Tularemie: Bacteriële infectie door besmette (wilde) dieren

Tularemie is een bacteriële infectie die voornamelijk voorkomt bij in het wild levende knaagdieren en andere dieren. Mensen kunnen besmet raken door direct contact met geïnfecteerde dieren of hun weefsel, door een beet van een besmette teek of insect, of door het inademen van besmette deeltjes. Tularemie kan effectief worden behandeld, waardoor de prognose doorgaans zeer goed is. De bacterie die tularemie veroorzaakt, Francisella tularensis, is vernoemd naar de Amerikaanse bacterioloog Edward Francis, die de ziekte in 1928 ontdekte.

• Synoniemen van tularemie
• Epidemiologie van tularemie
• Incidentie en prevalentie
• Geografische verspreiding
• Mortaliteit en morbiditeit
• Mechanisme
• Infectie en verspreiding
• Fysiopathologie
• Klinische presentatie
• Oorzaken: Bacteriële infectie door besmette (wilde) dieren
• Risicofactoren
• Blootstelling aan dieren
• Insectenbeten
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Jagers en landbouwwerkers
• Buitenwerkers en toeristen
• Gezondheidswerkers en dierenverzorgers
• Symptomen van tularemie
• Alarmsymptomen
• Koorts en algemene zwakte
• Pijnlijke lymfeklierzwelling
• Ademhalingssymptomen of longklachten
• Oogklachten en ulcera
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van tularemie
• Genezing en behandeling
• Complicaties bij vertraagde behandeling
• Complicaties van tularemie
• Preventie van tularemie
• Praktische tips voor het leven met tularemie
• Volg de medische behandeling strikt op
• Bescherm jezelf tegen besmetting
• Zorg voor een goede hygiëne
• Monitor je gezondheid tijdens het herstel
• Zorg voor voldoende rust en herstel
• Wees voorzichtig met het omgaan met wilde dieren
• Misvattingen rond tularemie
• Tularemie komt alleen voor bij konijnen
• Tularemie is altijd ernstig en dodelijk
• Tularemie is alleen een risico voor mensen die in contact komen met dieren
• Tularemie komt alleen voor in afgelegen of landelijke gebieden
• Tularemie kan niet worden behandeld
• Tularemie is besmettelijk van mens op mens

Synoniemen van tularemie

Tularemie staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• chrysops-koorts
• hazenpest
• hertenkoorts
• konijnenkoorts
• lemmingkoorts
• Pahvant-vallei pest
• Yato-byo (Japan)
• ziekte van Ohara

Epidemiologie van tularemie

Tularemie is een zeldzame ziekte die voornamelijk voorkomt in Noord-Amerika, Europa en delen van Azië. In de Verenigde Staten wordt de ziekte vaker aangetroffen in Missouri, South Dakota, Oklahoma en Arkansas. Tularemie komt voornamelijk voor in landelijke gebieden over de hele wereld. Mannen zijn iets vaker getroffen dan vrouwen. Jongeren en mensen van middelbare leeftijd hebben een iets grotere kans om de ziekte op te lopen dan ouderen, vermoedelijk door hun grotere blootstelling aan buitenactiviteiten die het risico verhogen. De infectie komt het meest voor tijdens de warmere zomermaanden en in de vroege herfst.

Incidentie en prevalentie

Tularemie komt in gematigde klimaten voor, met verhoogde incidentie in de lente en de zomer, wanneer mensen vaker buiten zijn en in contact komen met mogelijk besmette dieren. De incidentie varieert sterk, met enkele landen waar het zeldzaam is en andere, zoals de verenigde staten, waar periodieke uitbraken voorkomen.

Geografische verspreiding

In noord-Amerika komt tularemie vooral voor in de verenigde staten, met name in de staten van de midwest en het westen. In europa en azië worden sporadische gevallen gemeld, met de hoogste incidentie in landen zoals zweden, frankrijk, en rusland. De ziekte komt vaak voor in gebieden met grote populaties van kleine zoogdieren, zoals konijnen en knaagdieren, die de belangrijkste dragers van de bacterie zijn.

Mortaliteit en morbiditeit

De mortaliteit van tularemie is laag bij tijdige behandeling met antibiotica, maar zonder behandeling kan de ziekte ernstig verlopen en zelfs dodelijk zijn. De ziekte kan zich in verschillende vormen manifesteren, van mild tot ernstig, afhankelijk van de infectiedosis en het type infectie.

Mechanisme

Tularemie wordt veroorzaakt door de bacterie francisella tularensis, die zich via verschillende routes verspreidt, waaronder direct contact met besmette dieren, insectenbeten, of door inhalatie van bacteriën uit besmette stoffen. De bacterie heeft een virulent mechanisme dat het in staat stelt zich in de gastheer te vermenigvuldigen en het immuunsysteem te ontwijken.

Infectie en verspreiding

De infectie begint wanneer francisella tularensis het lichaam binnendringt via een wond, de ademhalingswegen of de ogen. Het komt vaak in contact met mensen via directe blootstelling aan besmette dieren, zoals konijnen, knaagdieren en vogels, of door beten van geïnfecteerde insecten, zoals teken en vliegen.

Fysiopathologie

Na binnenkomst in het lichaam komt de bacterie in de bloedbaan terecht, waar het zich snel vermenigvuldigt. Het kan de lymfeklieren, longen, lever en milt infecteren, wat leidt tot ontstekingen en systemische ziekte. De bacterie kan ook intracellulair overleven, waardoor het moeilijk is voor het immuunsysteem om het effectief te bestrijden.

Klinische presentatie

De symptomen van tularemie kunnen variëren, afhankelijk van het type infectie. Bij de meeste patiënten beginnen de symptomen abrupt, met koorts, koude rillingen, en algemene zwakte. In ernstige gevallen kan de infectie de longen, ogen, of lymfeklieren aantasten, wat kan leiden tot ademhalingsproblemen of pijnlijke zwellingen in de lymfeklieren.

Oorzaken: Bacteriële infectie door besmette (wilde) dieren

Tularemie wordt veroorzaakt door de gramnegatieve bacterie Francisella tularensis. Deze bacterie komt vooral voor bij konijnen, hazen en knaagdieren, die vaak massaal sterven tijdens uitbraken. Ook vogels, schapen, en huisdieren zoals honden, katten en hamsters kunnen besmet raken. Verder kunnen teken, bijtende vliegen (zoals paardenvliegen) en muggen de infectie overdragen. Mensen kunnen tularemie oplopen door:

• Direct contact met het weefsel van een besmet (dood) dier (meestal konijnen, muskusratten, bevers of eekhoorns), vooral via huidletsels.
• Beten van besmette teken, horzels of muggen.
• Het consumeren van besmet vlees (zeldzaam).
• Het inademen van besmette aerosolen of waterdruppels.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans vergroten dat iemand tularemie oploopt. De belangrijkste risicofactoren zijn blootstelling aan besmette dieren of insecten, maar ook specifieke omgevingsomstandigheden en gedrag kunnen het risico verhogen.

Blootstelling aan dieren

Mensen die in contact komen met wilde dieren, zoals jagers, trappers of mensen die werken in de landbouw of natuurbeheer, hebben een verhoogd risico op tularemie. Dieren, vooral konijnen, knaagdieren, en vogels, kunnen de bacterie dragen en deze overdragen via direct contact of hun uitwerpselen.

Insectenbeten

Tularemie kan ook via insectenbeten worden overgedragen, vooral door teken of vliegen die besmet zijn met francisella tularensis. Degenen die zich vaak in bossen of graslanden bevinden, zoals wandelaars, kampeerders, of landbouwarbeiders, lopen een verhoogd risico.

Omgevingsfactoren

Bepaalde omgevingen, zoals bossen, graslanden en gebieden met een overvloed aan wilde dieren, bieden een geschikte habitat voor de bacterie en kunnen het risico op blootstelling verhogen. Ook het werken met of het consumeren van besmet vlees kan bijdragen aan het risico.

Risicogroepen

Sommige mensen hebben een verhoogd risico om tularemie op te lopen, vooral afhankelijk van hun blootstelling aan risicovolle omgevingen of gedragingen die de kans op infectie vergroten.

Jagers en landbouwwerkers

Mensen die vaak in contact komen met wilde dieren, zoals jagers of landarbeiders, lopen een hoger risico op het oplopen van tularemie. Deze groepen kunnen de bacterie gemakkelijk overdragen door direct contact met besmette dieren of hun omgeving.

Buitenwerkers en toeristen

Mensen die regelmatig tijd doorbrengen in natuurgebieden, zoals kampeerders, wandelaars, en toeristen die naar endemische gebieden reizen, kunnen in contact komen met besmette dieren of insecten en lopen zo een verhoogd risico.

Gezondheidswerkers en dierenverzorgers

Gezondheidswerkers die in contact komen met geïnfecteerde patiënten, evenals dierenverzorgers die met besmette dieren werken, hebben een verhoogd risico op besmetting. Dit kan vooral een probleem zijn in gebieden waar tularemie endemisch is.

De bacterie dringt het lichaam binnen via de huid, de ogen, de mond of de longen en is zeer besmettelijk.

Symptomen van tularemie

De symptomen van tularemie verschijnen meestal binnen drie tot vijf dagen na blootstelling aan de bacterie, hoewel het bij sommige patiënten meerdere weken kan duren voordat de symptomen zich manifesteren. De ziekte begint vaak plotseling en de symptomen variëren afhankelijk van de route van infectie.

Algemene symptomen

• Buikpijn
• Braken
• Diarree
• Gewichtsverlies
• Gevoel van gewrichtsstijfheid
• Gezwollen lymfeklieren en pijnlijke lymfeklieren
• Hoofdpijn
• Keelpijn
• Koorts
• Kortademigheid
• Mondzweren
• Ontstoken amandelen (tonsillitis)
• Rillingen
• Een rode vlek op de huid die uitgroeit tot een pijnlijke zweer (ulcus)
• Spierpijn
• Uitputting
• Zweten

Oogsymptomen
Wanneer de infectie de ogen aantast, kunnen de volgende symptomen optreden:

• Gezwollen oog
• Geïrriteerd oog
• Pijnlijk oog
• Rood oog
• Tranend oog
• Een zweer aan de binnenkant van het ooglid
• Gevoeligheid voor licht (de medische term hiervoor is fotofobie)

Sommige patiënten ontwikkelen ook een longontsteking (pneumonie) na het inademen van besmette deeltjes. Symptomen hiervan omvatten een droge hoest, ademhalingsproblemen en pijn op de borst. Deze vorm van de ziekte komt vaker voor op Martha's Vineyard, waar de bacterie aanwezig is bij konijnen, wasberen en stinkdieren. Zelden kan de ziekte gepaard gaan met een vergrote milt (splenomegalie) of een vergrote lever (hepatomegalie).

Alarmsymptomen

Tularemie kan zich op verschillende manieren presenteren, afhankelijk van de route van infectie en de getroffen organen. Vroege detectie van alarmsymptomen is cruciaal voor een succesvolle behandeling.

Koorts en algemene zwakte

Een van de eerste symptomen van tularemie is vaak een plotselinge koorts, gevolgd door extreme vermoeidheid en algemene zwakte. De koorts kan hoog oplopen, wat een indicatie is van de systemische aard van de infectie.

Pijnlijke lymfeklierzwelling

Een veelvoorkomend symptoom van tularemie is pijnlijke zwelling van de lymfeklieren, vooral in de oksels, lies of nek. Dit wordt vaak geassocieerd met de bacteriële infectie die zich naar de lymfeklieren heeft verspreid.

Ademhalingssymptomen of longklachten

In gevallen waarbij de infectie de longen aantast, kunnen ademhalingssymptomen zoals hoesten, kortademigheid en pijn op de borst optreden. Dit wordt vaak gezien bij de pneumonische vorm van tularemie, die ernstiger is.

Oogklachten en ulcera

In zeldzamere gevallen kan tularemie de ogen infecteren, wat kan leiden tot conjunctivitis, oogpijn en zwelling. Ook kunnen zweren op de huid of mond ontstaan bij sommige patiënten.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
Wanneer een patiënt vermoedt dat hij mogelijk is blootgesteld aan tularemie, is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp te zoeken. De arts zal doorgaans een volledig bloedonderzoek uitvoeren en mogelijk een thoraxfoto (radiologisch onderzoek van de borstkas) maken. De diagnose kan echter moeilijk te stellen zijn door de zeldzaamheid van de ziekte en de variabiliteit van de symptomen.

Differentiële diagnose
De arts kan tularemie verwarren met andere aandoeningen of syndromen, zoals:

• Chlamydiainfecties
• Difterie (besmettelijke bacteriële infectie van keel en luchtwegen)
• Bacteriële of schimmelinfecties van het hart (endocarditis)
• Een legionella-infectie (veteranenziekte: ernstige longaandoening door bacteriën in water)
• Epstein-Barr-virus (klierkoorts: virale infectie met keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts, vooral bij adolescenten en jongvolwassenen)
• Malaria
• Psittacose
• Q-koorts (bacteriële infectie met milde griepachtige symptomen of ernstige symptomen aan longen en/of lever)
• De ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet met symptomen aan huid, hart, hersenen, spieren en/of gewrichten)

Behandeling

Tularemie kan effectief worden behandeld met antibiotica. De behandeling duurt meestal tussen de 10 en 21 dagen, afhankelijk van de ernst van de ziekte en de gebruikte medicatie. De meeste patiënten herstellen volledig met een juiste en tijdige behandeling.

Prognose van tularemie

De prognose van tularemie is meestal goed met een tijdige behandeling, maar de ziekte kan ernstig zijn bij vertraagde diagnose of onvoldoende behandeling. Zonder antibiotica kan tularemie dodelijk zijn.

Genezing en behandeling

Met tijdige behandeling, meestal met antibiotica zoals gentamicine of doxycycline, kunnen patiënten volledig herstellen van tularemie. De meeste mensen herstellen volledig binnen enkele weken na de behandeling.

Complicaties bij vertraagde behandeling

Als de behandeling wordt vertraagd, kunnen ernstige complicaties optreden, zoals sepsis, longfalen of permanente schade aan de lymfeklieren of andere organen. Dit benadrukt het belang van een snelle diagnose en behandeling.

Complicaties van tularemie

Tularemie kan leiden tot verschillende complicaties, waaronder:

• Botinfectie (osteomyelitis)
• Hersenvliesontsteking (meningitis)
• Endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart)
• Pericarditis (ontsteking van het hartzakje)
• Longontsteking (pneumonie)
• Longabces
• Rhabdomyolyse (spierafbraak)
• Nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie), mogelijk vereist hemodialyse
• Ophoesten van bloed
• Appendicitis (ontsteking van het wormvormig aanhangsel van de blindedarm)
• Perisplenitis (ontsteking van het weefsel rond de milt)
• Guillain-Barré-syndroom (auto-immuunziekte die zenuwen aantast)
• Hepatitis (ontsteking van de lever)
• Bloedvergiftiging (sepsis)

Preventie van tularemie

Hoewel tularemie niet altijd volledig te voorkomen is, kunnen de volgende maatregelen helpen om het risico op infectie te verminderen:

• Vermijd contact met wilde dieren en hun weefsel, vooral als ze dood zijn.
• Draag beschermende kleding, zoals handschoenen, bij het hanteren van dieren of het villen van wilde dieren.
• Gebruik insectenwerende middelen om beten van teken, horzels en muggen te voorkomen.
• Zorg ervoor dat vlees goed gekookt is voordat het wordt gegeten, om het risico van besmetting te verminderen.
• Voorkom het inademen van mogelijk besmette aerosolen door het dragen van een mondmasker in risicovolle omgevingen.

Praktische tips voor het leven met tularemie

Volg de medische behandeling strikt op

Tularemie is een infectie die wordt veroorzaakt door de bacterie Francisella tularensis. De behandeling bestaat meestal uit antibiotica, zoals doxycycline of streptomycine. Het is van groot belang dat je de volledige antibioticakuur afmaakt, ook al voel je je beter voordat de kuur is afgelopen. Stop niet met de medicatie zonder overleg met je arts, omdat de infectie opnieuw kan opvlammen en resistentie kan ontstaan tegen de antibiotica. Het is cruciaal om je arts op de hoogte te houden van je voortgang en eventuele bijwerkingen van de medicatie, zoals maagklachten of huiduitslag. Neem indien nodig contact op voor aanpassingen aan je medicatie.

Bescherm jezelf tegen besmetting

Tularemie wordt vaak overgedragen via tekenbeten, besmette dieren of via contact met hun lichaamssappen. Het is belangrijk om voorzorgsmaatregelen te nemen om besmetting te voorkomen. Draag beschermende kleding, zoals lange mouwen en lange broeken, wanneer je in gebieden bent waar teken veel voorkomen, zoals graslanden of bossen. Gebruik een insectenwerend middel dat DEET bevat om tekenbeten te voorkomen. Als je een tekenbeet krijgt, verwijder de teek dan snel en op de juiste manier, bij voorkeur met een tekenverwijderaar, om het risico op besmetting te verminderen. Het vermijden van direct contact met teken en andere mogelijk besmette dieren is ook essentieel.

Zorg voor een goede hygiëne

Tularemie kan ook worden overgedragen door besmette dieren, zoals konijnen of knaagdieren, en via hun urine of uitwerpselen. Als je in contact komt met wilde dieren of hun karkassen, draag dan altijd handschoenen en was je handen grondig na elk contact. Zorg ervoor dat je geen ongewassen voedsel eet, vooral als het afkomstig is uit gebieden waar dieren zich bevinden die mogelijk besmet zijn met de bacterie. Het regelmatig wassen van je handen met zeep en water is een eenvoudige maar effectieve manier om verspreiding van de bacterie te voorkomen.

Monitor je gezondheid tijdens het herstel

Het herstel van tularemie kan variëren, afhankelijk van de ernst van de infectie en hoe snel de behandeling wordt gestart. Het is belangrijk om je gezondheid nauwlettend in de gaten te houden, vooral als je symptomen zoals koorts, gewrichtspijn, of algemene vermoeidheid ervaart. Koorts is een veelvoorkomend symptoom van tularemie en kan wijzen op een terugval of een complicatie. Als de symptomen verergeren of als je nieuwe symptomen ontwikkelt, neem dan onmiddellijk contact op met je arts voor verdere evaluatie en mogelijk aangepaste behandeling.

Zorg voor voldoende rust en herstel

Na de behandeling is het belangrijk om je lichaam de tijd te geven om volledig te herstellen. Dit kan enkele weken duren, afhankelijk van hoe ernstig de infectie was. Zorg ervoor dat je voldoende rust krijgt en vermijd zware fysieke inspanning totdat je arts heeft bevestigd dat je lichaam voldoende is hersteld. Door een evenwichtig voedingspatroon te volgen, kun je je energiepeil ondersteunen en je immuunsysteem versterken. Het nemen van kleine stappen om je herstel te bevorderen kan helpen om sneller weer gezond te worden.

Wees voorzichtig met het omgaan met wilde dieren

Omdat tularemie vaak wordt overgedragen door contact met besmette dieren, is het essentieel om voorzichtig te zijn als je werkt of recreëert in gebieden waar je in contact kunt komen met wilde dieren. Vermijd direct contact met dieren die ziek lijken of zich ongewone symptomen vertonen. Als je een wild dier vindt dat ziek of gewond is, neem dan geen risico’s door het aan te raken; bel in plaats daarvan een dierenarts of lokale autoriteiten die ervaring hebben met het omgaan met dergelijke situaties. Het is ook verstandig om je dieren te beschermen tegen teken en andere parasieten die de ziekte kunnen overdragen.

Misvattingen rond tularemie

Tularemie, ook wel konijnenkoorts genoemd, is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie Francisella tularensis. Deze ziekte komt voor bij zowel dieren als mensen en wordt vaak geassocieerd met wilde dieren, vooral knaagdieren en konijnen. Er zijn verschillende misvattingen die het begrip van deze ziekte vertroebelen.

Tularemie komt alleen voor bij konijnen

Hoewel tularemie aanvankelijk bekend stond als een ziekte die konijnen aantastte, kunnen verschillende andere dieren besmet raken met Francisella tularensis. Dieren zoals knaagdieren, herten, en vogels kunnen ook dragers van de bacterie zijn. Het is belangrijk te begrijpen dat tularemie niet alleen in verband staat met konijnen, maar ook met andere wilde dieren die besmet kunnen zijn. Mensen kunnen de ziekte oplopen door direct contact met besmette dieren of via beten van besmette insecten, zoals teken, waardoor het risico zich niet beperkt tot konijnen alleen.

Tularemie is altijd ernstig en dodelijk

Een andere misvatting is dat tularemie altijd ernstige en dodelijke gevolgen heeft. Hoewel de ziekte zeer gevaarlijk kan zijn, is het bij tijdige behandeling met antibiotica vaak goed te behandelen. In ernstige gevallen kan het noodzakelijk zijn om medicatie toe te dienen, zoals antibiotica, die effectief zijn bij het bestrijden van de infectie. Vroege diagnose en behandeling zijn cruciaal om de ziekte onder controle te houden en complicaties te voorkomen. Bij de meeste patiënten kan een volledig herstel plaatsvinden.

Tularemie is alleen een risico voor mensen die in contact komen met dieren

Tularemie wordt vaak geassocieerd met directe besmetting door contact met dieren, maar het kan ook worden overgedragen via insectenbeten, zoals die van teken of vliegen. Vooral in gebieden waar teken veel voorkomen, kunnen mensen zonder direct contact met dieren besmet raken. Dit benadrukt dat het risico op tularemie niet alleen bestaat voor mensen die werken met of omgaan met wilde dieren, maar ook voor hen die in risicogebieden verblijven.

Tularemie komt alleen voor in afgelegen of landelijke gebieden

Hoewel tularemie vaak voorkomt in landelijke gebieden waar wilde dieren zich bevinden, kan de ziekte ook in stedelijke gebieden voorkomen. Vooral in gebieden met een hoge populatie van besmette dieren of insecten kunnen er uitbraken optreden. Het is dus niet noodzakelijk dat mensen zich in afgelegen gebieden bevinden om het risico op besmetting te lopen. De ziekte komt voor op verschillende locaties, afhankelijk van de aanwezigheid van de bacterie en de vectoren zoals teken en andere insecten.

Tularemie kan niet worden behandeld

Een misverstand over tularemie is dat het niet behandeld kan worden. Gelukkig is tularemie goed behandelbaar met de juiste medicatie, zoals antibiotica. Behandelingen zoals medicatie worden vaak effectief ingezet om de bacteriële infectie te bestrijden. In ernstige gevallen, waarin complicaties optreden, kunnen ziekenhuisopnames noodzakelijk zijn, en behandelingen zoals verdoving kunnen worden toegepast om pijn te verlichten. Het is essentieel dat patiënten snel medische hulp zoeken om de kans op een succesvol herstel te vergroten.

Tularemie is besmettelijk van mens op mens

Tularemie wordt doorgaans niet van persoon tot persoon overgedragen. De infectie vindt voornamelijk plaats via direct contact met besmette dieren of via insectenbeten. Er zijn zeldzame gevallen waarin de ziekte via bloedtransfusies of via aerosolen (inhalatie van besmette deeltjes) kan worden overgedragen, maar dit is uiterst zeldzaam. Tularemie is dus geen ziekte die snel van persoon op persoon wordt overgedragen, wat geruststellend is voor degenen die zich zorgen maken over de mogelijkheid van besmettelijkheid.