het gewrichtsoppervlak ruw en minder functioneel wordt. Dit kan uiteindelijk leiden tot blijvende gewrichtsschade en verminderde mobiliteit.

Oorzaken: Vaak na virale infectie

Synovitis is het gevolg van een ontsteking van de slijmvliesbekleding van gewrichtsholten, peesscheden en bursae (zakvormige holten). De exacte oorzaak hiervan is onbekend. Veel kinderen ontwikkelen de ziekte echter na een virale infectie, zoals een verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel) of diarree. Hierdoor vermoeden sommige artsen dat toxische synovitis het gevolg is van de werking van het immuunsysteem dat bepaalde stoffen produceert om de infectie te bestrijden.

Risicofactoren

Auto-immuunziekten

Auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis en lupus verhogen het risico op synovitis. Het immuunsysteem richt zich hierbij tegen de eigen weefsels, waaronder het synoviale membraan, wat tot chronische ontsteking leidt.

Trauma en overbelasting

Herhaalde belasting of direct trauma aan een gewricht kunnen synovitis uitlokken. Personen die fysiek intensieve beroepen hebben, lopen een verhoogd risico op gewrichtsontsteking door herhaaldelijke mechanische belasting.

Infecties en bacteriële invasies

Infecties in of rond een gewricht kunnen het synoviale membraan ontsteken. Bacteriën kunnen via het bloed in het gewricht terechtkomen, vooral bij mensen met een verzwakt immuunsysteem, wat acute synovitis kan veroorzaken.

Risicogroepen

Patiënten met reumatische aandoeningen

Mensen met chronische reumatische aandoeningen, zoals reumatoïde artritis, vormen een primaire risicogroep voor synovitis. De constante ontstekingsprocessen bij deze aandoeningen kunnen het synoviale membraan van gewrichten herhaaldelijk irriteren en beschadigen.

Sporters en mensen met fysiek intensieve beroepen

Sporters en individuen die zwaar lichamelijk werk verrichten, hebben een verhoogd risico op synovitis door voortdurende druk en belasting van de gewrichten. Bij sporters komt synovitis vaak voor door overbelasting of herhaalde bewegingen.

Ouderen met artrose

Bij ouderen is synovitis vaak gerelateerd aan artrose, een degeneratieve gewrichtsaandoening. Door de slijtage van kraakbeen komt het synoviale membraan in contact met de ruwere gewrichtsoppervlakken, wat ontstekingen kan bevorderen.

Symptomen: Gewrichtspijn, vooral aan de heup en knie

Synovitis vindt meestal plaats aan de heup en knie, maar ook de enkel, voet, schouder, elleboog of hand kunnen soms getroffen zijn (slechts één gewricht tegelijkertijd). Het gewricht is hierbij rood, gezwollen en warm. Deze warmte wordt verklaard door de verhoogde bloedtoevoer die ontstaat bij de ontsteking. Het gewricht is pijnlijk (gewrichtspijn) en geïrriteerd. Ongeveer de helft van de patiënten met synovitis heeft een recente geschiedenis van een bovenste luchtweginfectie (zoals een verkoudheid), faryngitis (keelontsteking), bronchitis of otitis media (middenoorontsteking). Vooral de symptomen braken, diarree, een loopneus en een verkoudheid gaan vaak vooraf aan de gewrichtsontsteking zelf.

Pijn aan de heup en knie

Meestal zijn de heup en knie getroffen bij synovitis. De patiënt ervaart dan unilaterale heuppijn (slechts aan één zijde). Deze heuppijn is vooral merkbaar na een lange periode van rust, zoals zitten in een auto, achter een bureau of tv-kijken. Voorts heeft de patiënt mogelijk kniepijn en pijn aan de voorkant en het midden van de dij. Door deze symptomen moet het kind manken met de tenen naar buiten gedraaid, de knie gebogen of rechtgetrokken. Tevens loopt het kind op de tenen. Verder heeft de patiënt geen of anders een lichte koorts (minder dan 38,3 °C). Veelal lijkt de patiënt niet ziek. Zeer jonge kinderen kruipen abnormaal en huilen erg veel (vooral ’s nachts). Heel soms weigert een kind te lopen.

Alarmsymptomen

Hevige en plotselinge gewrichtspijn

Plotselinge en ernstige gewrichtspijn kan wijzen op een acute ontsteking of infectie in het gewricht. Deze pijn gaat vaak gepaard met zwelling en warmte rond het gewricht, wat onmiddellijke medische aandacht vereist.

Beperkte bewegingsvrijheid

Als de bewegingsvrijheid in het gewricht aanzienlijk verminderd is, kan dit duiden op een ernstige ontsteking of beschadiging van de gewrichtsstructuren. Deze beperking kan zich plotseling voordoen of geleidelijk toenemen.

Zwelling en warmte in het gewricht

Een zichtbaar gezwollen en warm gewricht kan een teken zijn van actieve ontsteking, wat bij bacteriële infectie zeer ernstig kan zijn. Medische evaluatie is nodig om verdere gewrichtsschade te voorkomen.

Koorts en algehele malaise

Koorts in combinatie met gewrichtspijn kan wijzen op een systemische infectie die het gewricht heeft aangetast. Koorts samen met gewrichtsontsteking kan ook voorkomen bij auto-immuunziekten, wat zorgvuldige opvolging vereist.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts bekijkt wanneer en bij welke beweging de patiënt pijn vertoont. Dit doet hij door het bewegen van de heup, knie en andere gewrichten van de patiënt. Hiermee bevestigt hij dat het manken het gevolg is van pijn in de gewrichten.

Diagnostisch onderzoek

De diagnose van synovitis wordt gesteld door het uitsluiten van andere aandoeningen, zoals een septische heup, epifysiolyse van de femurkop en de ziekte van Legg-Calve-Perthes (heupaandoening bij kinderen). De arts maakt hierbij gebruik van een echografie, een MRI-scan of een röntgenfoto van de heup, een volledig bloedonderzoek en in sommige gevallen een botscan en een aspiratie (opzuigen) van de vloeistof in het heupgewricht (analyse van de gewrichtsvloeistof).

Differentiële diagnose

Juveniele idiopathische artritis (pijn, zwelling en stijfheid van gewrichten), osteomyelitis (ontsteking van het beenmerg) en septische artritis (ontsteking van gewricht door infectie) vormen de differentiële diagnose voor synovitis, omdat deze aandoeningen een sterk gelijkend klinisch beeld hebben op de tijdelijke gewrichtsontsteking.

Behandeling: Rust, warmtetherapie en medicijnen

Een patiënt met heup- en kniepijn mag deelnemen aan gewone activiteiten, maar hij beperkt deze het best gedurende het herstelproces van zeven tot tien dagen. Op deze manier verlicht hij de pijn. Verder is warmtetherapie aanbevolen. Het is ook niet aangewezen om tijdens de herstelperiode gewichtdragende activiteiten uit te voeren. Niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s) zoals ibuprofen en naproxen verminderen bovendien de pijn.

Prognose: Uitstekend herstel

De heuppijn en andere symptomen van deze vorm van artritis (gewrichtsontsteking) verdwijnen over het algemeen binnen zeven tot tien dagen. In sommige gevallen duurt het herstel langer en is de patiënt pas klachtenvrij na vier tot vijf weken. Af en toe komt synovitis ook terug, vooral na een virale infectie.

Complicaties en preventie

Bij een kleine groep patiënten kunnen complicaties optreden, zoals terugkerende episodes van synovitis of de ontwikkeling van chronische gewrichtsproblemen. Het is belangrijk om bij de eerste tekenen van gewrichtspijn en ontsteking medische hulp in te roepen om verdere complicaties te voorkomen.

Preventie

Er is geen specifieke manier om synovitis te voorkomen, maar een goede algemene gezondheid en het vermijden van risicofactoren zoals virale infecties kunnen helpen. Regelmatige controles bij kinderen met een geschiedenis van synovitis zijn belangrijk om eventuele terugval tijdig op te sporen en te behandelen.