Legionella (bacterie), veteranenziekte: symptomen, klachten

De veteranenziekte wordt veroorzaakt door de legionellabacterie. Veteranenziekte is een bacteriële ziekte waarbij er een longontsteking of een lichtere vorm van infectie – de legionellagriep (ook wel Pontiac-fever genoemd) – optreedt. Er doet zich hierbij geen longontsteking voor. Besmetting vindt plaats via de longen, door het inademen van de bacterie in zeer kleine druppeltjes water, verspreid in de lucht (nevel). Het is niet besmettelijk van mens op mens. Door directe toediening van de juiste antibiotica kan de ziekte effectief betreden worden. Van de legionellagriep herstel je zonder medicijnen. Wanneer de ernstige veteranenziekte niet tijdig of niet adequaat wordt behandeld, kan je komen te overlijden. Des te sneller de juiste antibiotica wordt toegediend, des te lager is het risico van overlijden. De eerste gerapporteerde uitbraak dateert van 1976 onder oud-strijders van het Amerikaans Legioen in de Verenigde Staten, die bijeengekomen waren op een reünie.

• Wat is de veteranenziekte?
• Oorzaak veteranenziekte
• Legionellabacterie
• Verspreiding
• Risicogroepen legionella
• Incubatietijd veteranenziekte
• Klachten en symptomen veteranenziekte
• Legionellagriep
• Veteranenziekte
• Wanneer contact opnemen met de huisarts?
• Onderzoek en diagnose
• Diagnostisch onderzoek
• Besmettingshaard opsporen
• Behandeling veteranenziekte met antibiotica
• Complicaties
• Prognose
• Overlevingskansen legionella
• Veteranenziekte voorkomen
• Vaccin

Wat is de veteranenziekte?

Legionella Pneumophila is een bacterie die de veteranenziekte kan veroorzaken. Veteranenziekte is een bacteriële ziekte waarbij er een longontsteking of een lichtere vorm van infectie – de legionellagriep - optreedt. Het is niet besmettelijk, dat wil zeggen dat het niet kan worden doorgegeven van persoon tot persoon. Jaarlijks doen zich in Nederland ongeveer 45 ziektegevallen voor.

Waar komt de naam 'veteranenziekte' vandaan?
In 1976 werd de ziekte voor het eerst geconstateerd bij een reünie van Vietnamveteranen die plaatsvond in een hotel in de Verenigde Staten, waarbij 221 mensen ziek werden van wie er 34 overleden.

Oorzaak veteranenziekte

Legionellabacterie

De veteranenziekte wordt veroorzaakt door de legionellabacterie. De bacterie komt meestal voor in een waterrijke omgeving. De bacterie vermenigvuldigd zich in stilstaand water (zonder chloor), bij een temperatuur tussen de 25 en 50ºc. De bacterie gaat dood boven de 60ºc. De legionellabacterie komt het meest voor op plaatsen waar water contact maakt met een vaste stof, zoals een waterleiding (warmwaterleiding), baden, bubbelbaden, douches, fonteinen, koelinstallaties, luchtbevochtigers, airconditioning, plantenspuiten, sauna's, spa’s en tuinslangen / waterslangen / tuinsproeiers.

Verspreiding

Door het inademen van besmet waternevel afkomstig uit een besmette waterbron, kan een persoon geïnfecteerd raken. De besmette waternevel kan afkomstig zijn uit douchekoppen, kranen en badinrichtingen. Het drinken van met deze bacterie besmet water vormt geen risico. Het gaat om het inademen van waterdruppeltjes (nevel) die afkomstig zijn van een met de legionellabacterie besmette waterbron. De meeste mensen worden niet ziek na besmetting.

Risicogroepen legionella

Er zijn een aantal groepen mensen die meer risico lopen op legionellabesmetting. Deze zijn:

• Zware rokers;
• Ouderen;
• Mannen: Zo'n 60 tot 70% zijn man;
• Mensen met een verminderde weerstand;
• Mensen met diabetes mellitus;
• Patiënten met een longziekte, zoals COPD of longkanker;
• Patiënten die leukemie (bloedkanker) of andere vormen van kanker hebben;
• Patiënten die een nieraandoening hebben;
• Patiënten die geneesmiddelen gebruiken die hun afweer verstoren.

Incubatietijd veteranenziekte

De incubatietijd – dat is de periode tussen besmetting en de eerste symptomen – varieert van 2 tot 19 dagen, hoewel sommige bronnen het houden op 2 tot 10 dagen.

Klachten en symptomen veteranenziekte

De meeste mensen worden niet ziek na blootstelling aan de bacterie. Slechts bij een klein deel van degenen die met de bacterie zijn besmet, ontwikkelt zich de veteranenziekte met ernstige longontsteking. Er bestaat ook een lichtere vorm van de ziekte, de zogeheten 'legionellagriep'.

Aanvankelijk kan de patiënt zich moe en zwak voelen en heeft hij last van hoofdpijn en spierpijn. Daarna ontwikkelt de patiënt hoge koorts (39,5°c of hoger), hetgeen gepaard gaat met rillingen. Hoesten kan het eerste symptoom zijn van een longontsteking. Andere mogelijke klachten zijn pijn op de borst, kortademigheid, misselijkheid, braken en diarree. De legionellagriep kenmerkt zich door lichte griepachtige verschijnselen, zoals koorts, spierpijn, hoofdpijn en een droge hoest.

Legionellagriep

De niet-pneumonische vorm (ook wel Pontiac-fever genoemd) is een acute, zelflimiterende griepachtige ziekte die meestal 2-5 dagen aanhoudt. De incubatietijd ligt ergens tussen enkele uren tot maximaal 48 uur. De belangrijkste symptomen zijn koorts, koude rillingen, hoofdpijn, malaise en spierpijn (myalgie). Mensen komen niet te overlijden als ze getroffen worden door de legionellagriep.

Veteranenziekte

De veteranenziekte, de pneumonievorm, heeft een incubatietijd van 2 tot 10 dagen (in sommige uitbraken werd zelfs 16 dagen geregistreerd). Aanvankelijk bestaan de symptomen uit koorts, verlies van eetlust, hoofdpijn, malaise en lethargie. Sommige patiënten kunnen ook last hebben van spierpijn, diarree en verwardheid. Meestal heb je in het begin ook last van een milde hoest en maar maar liefst 50% van de patiënten kan slijm ophoesten. Slijm met bloed of bloed hoesten komt voor bij ongeveer een derde van de patiënten. De ernst van de ziekte varieert van een milde hoest tot een snelle dodelijke longontsteking. Dood treedt op door progressieve pneumonie met respiratoire insufficiëntie en/of shock en multi-orgaanfalen. Onbehandelde veteranenziekte verergert meestal tijdens de eerste week.

Wanneer contact opnemen met de huisarts?

Wanneer veteranenziekte wordt vermoed, neem dan bij voornoemde klachten contact op met de huisarts. Neem ook contact op met de huisarts bij ademhalingsklachten zoals kortademigheid.

Onderzoek en diagnose

Diagnostisch onderzoek

Mensen met de veteranenziekte hebben longontsteking, wat kan worden bevestigd door röntgenfoto's van de borstkas. Artsen gebruiken meestal twee soorten tests die de voorkeur hebben om te zien of de longontsteking van een patiënt wordt veroorzaakt door Legionella:

• Urineonderzoek, waarbij de antigenen tegen de bacteriën opgespoord worden; dit zijn eiwitten die door het immuunsysteem worden geactiveerd om de Legionellabacterie te bestrijden.
• Onderzoek van opgehoest sputum (slijm uit de longen) dat op kweek is gezet.

Bloedonderzoek heeft geen zin om legionella op te sporen.

Besmettingshaard opsporen

Het vervolgonderzoek bestaat uit het opsporen van de besmettingshaard van de legionella. Er moet uitgebreid onderzocht worden waar mensen de afgelopen drie weken zijn geweest. Dan kan ook besmetting van anderen worden voorkomen.

Behandeling veteranenziekte met antibiotica

Door directe toediening van de juiste antibiotica kan de ziekte effectief betreden worden. Wanneer de infectie niet tijdig of niet adequaat wordt behandeld, kan de patiënt komen te overlijden. Sommige patiënten krijgen ook intraveneuze vochttoediening om uitdroging tegen te gaan. Oudere patiënten en patiënten met een zwak immuunsysteem of een chronische aandoening, zoals een long- of nieraandoening of diabetes, worden in het ziekenhuis behandeld. Zuurstoftherapie kan nodig zijn wanneer de longen in ernstige mate zijn getroffen.

Complicaties

Mogelijke complicaties van de veteranenziekte zijn onder meer:

• Longfalen;
• Overlijden.

Ongeveer 1 op de 10 mensen die de veteranenziekte krijgen, zal sterven als gevolg van complicaties.

Prognose

De meeste patiënten overleven door adequate behandeling en keren terug naar hun gezondheidsniveau van voor de ziekte. Patiënten met milde tot matig-ernstige longontsteking herstellen volledig binnen 6 maanden. Aanhoudende symptomen en verminderde kwaliteit van leven die langer dan 28 dagen aanhoudt, zijn waarschijnlijk te wijten aan leeftijd en comorbiditeit in plaats van aan de pneumonie zelf. Uit een onderzoek naar de overlevenden van de veteranenziekte bleek dat symptomen en verminderde kwaliteit van leven verschillende jaren kunnen aanhouden.¹ Geschikte antibioticabehandeling vermindert de kans op sterfte aanzienlijk. Een complicatie zoals een longabces kan een operatie vereisen en verergert de prognose aanzienlijk.

Overlevingskansen legionella

Het sterftecijfer als gevolg van de veteranenziekte hangt af van de ernst van de ziekte, de geschiktheid van de initiële antimicrobiële behandeling, de omgeving waarin legionella werd aangetroffen en gastfactoren (de ziekte is bijvoorbeeld meestal ernstiger bij patiënten met immunosuppressie). Het sterftecijfer kan oplopen tot 40-80% bij onbehandelde patiënten met bepaalde aandoeningen of medicijnen het immuunsysteem onderdrukken, en kan worden teruggebracht tot 5-30% door middel van adequate behandeling, afhankelijk van de ernst van de klinische symptomen. Over het algemeen ligt het sterftecijfer gewoonlijk ergens tussen de 5-10%.

Veteranenziekte voorkomen

De boosdoener groeit, zoals gezegd, vooral in stilstaand water, bij een temperatuur tussen de 25 en 50ºc. Om besmetting thuis te voorkomen, kan men controleren of het warme water minimaal 60 ºC is. Bij een bezoek in een hotelkamer of appartement dat enige tijd niet gebruikt is (vooral in warme landen) of wanneer men enkele weken is weggeweest, doet men er verstandig aan de warme kraan of de douche door te laten lopen met alleen heet water. Sluit hierbij de deur van de badkamer, zodat wordt voorkomen dat de nevel wordt ingeademd. Tegenwoordig worden in openbare zwembaden, sportaccommodaties en instellingen regelmatig de watersystemen gecontroleerd op Legionella.

Vaccin

Er is anno 2024 geen vaccin beschikbaar voor de veteranenziekte (bron: Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering).

Noot:

1. Lettinga KD, Verbon A, Nieuwkerk PT, et al. Health-related quality of life and posttraumatic. stress disorder among survivors of an outbreak of Legionnaires disease. Clin Infect Dis. 2002;35:11-17.

Lees verder

• Longontsteking: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose
• Diarree: symptomen, oorzaken & waterige ontlasting stoppen
• Braken (overgeven): oorzaken van braken en misselijkheid