Juveniele idiopathische artritis (JIA): Pijn aan gewrichten

Juveniele idiopathische artritis (JIA) is de meest voorkomende vorm van artritis bij kinderen en adolescenten van 0 tot 17 jaar. De term "juvileel" verwijst naar "kind", "idiopathisch" betekent "van onbekende oorsprong" en "artritis" staat voor "gewrichtsontsteking". JIA omvat zes subtypes, die variëren in symptomen en ernst. Typische symptomen zijn pijn, zwelling en stijfheid van één of meer gewrichten, maar andere klachten kunnen ook voorkomen. Deze symptomen kunnen enkele maanden tot levenslang aanhouden. De behandeling omvat medicatie en ondersteunende therapieën, maar ernstige complicaties, zoals oogproblemen, zijn mogelijk.

• Synoniemen juveniele idiopathische artritis (JIA)
• Oorzaken van pijn, zwelling en stijfheid van gewrichten
• Vormen van reuma bij kinderen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicijnen
• Prognose van gewrichtsaandoening
• Complicaties bij gewrichtsontsteking
• Preventie van juveniele idiopathische artritis (JIA)

Synoniemen juveniele idiopathische artritis (JIA)

JIA werd vroeger aangeduid als jonge reumatoïde artritis (JRA). Een ander veelgebruikt synoniem is kinderreuma.

Oorzaken van pijn, zwelling en stijfheid van gewrichten

De oorzaak van JIA, een auto-immuunaandoening, is anno augustus 2024 nog steeds onbekend. Wetenschappers vermoeden dat genetische aanleg een rol speelt, mogelijk in combinatie met virale triggers die de genetische predispositie tot uiting brengen. Bij deze aandoening valt het immuunsysteem de eigen lichaamscellen aan, aangezien het deze ten onrechte als indringers beschouwt. Dit leidt tot ontstekingen in de gewrichten en soms in andere lichaamsdelen.

Vormen van reuma bij kinderen

Enthesitisgerelateerde artritis

Enthesitis verwijst naar ontsteking van de aanhechting van spieren aan botten. Vroeger stond deze aandoening bekend als 'juveniele spondyloarthropathie'. Het betreft voornamelijk tienerjongens en wordt gekenmerkt door asymmetrische artritis van gewrichten en enthesitis. Patiënten hebben een verhoogd risico op iritis. Deze vorm van artritis vertoont overeenkomsten met ankyloserende spondylitis bij volwassenen, hoewel betrokkenheid van de wervelkolom in de kindertijd zeldzaam is. Ongeveer een derde van de kinderen met deze aandoening ontwikkelt later in het leven een aandoening van de wervelkolom.

Oligoarticulaire JIA

Oligoarticulaire JIA, ook wel ‘pauciarticulaire jeugdreuma’ genoemd, is de meest voorkomende vorm van JIA, goed voor 50-60% van de gevallen. Deze vorm treft vier of minder gewrichten, meestal de knieën, schouders, enkels en polsen, vaak in een asymmetrisch patroon. Meisjes onder de drie jaar zijn voornamelijk getroffen. Uveïtis (chronische oogontsteking) komt vaak voor bij kinderen met deze vorm van JIA en vereist regelmatige controles bij de oogarts. Onbehandeld kan uveïtis leiden tot blindheid. Over het algemeen is de prognose goed, en de meeste patiënten ervaren uiteindelijk geen klachten meer. Ongeveer 25% van de patiënten ervaart echter uitbreiding van de artritis naar meer gewrichten na ongeveer zes maanden, wat kan leiden tot ernstige gewrichtsschade.

Polyarticulaire JIA

Ongeveer 25% van de kinderen met JIA heeft de polyarticulaire vorm, die vooral oudere meisjes tussen de acht en twaalf jaar treft, maar op elke leeftijd kan voorkomen. Deze vorm van JIA beïnvloedt minimaal vijf gewrichten, meestal de kleine gewrichten van handen, polsen, enkels en voeten, en later ook grotere gewrichten zoals de nek, slaap, onderkaak en ellebogen. Sommige patiënten lopen risico op chronische uveïtis. Polyarticulaire JIA kan reumatoïde factor-positief of -negatief zijn. De RF-positieve variant lijkt op volwassen reumatoïde artritis en kan meer destructief zijn dan de RF-negatieve vorm, waarvoor vaak een agressievere behandeling nodig is. RF (reumatoïde factor) is een antilichaam in het bloed dat bij verhoogde niveaus vaak wijst op reumatoïde artritis.

Juveniele psoriatische artritis

Juveniele psoriatische artritis vertoont een patroon dat vergelijkbaar is met psoriasis bij zowel kinderen als volwassenen. Psoriasis is een huidziekte die zich uit in droge, rode en schilferige huid, vaak op de ellebogen, knieën, hoofdhuid en andere gebieden. Psoriasis kan zich ontwikkelen na de artritis. Gewrichtsklachten bij juveniele psoriatische artritis omvatten pijn, zwelling en stijfheid in één of meer gewrichten, vaak de polsen, knieën, enkels, vingers en tenen. Deze artritis kan ernstig invaliderend zijn.

Systemische JIA (ziekte van Still)

De ziekte van Still, die voorkomt bij ongeveer 10% van de JIA-patiënten, kenmerkt zich door een systemische aanvang. De aandoening treft jongens en meisjes tot vijf jaar even vaak, maar komt daarna vaker voor bij meisjes. Systemische JIA treedt zelden in de volwassenheid op. Symptomen omvatten hoge koorts (> 39 °C) die minstens twee weken aanhoudt, met een voorbijgaande roze maculopapulaire uitslag (huiduitslag met vlekken en bultjes). Dit gaat vaak gepaard met gewrichtspijn, spierpijn, gezwollen lymfeklieren (lymfadenopathie), vergroting van de lever (hepatomegalie), vergroting van de milt (splenomegalie), bloedarmoede (anemie), pericarditis (ontsteking van het hartzakje) en pleuritis (pijn bij ademhalen). Differentiaaldiagnoses zijn leukemie, neuroblastoom (kanker van zenuwcellen bij kinderen) en infecties. Laboratoriumtesten tonen vaak verhoogde ESR (bezinkingssnelheid), CRP (C-Reactief Proteïne), neutrofilie en trombocytose (verhoogd aantal bloedplaatjes), terwijl auto-antilichamen vaak negatief zijn. Het macrofaag activatie syndroom (een overmatige proliferatie van T-cellen en macrofagen) is een zeldzame maar ernstige complicatie van deze ziekte.

Ongedifferentieerde artritis

Ongedifferentieerde artritis verwijst naar een type juveniele artritis dat niet onder een van de andere subtypes valt. Deze term wordt ook gebruikt wanneer patiënten kenmerken van meerdere vormen vertonen.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De diagnose van JIA wordt gesteld door middel van een uitgebreid vraaggesprek, bloedonderzoek en beeldvormende onderzoeken. Er is geen specifieke test voor JIA, dus beeldvorming zoals MRI en echografie wordt gebruikt om andere aandoeningen uit te sluiten en om de voortgang van gewrichtsschade te volgen. Verdere diagnostische procedures kunnen aspiratie en beenmergpunctie omvatten. Bij aspiratie verwijdert de arts vloeistof uit een gewricht om infecties uit te sluiten, en een beenmergpunctie helpt zeldzame aandoeningen te identificeren, vooral bij vermoeden van systemische JIA.

Diagnostische criteria

Volgens Arthritis Research UK zijn de diagnostische criteria voor JIA:

• Andere aandoeningen zijn uitgesloten
• Symptomen zijn begonnen vóór de leeftijd van zestien jaar
• Artritisklachten bestaan al zes weken of langer

Differentiële diagnose

Beeldvormende onderzoeken en andere testen zijn belangrijk om aandoeningen met vergelijkbare symptomen uit te sluiten, zoals:

• Aangeboren afwijkingen
• Acute lymfoblastische leukemie (bloedkanker)
• Breuken
• Het Epstein-Barr Virus (EBV) (klierkoorts)
• Infectieuze pericarditis
• Sarcoïdose (aandoening met symptomen aan longen, huid en andere organen)
• Systemische lupus erythematosus (SLE)
• Ziekte van Behçet (met zweervorming en uveïtis)
• Ziekte van Kawasaki (ontsteking van bloedvaten)
• Ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet)

Behandeling via medicijnen

De behandeling van JIA wordt altijd uitgevoerd door een gespecialiseerde kinderreumatologie-eenheid in het ziekenhuis. Deze eenheden bieden niet alleen medicamenteuze behandelingen maar ook rehabilitatie, opleiding en chirurgische interventies indien nodig. De behandeling bestaat voornamelijk uit medicijnen. NSAID's (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen) verlichten pijn en stijfheid, terwijl disease-modifying anti-rheumatic drugs (DMARD's) zoals methotrexaat worden gebruikt voor de behandeling van matige tot ernstige gevallen. Corticosteroïden worden vaak voorgeschreven bij systemische JIA. Indien de standaardmedicatie niet effectief is, zijn andere geneesmiddelen beschikbaar. Bij oogproblemen kunnen oogdruppels worden voorgeschreven, die volgens de oogdruppelrichtlijnen moeten worden toegediend. Soms is ook ergotherapie en/of fysiotherapie nodig. In zeer ernstige gevallen kan een operatie noodzakelijk zijn om de positie van het gewricht te verbeteren, maar dit komt zelden voor, aangezien moderne medicijnen vaak effectief zijn.

Prognose van gewrichtsaandoening

Voordat biologische therapieën beschikbaar kwamen, ontwikkelde tot 50% van de kinderen met JIA een langdurige handicap, en bij 25% van de kinderen bleef actieve artritis bestaan tot de volwassenheid. De prognose was destijds slechter door complicaties zoals infecties en systemische aandoeningen zoals pericarditis en amyloïdose (opstapeling van amyloïde in organen). Met de komst van biologische therapieën is de prognose aanzienlijk verbeterd, en de meeste kinderen met JIA kunnen een productief leven leiden. Sommige patiënten met polyarticulaire JIA kunnen echter problemen blijven ervaren met actieve ziekte tijdens de volwassenheid, aangezien langdurige remissie zeldzaam kan zijn.

Complicaties bij gewrichtsontsteking

Naast complicaties door medicijngebruik kunnen er groeiproblemen en oogproblemen optreden.

Groei

Bij JIA kan de groei en ontwikkeling van botten worden aangetast. Medicijnen, vooral corticosteroïden, kunnen de groei remmen.

Ogen

Verschillende vormen van JIA kunnen uveïtis veroorzaken, een chronische ontsteking van de middelste laag van het oog. Onbehandeld kan uveïtis leiden tot cataract (troebele ooglens) en glaucoom (verhoogde oogdruk), wat mogelijk tot blindheid kan leiden. Regelmatige oogonderzoeken zijn essentieel, aangezien veel patiënten asymptomatisch kunnen zijn.

Preventie van juveniele idiopathische artritis (JIA)

Preventie van JIA is momenteel niet mogelijk omdat de exacte oorzaak van de aandoening onbekend is. Er zijn geen specifieke maatregelen die een kind kunnen beschermen tegen het ontwikkelen van JIA. Echter, het volgende kan bijdragen aan het beheren van symptomen en het verbeteren van de kwaliteit van leven voor kinderen die al gediagnosticeerd zijn met JIA:

• Vroege diagnose en behandeling: Het is cruciaal om JIA vroegtijdig te diagnosticeren en te behandelen om de ernst van de ziekte te verminderen en om gewrichtsschade te voorkomen. Regelmatige medische controles kunnen helpen bij het tijdig detecteren van eventuele veranderingen in de toestand van het kind.
• Regelmatige oogcontroles: Voor kinderen met een vorm van JIA die risico loopt op uveïtis, zijn frequente oogonderzoeken belangrijk om vroegtijdige tekenen van ontsteking op te sporen en te behandelen, wat kan helpen bij het voorkomen van ernstige complicaties zoals blindheid.
• Fysiotherapie en ergotherapie: Vroege en consistente fysiotherapie en ergotherapie kunnen helpen bij het behouden van de mobiliteit van de gewrichten en het versterken van de spieren rondom de gewrichten, wat kan helpen bij het voorkomen van verdere beperkingen.
• Gezonde levensstijl: Een gezonde voeding en een actieve levensstijl kunnen bijdragen aan het algehele welzijn en de fysieke conditie van een kind met JIA. Dit kan indirect helpen bij het beheren van de symptomen en het bevorderen van een betere kwaliteit van leven.

Hoewel er geen garantie is om JIA te voorkomen, kunnen deze maatregelen bijdragen aan het optimaliseren van de gezondheid en het welzijn van kinderen die met deze aandoening leven.

Lees verder

• Gewrichtsgezondheid: Tips voor behoud van gezonde gewrichten
• Gewrichtspijn: Oorzaken pijnlijke gewrichten (artralgie)
• Artritis: Gewrichtsontsteking met pijn, zwelling & stijfheid
• Gezwollen gewrichten: Oorzaken van gewrichtszwelling
• Gewrichtsstijfheid: Oorzaken van stijve gewrichten