Veteranenziekte (legionellose): Ernstige longontsteking

De veteranenziekte is een vorm van een ernstige longontsteking die optreedt wanneer een persoon de legionellabacterie inademt. Neurologische complicaties en algemene symptomen komen ook tot stand bij deze aandoening. Een behandeling met antibiotica en ondersteunende therapieën zijn nodig voor de veelal ernstig zieke patiënten. De veteranenziekte is ernstig en potentieel levensbedreigend. De meeste patiënten herstellen echter met een antibioticabehandeling. In veel gevallen is de ziekte te voorkomen als watersystemen en airconditioning correct onderhouden zijn, want de bacteriën gedijen zich het liefst in deze omgevingen. De naam van de aandoening is tot slot ontleend aan het feit dat de eerste waarneming werd gedaan bij Amerikaanse oud-strijders (na een reünie) in 1976.

• Synoniemen van legionella
• Epidemiologie van ernstige longontsteking
• Oorzaken: Bacteriën in water
• Legionella pneumophila
• Locatie
• Verspreiding
• Risicofactoren van veteranenziekte
• Symptomen
• Variabel klinisch beeld
• Longontsteking
• Diverse, ernstige klachten
• Diagnose en onderzoeken
• Onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van veteranenziekte
• Complicaties van veteranenziekte
• Preventie van veteranenziekte

Synoniemen van legionella

De veteranenziekte is gekend onder een waaier van andere termen

• Austin-pneumonie
• legionairsziekte
• legionella
• legionella-pneumonie
• legionellose
• legionellosis
• Pontiac fever / Ponticackoorts / ziekte van Pontiac: Meestal gebruiken artsen deze termen om het ziektebeeld te beschrijven waarbij de patiënt enkel maar milde symptomen ervaart

Epidemiologie van ernstige longontsteking

De veteranenziekte blijft een zeldzame en voornamelijk sporadische luchtweginfectie met een algemeen meldingspercentage van 2,2 per 100.000 voor de EU / EER in 2018. Het hoogste percentage wordt gerapporteerd door Slovenië (7,7 per 100.000). Mannen zijn twee keer vaker getroffen door de veteranenziekte dan vrouwen. De infectieziekte heeft verder een voorliefde voor vijftigplussers.

Oorzaken: Bacteriën in water

Legionella pneumophila

Legionella pneumophila is een gramnegatieve staafvormige bacterie die in meer dan 90% van de gevallen verantwoordelijk is voor de legionairsziekte. Soms veroorzaken ook nog andere Legionellabacteriën de ziekte. Legionellabacteriën komen vaak voor in zoet water. Ze zijn te vinden in rivieren en meren, en sommige andere waterbronnen, meestal in kleine aantallen. De watertemperatuur is op deze plaatsen te laag om de bacteriën snel te laten vermenigvuldigen. Af en toe komen ze echter terecht in kunstmatige watertoevoersystemen omdat daar de temperaturen hoger zijn.

Locatie

De bacteriën komen vooral voor in:

• airconditioning
• baden
• bubbelbaden
• douches
• fonteinen
• koelinstallaties
• luchtbevochtigers
• plantenspuiten
• sauna's
• spa’s
• tuinslangen / waterslangen / tuinsproeiers
• warmwaterleidingen
• waterkranen
• …

Een ideale voedingsomgeving voor de bacteriën zijn onzuiverheden, zoals algen, slib, roest en kalkaanslag. Legionella gedijt zich goed (groeien en verspreiden) in water tussen 20 tot 45 °C.

Verspreiding

De verspreiding van de infectie gebeurt door het inademen van waterdruppeltjes die de bacterie met zich meedragen. De aandoening treedt bijgevolg niet op door het drinken van besmet water. Legionellose is in de meeste gevallen evenmin besmettelijk.

Risicofactoren van veteranenziekte

Drie verschillende risicogroepen zijn bekend voor de veteranenziekte:

• sporadische gevallen waarbij de oorzaak van de infectie onbekend is; in de meeste gevallen gaat het om mannen van middelbare leeftijd en oudere mannen die roken, zwaar alcohol gebruiken of drugs misbruiken (zoals cannabis) maar dit komt ook voor bij kinderen
• uitbraken die optreden bij patiënten met een zwak immuunsysteem, bijvoorbeeld patiënten die:
• bestaande gezondheidsproblemen hebben zoals ademhalingsproblemen, chronisch obstructief longlijden (COPD), longkanker, …
• chemotherapie ondergaan
• diabetes mellitus (suikerziekte) hebben
• een langdurige behandeling met corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) krijgen
• leukemie (bloedkanker) en andere vormen van kanker hebben
• nieraandoeningen hebben
• uitbraken van personen die voorheen fit waren en in hotels, instellingen of ziekenhuizen verbleven waar de douches of koelsystemen met het organisme besmet waren

Symptomen

Variabel klinisch beeld

De incubatietijd van de veteranenziekte bedraagt twee tot negentien dagen (meestal vijf tot zes dagen). De infectie is mogelijk mild en dan krijgt de patiënt binnen de 36-48u reeds milde griepachtige symptomen (Pontiacfever). Maar veelal komen ernstigere symptomen voor en dit na gemiddeld vijf tot zes dagen. De presentatie is erg variabel. Zo ervaren sommige patiënten een acute start van de symptomen, terwijl anderen enkel lichte klachten hebben (zoals spierpijn en milde hoofdpijn) om dan één à twee dagen later ernstigere klachten te krijgen.

Longontsteking

De longontsteking kenmerkt zich door een aanvankelijk aanhoudende droge hoest die later productief (met slijm en/of bloed) en etterig kan worden. Kortademigheid en pijn op de borst zijn andere tekenen van de longontsteking. Meestal is één long aangetast maar soms zijn ook beide longen getroffen.

Diverse, ernstige klachten

In de meeste gevallen is sprake van malaise (een algemeen ziek gevoel), ernstige spierpijn, hoofdpijn, (hoge) koorts van (meer dan) 40°C en koude rillingen. Bijna de helft van de patiënten heeft gastro-intestinale symptomen (maag- en darmklachten), zoals misselijkheid, braken, diarree, buikpijn en een extreem verminderde eetlust. Verder zijn de patiënten mogelijk ook acuut ziek, met verwardheid, agitatie (rusteloosheid) en andere neurologische symptomen. In de urine is bloed aanwezig (hematurie) en soms treedt nierfalen op. De patiënt heeft voorts een snelle ademhaling (tachypneu).

Diagnose en onderzoeken

Legionella is in het begin moeilijk te diagnosticeren, omdat de symptomen mogelijk erg lijken op andere vormen van een pneumonie (longontsteking) of zelfs op een griepje (influenza). Hypoalbuminemie (verlaagde hoeveelheid albumine in het bloed) en eosinofilie (een te hoog aantal eosinofielen in het bloed) komen vaak voor bij een ernstige vorm van de veteranenziekte.

Onderzoeken

Vroegtijdige diagnose
Klinisch onderzoek bij vermoeden van veteranenziekte kan wijzen op een longontsteking en/of andere infectie.

Beeldvorming

Op een thoraxfoto (foto van de borstkas) kan vaak alleen een longontsteking worden gezien en soms met specifieke eigenschappen van legionella. Tomografie en CT-scan kunnen bijkomende informatie verschaffen.

Kweek

Een belangrijke diagnostische test is het kweken van legionella uit sputum (slijm) of andere lichaamsvloeistoffen. Het kweken van legionella gebeurt meestal vanuit een urineonderzoek (patiënten kunnen binnen 24u na de eerste symptomen een urineonderzoek ondergaan) of vanuit bloedonderzoek. In andere gevallen kan ook bronchoscopie en biopsie worden uitgevoerd.

Serologisch onderzoek

Bij serologisch onderzoek wordt de aanwezigheid van antilichamen tegen legionella in het bloed opgespoord, wat in de meeste gevallen ook kan duiden op een actieve infectie.

Behandeling

De veteranenziekte kan met antibiotica en ondersteunende zorg worden behandeld. Antibiotica zijn de belangrijkste behandelingsvorm. Wanneer legionella wordt vastgesteld, worden antibiotica zoals macroliden, fluoroquinolonen en tetracyclines voorgeschreven. De patiënt krijgt ook pijnstillers en koortsverlagende medicatie voorgeschreven om de symptomen te verlichten. In ernstige gevallen kan aanvullende ondersteunende zorg zoals beademing en intraveneuze vochttoediening noodzakelijk zijn.

Prognose van veteranenziekte

Het verloop van de veteranenziekte hangt af van de ernst van de symptomen en de snelheid waarmee behandeling begint. De meeste patiënten herstellen volledig met een tijdige behandeling. Zonder behandeling kunnen ernstige gevallen van veteranenziekte echter levensbedreigend zijn en in sommige gevallen leiden tot overlijden. Bij patiënten met bijkomende aandoeningen of een verzwakt immuunsysteem kan de prognose minder gunstig zijn.

Complicaties van veteranenziekte

Hoewel de meeste patiënten herstellen van de veteranenziekte met een tijdige behandeling, kunnen er verschillende complicaties optreden:

Longcomplicaties

Longcomplicaties zoals longabces (vorming van een pusvulcaniseer), longfibrose (aangroei van bindweefsel in de longen) of een verhoogd risico op longkanker kunnen optreden.

Niercomplicaties

Sommige patiënten kunnen niercomplicaties ervaren, zoals chronisch nierfalen en andere vormen van nierproblemen.

Neurologische complicaties

Sommige patiënten kunnen last hebben van neurologische symptomen zoals verwardheid, coma of andere cognitieve stoornissen.

Preventie van veteranenziekte

De preventie van veteranenziekte richt zich vooral op het vermijden van blootstelling aan legionellabacteriën en het correct onderhouden van watersystemen. Enkele preventieve maatregelen zijn:

Onderhoud van water- en luchtbehandelingssystemen
Regelmatig onderhoud en schoonmaken van airconditioningssystemen, douches, koeltorens, en andere watersystemen.

Controle van waterkwaliteit

Periodiek testen van de waterkwaliteit om legionella te detecteren en besmettingen te voorkomen.

Beheersmaatregelen

In gebouwen met een verhoogd risico moeten beheersmaatregelen worden getroffen zoals het verhogen van de temperatuur van het water boven 60°C om de bacteriegroei te voorkomen.

Lees verder

• Longontsteking (pneumonie): Ontsteking onderste luchtwegen