Ziekte van Lyme: Bacteriële infectie door tekenbeet

De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi en wordt bij de mens overgebracht door de beet van een geïnfecteerde teek. Typische symptomen omvatten koorts, koude rillingen, hoofdpijn, vermoeidheid, en een karakteristieke huiduitslag. Indien onbehandeld verspreidt de infectie zich naar de gewrichten, het hart en het zenuwstelsel. De meeste patiënten met de ziekte van Lyme krijgen een antibioticakuur waardoor ze goed herstellen. In een later stadium van de ziekte is het risico op ernstige en aanhoudende symptomen groter. Via enkele preventieve maatregelen is de ziekte van Lyme te voorkomen. Het syndroom werd voor het eerst herkend en benoemd na een 'uitbraak' van artritis (gewrichtsontsteking) in de stad Old Lyme, Connecticut in de Verenigde Staten, in 1977.

• Synoniemen ziekte van Lyme
• Epidemiologie bacteriële infectie
• Oorzaken: Met bacterie besmette tekenbeet
• Symptomen aan huid en hart, hersenen, spieren en gewrichten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via antibiotica
• Prognose
• Preventie tekenbeet

Synoniemen ziekte van Lyme

De ziekte van Lyme is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• borreliose
• het Bannwarth-syndroom
• lymeborreliose
• lyme-disease
• lymeziekte

Epidemiologie bacteriële infectie

Besmette teken bevinden zich in een groot deel van de wereld, met name in Canada, Azië, Europa en Amerika. Vooral blanke mensen zijn getroffen door een tekenbeet, al komt de ziekte van Lyme wel in alle rassen voor. De ziekte heeft geen mannelijke of vrouwelijke voorkeur. De eerste piek bij kinderen is 5-14 jaar en bij volwassenen is dat 45-54 jaar. Dit leeftijdspatroon hangt samen met de buitenactiviteiten die kinderen en volwassenen uitvoeren.

Oorzaken: Met bacterie besmette tekenbeet

De spirocheet (bacterie met spiraalvormige wand) Borrelia burgdorferi veroorzaakt de ziekte van Lyme. De ziekte wordt van dieren op mensen overgebracht, en is daarom gekend als een zoönose. De overdracht van de infectie op de mens gebeurt door Ixodes ricinus-teken, en gebeurt het vaakst in bossen heidegebieden in het voorjaar en in de vroege zomer. Teken zijn kleine spinachtige diertjes die zich voeden met het bloed van vogels en zoogdieren, waaronder ook mensen. Deze teken halen de bacteriën bij muizen of herten die zijn besmet met B. burgdorferi.

Symptomen aan huid en hart, hersenen, spieren en gewrichten

De incubatietijd (tijd tussen het oplopen van de besmetting en het verschijnen van de symptomen) van de ziekte van Lyme bedraagt drie tot dertig dagen, met een gemiddelde van zeven tot tien dagen.

Eerste fase: Rode ring op huid en algemene symptomen
Erythema chronica migrans is het eerste symptoom van de ziekte wat optreedt bij ongeveer 80% van de geïnfecteerde patiënten. Op de plaats van de tekenbeet heeft de patiënt namelijk een in grootte toenemende, iets boven het huidniveau liggende rode ring rondom een bleek centrum. Velen beschrijven het letsel als een schot in de roos op een dartbord. Het huidletsel dat soms warm aanvoelt, bereikt een diameter tot dertig centimeter of meer. Dit gaat vaak gepaard met algemene ziekteverschijnselen zoals hoofdpijn zoals ochtendhoofdpijn, koorts, koude rillingen, een stijve nek, malaise (een algemeen ziek gevoel), spierpijn (myalgie), gewrichtspijn (artralgie), vermoeidheid, en gezwollen lymfeklieren (lymfadenopathie). Veel mensen hebben daarna geen verdere symptomen meer.

Tweede fase: Ernstigere symptomen

Een tweede fase volgt weken of maanden later. Sommige patiënten ontwikkelen dan namelijk neurologische symptomen (hersenen), problemen met de gewrichten en spieren en problemen met het hart. Ook huidgerelateerde symptomen zijn mogelijk. Deze symptomen zijn zeer variabel, en tevens verdwijnen ze soms maanden of jaren om dan weer plots op te duiken. Sommige patiënten ontwikkelen echter chronische en blijvende afwijkingen.

Hart
Hartgerelateerde symptomen omvatten:

• een hartblok
• een hartspierontsteking (myocarditis)
• een ontsteking van het hartzakje (pericarditis)
• geleidingsstoornissen
• hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart)

Hersenen
Volgende neurologische symptomen zijn mogelijk:

• concentratieproblemen
• een ontsteking van de membranen rond de hersenen en het ruggenmerg (meningitis): dit gaat gepaard met ernstige hoofdpijn, een stijve nek en een verhoogde gevoeligheid voor licht (fotofobie)
• een verminderd pijngevoel / gevoelloosheid, bijvoorbeeld in de handen
• geheugenproblemen
• prikkelingen in de ledematen
• problemen met het gezichtsvermogen, bijvoorbeeld droge ogen, hoornvlieszweren of wazig zien als gevolg van lagoftalmie (symptoom waarbij de patiënt de oogleden niet meer volledig kan sluiten)
• slaapproblemen
• spraakproblemen
• tintelingen in handen en voeten
• verlamming van de gezichtsspieren (aangezichtsverlamming)
• zenuwwortelpijn

Huid
Acrodermatitis chronica atrophicans, een chronische huidontsteking met atrofie van de huid, treedt op als de patiënt niet herstelt van de ziekte. Deze huidverschijnselen treden meestal op op de rug van de handen en voeten. Af en toe verschijnt echter ook een huiduitslag rond de ogen. Een aantal patiënten met de ziekte van Lyme kampt met een maculopapulaire uitslag (huiduitslag met vlekken en bultjes).

Spieren en gewrichten
Ook de spieren en gewrichten zijn mogelijk aangetast in de tweede fase. Hierbij treden volgende symptomen op:

• abnormale spierbewegingen
• pijn en zwelling in de gewrichten (Lyme artritis, een gewrichtsontsteking)
• pijn in de ledematen
• spierzwakte

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De klinische kenmerken en epidemiologische overwegingen zijn meestal sterk suggestief. De diagnose is niet altijd eenvoudig te stellen. In een vroeg stadium van de ziekte onthult een bloedonderzoek namelijk vaak geen probleem. Pas na enkele weken nadat de symptomen zijn opgetreden, zijn de testresultaten vaak positief. Andere tests die de arts uitvoert wanneer de infectie zich verspreid heeft omvatten een elektrocardiografie (meting van de elektrische spieractiviteit van het hart), een echocardiografie (onderzoek van het hart door middel van geluidsgolven), een MRI-scan van de hersenen en een lumbale punctie (ruggenprik: onderzoek van hersen- en ruggenmergvocht) te onderzoeken.

Differentiële diagnose

De ziekte van Lyme is niet altijd eenvoudig te diagnosticeren. De arts verwart de aandoening wel eens met volgende ziekten:

• andere tekenziekten zoals ehrlichiose, Colorado-tekenkoorts of babesiosis
• Bell’s palsy (plotse aangezichtsverlamming door zenuwschade)
• contactdermatitis (huiduitslag met roodheid en jeuk)
• derdegraads atrioventriculair blok
• een myocardiet
• fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• griep
• het chronisch vermoeidheidssyndroom (aanhoudende en diepe vermoeidheid)
• insectenbeten
• juveniele idiopathische artritis (pijn, zwelling en stijfheid van gewrichten)
• systemische lupus erythematosus

Behandeling via antibiotica

De arts schrijft een antibioticum (amoxicilline of doxycycline) voor wanneer hij vermoedt dat de patiënt lijdt aan de ziekte van Lyme. Een snelle diagnose en behandeling verkort namelijk de duur van de ziektesymptomen bij ongeveer de helft van de patiënten. Wanneer de arts de diagnose pas in een laat stadium stelt, is een intraveneuze (via een ader) behandeling met het antibioticum benzylpenicilline of ceftriaxon nodig. De behandeling is echter niet bij iedereen even effectief.

Prognose

Dankzij een snelle diagnose en behandeling herstellen de meeste patiënten goed van de ziekte van Lyme. De prognose is minder gunstig bij patiënten die geen of een late behandeling gekregen hebben. Zij lopen een verhoogd risico op chronische en ernstige symptomen aan de gewrichten, het hart en het zenuwstelsel, al zijn deze nog wel te behandelen en te genezen. In zeldzame gevallen ontstaat een post-infectueuze ziekte van Lyme waarbij de symptomen vergelijkbaar zijn met deze van fibromyalgie en het chronisch vermoeidheidssyndroom. De oorzaak van dit syndroom is niet bekend.

Preventie tekenbeet

Voor de ziekte van Lyme is geen effectief vaccin voorhanden. In gebieden waar mogelijk besmette teken zijn, is het nodig om insecten werende middelen te gebruiken en beschermende kleding te dragen om tekenbeten te voorkomen. Een onmiddellijke verwijdering van elke teek is essentieel om de infectie te voorkomen. Het risico op het krijgen van de infectie is namelijk groter wanneer de teek langer dan 48u op het lichaam blijft. Het verwijderen van teken gebeurt door middel van een tekentang.

Lees verder

• Tekenziekten: Door tekenbeten overgedragen infecties
• Tekenbeten voorkomen en teken verwijderen bij mensen
• Erythema migrans: Rode huiduitslag na besmette tekenbeet
• Ehrlichiose: Bacteriële infectie door tekenbeet
• Acrodermatitis chronica atrophicans: Ziekte met huidatrofie