Gewrichtsstijfheid: Oorzaken van stijve gewrichten

Bij gewrichtsstijfheid ervaart een patiënt problemen om een gewricht te verplaatsen of bemerkt hij een verlies van het bewegingsbereik van een gewricht. Veel verschillende oorzaken liggen mogelijk aan de basis van de stijve gewrichten, zoals veroudering, het opdrogen van de gewrichtsvloeistof, weersveranderingen, artritis, botkanker en schade of letsel aan een gewricht. Diverse andere symptomen treden op bij de stijve gewrichten, zoals gewrichtspijn en een zwelling van het getroffen gewricht. Medicatie, warmte- en koudetherapie en vrij verkrijgbare pijnstillers zijn tot slot enkele behandelingsvormen voor de gewrichtsverstijving.

• Oorzaken van gewrichtsverstijving
• Veroudering
• Slapen
• Weersveranderingen
• Artritis
• Botkanker
• Schade of letsel aan gewricht
• Symptomen van stijve gewrichten
• Behandeling van gewrichtsstijfheid
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Oorzaken van gewrichtsverstijving

Veroudering

Bij het verouderen begint het kraakbeen (het sponsachtige materiaal dat de uiteinden van de botten beschermt) te verstijven. Het lichaam maakt ook minder gewrichtsvloeistof aan (deze olieachtige vloeistof maakt het makkelijker om gewrichten soepel te laten bewegen). De gewrichten bewegen mogelijk niet zo vrij als voorheen. De vloeistof is ironisch genoeg best in beweging om stijfheid te verminderen.

Slapen

De gewrichtsvloeistof droogt niet alleen op bij het verouderen. Bij het slapen of langdurig in een zittende houding doorbrengen, begint de vloeistof in de gewrichten op te drogen. Hierdoor werken ze niet goed wanneer mensen besluiten om te gaan bewegen. Bij het ontwaken zijn de knieën, enkels of handen bijgevolg verstijfd en gezwollen. Het is belangrijk om gedurende de dag voldoende te bewegen zodat de gewrichten ’s nachts niet verstijven.

Weersveranderingen

Wanneer de atmosferische druk erg wijzigt (zoals bij weersveranderingen), doen de gewrichten pijn en zijn ze stijver.

Artritis

Een gewricht is de plaats waar twee botten samenkomen. Het uiteinde van elk bot is bedekt met kraakbeen (beschermende laag wat het tegen elkaar wrijven van de botten voorkomt). Het kraakbeen slijt echter na verloop van tijd (of na een verwonding weg. Hierdoor gaan de botten tegen elkaar wrijven, waardoor kleine stukjes afbreken. Dit resulteert in stijve, gezwollen en pijnlijke gewrichten.

Reumatoïde artritis
Reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen), een vorm van artritis (gewrichtsontsteking), is de meest voorkomende oorzaak van gewrichtsstijfheid. Deze chronische ontstekingsaandoening is een auto-immuunziekte waarbij de bekleding van de gewrichten aangetast is, wat gepaard gaat met gewrichtspijn, gewrichtsstijfheid, gewrichtsmisvorming en boterosie.

Artrose
Een ander type artritis is artrose (reumatische aandoening van het gewrichtskraakbeen), dat veel meer patiënten treft dan reumatoïde artritis. Hierbij is slijtage van de gewrichten aanwezig. Het kraakbeen in de gewrichten slijt bij gebruik. Na verloop van tijd heeft de patiënt onvoldoende kraakbeen om de botten te beschermen. De aandoening komt het vaakst voor aan de heupen, de knieën, de nek, de rug en de vingers. Pijn, zwelling en krakende geluiden (gewrichtsgeluiden) bij een bewegend gewricht zijn kenmerkend. Botbreuken komen voor wanneer de aandoening vordert. Het is zelfs mogelijk dat osteofyten (benige botuitsteeksels rond gewrichten) ontstaan en daarna het kraakbeen verloren gaat. Dit leidt tot een grote invaliditeit. In ernstige gevallen is de vervanging van een gewricht noodzakelijk.

Jicht
Jicht is een vorm van artritis waarbij de patiënt pijn ervaart aan de grote teen en andere gewrichten. De aandoening start wanneer zich kristallen van urinezuur vormen tussen de gewrichten.

Botkanker

Botkanker is een mogelijke maar zeldzame oorzaak van pijn en stijfheid in de gewrichten.

Schade of letsel aan gewricht

Het stijve gewricht of de stijve gewrichten zijn ook mogelijk het gevolg van een letsel of ziekte van het gewricht. Daarnaast verschijnt gewrichtsschade (waaronder gewrichtsstijfheid) na verwonding aan het gewricht. Soms veroorzaken verwondingen of ontstekingen in de aangrenzende gebieden, zoals de bursae (slijmbeurzen), pijn met beperkte gewrichtsbewegingen en stijve gewrichten als gevolg. De schade aan de gewrichten ontstaat door bijvoorbeeld een genetische aandoening, of door een ontsteking of infectie.

Genetische aandoeningen
Gewrichtsstijfheid komt voor bij de volgende genetische aandoeningen:

• Acromicrische dysplasie: aandoening met afwijkingen aan skelet en gezicht
• Arthrogryposis: ziekte met blijvende gewrichtsverstijving
• Camptodactylie: permanent gebogen vinger of teen
• Het Allan-Herndon-Dudley syndroom: neuromusculaire aandoening
• Het Marshall-syndroom: aandoening met afwijkingen aan gezicht, oren en ogen
• Het Weill-Marchesani-syndroom: bindweefselaandoening
• Ziekte van Bechterew: blijvende gewrichtsontsteking

Ontstekingen en infecties
Enkele ontstekingen en infecties leiden tot de stijve gewrichten:

• Arteriitis temporalis: ontsteking van slagaders bij de slaap
• Bursitis: ontsteking van een slijmbeurs door overbelasting
• Systemische lupus erythematosus: auto-immuunziekte waarbij het lichaam de eigen organen en weefsels aanvalt
• Tetanus: bacteriële infectie met spiersamentrekkingen
• Tularemie: bacteriële infectie door besmette (wilde) dieren
• Ziekte van Paget: chronische ontsteking van het bot

Symptomen van stijve gewrichten

De gewrichtsstijfheid gaat vaak gepaard met gewrichtspijn en/of een zwelling van de gewrichten. Afhankelijk van de oorzaak van gewrichtsstijfheid, ontstaan nog bijkomende symptomen zoals roodheid, gevoeligheid, warmte, tintelingen of gevoelloosheid van een aangetast lichaamsdeel. Is de gewrichtsstijfheid langer dan een halfuur na het ontwaken nog aanwezig of verergeren de klachten, dan is medische hulp noodzakelijk.

Behandeling van gewrichtsstijfheid

De behandelingsvorm van stijfheid in de gewrichten is afhankelijk van de oorzaak.

Enkele behandelingen verminderen de gewrichtsstijfheid zoals:

• Behoud van een gezond gewicht (eventueel is gewichtsverlies nodig bij overgewicht)
• Corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers; deze zijn meestal niet effectief bij gevorderde artritis)
• Massages en fysiotherapie
• Rust en meditatie
• Voeding: Ontstekingsremmende voedingsmiddelen zoals gember, soja-eiwit, kersen en rode druiven verminderen de ontsteking in de gewrichten met de geassocieerde stijfheid. Visolie-supplementen met omega-3-vetzuren verminderen eveneens de stijfheid van de gewrichten.
• Vrij verkrijgbare pijnstillers zoals NSAID’s (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen) zoals aspirine, ibuprofen en naproxen
• Warmte- en koudetherapie

Prognose

De prognose van gewrichtsstijfheid hangt sterk af van de onderliggende oorzaak. Bij aandoeningen zoals artrose en reumatoïde artritis kan gewrichtsstijfheid chronisch zijn en verergeren naarmate de ziekte voortschrijdt. Met een passende behandeling en leefstijlaanpassingen kan de voortgang van de symptomen echter vaak worden vertraagd. Voor veel mensen kan de stijfheid worden verminderd met medicatie, fysiotherapie en andere therapeutische maatregelen. De algehele levenskwaliteit kan worden verbeterd door tijdige en effectieve behandeling. In gevallen van gewrichtsschade of botkanker kan de prognose variëren en is de uitkomst afhankelijk van de ernst en de respons op behandeling.

Complicaties

Gewrichtsstijfheid kan leiden tot verschillende complicaties, waaronder:

• Verminderde Mobiliteit
• Langdurige gewrichtsstijfheid kan leiden tot een beperking van de bewegingsvrijheid, wat de dagelijkse activiteiten en zelfstandigheid kan beïnvloeden.
• Chronische Pijn
• Onbehandelde gewrichtsstijfheid kan leiden tot aanhoudende pijn, wat kan bijdragen aan een verminderde levenskwaliteit en mentale stress.
• Spierzwakte
• Door verminderde beweging en overbelasting van omliggende spieren kunnen spierzwakte en atrofie optreden.
• Gevolgen voor de Gewrichtsstructuur
• Bij aandoeningen zoals artrose kunnen gewrichtsstijfheid en -pijn leiden tot verdere schade aan het kraakbeen en de botten, wat kan resulteren in een verslechtering van de gewrichtsstructuur.
• Beperkingen in Activiteiten
• Stijve gewrichten kunnen het vermogen om bepaalde activiteiten uit te voeren beperken, wat invloed heeft op het werk, sociale interacties en recreatieve bezigheden.

Preventie

Preventieve maatregelen kunnen helpen om gewrichtsstijfheid te voorkomen of de symptomen te verlichten:

• Regelmatige beweging
• Voldoende lichaamsbeweging helpt om de gewrichten soepel te houden en de kracht van omliggende spieren te behouden.
• Gezond gewicht
• Het handhaven van een gezond gewicht vermindert de belasting op de gewrichten, vooral de knieën, heupen en rug.
• Gezonde voeding
• Een dieet rijk aan antioxidanten en ontstekingsremmende voedingsmiddelen zoals gember, kersen, en omega-3-vetzuren kan bijdragen aan gewrichtsgezondheid.
• Vroegtijdige behandeling
• Het tijdig behandelen van aandoeningen die gewrichtsstijfheid veroorzaken kan helpen om ernstige complicaties te voorkomen.
• Juiste technieken
• Het gebruik van juiste technieken bij lichamelijke activiteiten en oefeningen kan overbelasting van de gewrichten helpen voorkomen.
• Ergonomische aanpassingen
• Het aanpassen van de werkplek en het gebruik van ergonomische hulpmiddelen kan helpen om de belasting op de gewrichten te verminderen.

Lees verder

• Gewrichtsgezondheid: Tips voor behoud van gezonde gewrichten
• Gewrichtspijn: Oorzaken pijnlijke gewrichten (artralgie)
• Gezwollen gewrichten: Oorzaken van gewrichtszwelling
• Ochtendstijfheid: Oorzaken van stijve gewrichten in ochtend
• Krakende geluiden van gewrichten (crepitaties, crepitus)