Fibromyalgie: Chronische aandoening met pijn en vermoeidheid

Fibromyalgie, letterlijk "pijn in bindweefsel en spieren", is een veel voorkomende en chronische aandoening die wordt gekenmerkt door wijdverspreide pijn en gevoeligheid in gewrichten en spieren. Deze aandoening gaat vaak gepaard met andere symptomen zoals slaapproblemen en hoofdpijn. De exacte oorzaak van fibromyalgie is onbekend, maar er zijn wel enkele uitlokkende factoren geïdentificeerd. Hoewel er geen specifieke genezing voor fibromyalgie beschikbaar is, kunnen verschillende medicijnen en zelfzorgmaatregelen helpen om de symptomen te verlichten. De prognose varieert per patiënt, maar de aandoening is in ieder geval niet levensbedreigend. Desondanks kunnen er mentale en lichamelijke complicaties optreden als gevolg van de ziekte. Een van de bekendste sterren die aan fibromyalgie lijdt, is Lady Gaga.

• Terminologie fibromyalgie versus artritis
• Epidemiologie: Vooral bij vrouwen
• Oorzaken zijn onbekend
• Risicofactoren ziekte
• Fibromyalgie met andere aandoeningen
• Symptomen: Pijn en vermoeidheid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling chronische aandoening via zelfzorg en medicatie
• Prognose van chronische ziekte is variabel
• Complicaties bij fibromyalgiepatiënten
• Preventie

Terminologie fibromyalgie versus artritis

Vaak classificeren patiënten fibromyalgie als een vorm van artritis (gewrichtsontsteking). Dit klopt echter niet helemaal, omdat bij fibromyalgie geen ontsteking of schade aan de gewrichten, spieren of andere weefsels optreedt. Fibromyalgie veroorzaakt wel aanzienlijke pijn en vermoeidheid, waardoor het voor patiënten moeilijk kan zijn om dagelijkse activiteiten uit te voeren. Net als artritis is fibromyalgie een reumatische aandoening die de gewrichten en/of zachte weefsels aantast en chronische pijn kan veroorzaken.

Epidemiologie: Vooral bij vrouwen

Ongeveer 2-6 op 100 volwassenen ontwikkelt fibromyalgie. Tussen de 80 en 90 procent van de patiënten bij wie fibromyalgie is gediagnosticeerd, zijn vrouwen. Het is echter niet precies bekend waarom de ziekte vaker bij vrouwen voorkomt. Mannen en kinderen kunnen eveneens getroffen worden. De meeste patiënten krijgen de diagnose tussen de 25 en 40 jaar, hoewel de symptomen vaak al eerder aanwezig zijn. Fibromyalgie komt wereldwijd en bij alle rassen voor.

Oorzaken zijn onbekend

De oorzaken van fibromyalgie zijn nog onbekend. Bij veel patiënten wordt de aandoening vaak gelinkt aan een fysiek of emotioneel stressvolle of traumatische gebeurtenis (posttraumatische stressstoornis), zoals een auto-ongeluk. Repetitieve verwondingen, slaapstoornissen, een chirurgische ingreep, een infectie, en andere ziektes worden ook aan fibromyalgie gekoppeld. Een andere theorie suggereert dat er een verstoring is in de pijnverwerking in de hersenen. Soms kan fibromyalgie spontaan optreden.

Risicofactoren ziekte

Patiënten met bepaalde reumatische ziekten, zoals reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen), systemische lupus erythematosus of spondylitis ankylosans (spinale artritis) hebben een verhoogd risico op fibromyalgie. Vrouwen met een familielid dat de aandoening heeft, hebben ook een hoger risico. Daarnaast kan cafeïne de symptomen van fibromyalgie verergeren.

Fibromyalgie met andere aandoeningen

Een patiënt met fibromyalgie kan ook lijden aan twee of meer andere chronische pijnaandoeningen. Fibromyalgie komt vaak voor in combinatie met de volgende ziekten:

• chronische nekpijn of rugpijn
• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet)
• een depressie
• een inflammatoire darmaandoening (ontstekingsaandoening van de darm)
• endometriose (cellen van baarmoederslijmvlies in andere lichaamsdelen met pijn rond menstruatie bij vrouwen)
• het chronisch vermoeidheidssyndroom (aanhoudende en diepe vermoeidheid)
• hypothyreoïdie (een traag werkende schildklier)
• interstitiële cystitis (ontsteking van blaaswand met pijn)
• slaapproblemen
• temporomandibulaire dysfunctie (pijn aan kaak en pijn aan gezicht)
• vulvodynie (pijn aan uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen)

Symptomen: Pijn en vermoeidheid

Pijn en vermoeidheid zijn de belangrijkste symptomen van fibromyalgie. Andere bijkomende symptomen kunnen ook optreden. De presentatie van deze symptomen varieert sterk.

Pijn

De pijn bij fibromyalgie bevindt zich vaak in het zachte weefsel van de nek, schouders, borst, rug, heupen, scheenbenen, ellebogen en knieën. Deze pijn kan diep, stekend of brandend zijn en kan zich vanuit deze gebieden verspreiden. De gewrichten zijn niet aangetast, hoewel het soms lijkt alsof er gewrichtspijn is. Patiënten kunnen ook last hebben van allodynie (pijn bij niet-pijnlijke prikkels). Lichamelijke pijn en ochtendstijfheid (zoals rugpijn bij het ontwaken) zijn ook typisch, waarbij de pijn gedurende de dag soms kan verbeteren maar ’s nachts kan verergeren. Sommige patiënten ervaren constante pijn. Pijn kan regelmatig migreren bij fibromyalgiepatiënten (migrerende pijn). Koud of vochtig weer, angst, stress en zware lichamelijke inspanning kunnen de pijn verergeren.

Vermoeidheid

Vermoeidheid, een gebrek aan energie, krachtsverlies, een depressieve stemming, stemmingswisselingen, geheugen- en concentratieproblemen, angst en slaapproblemen komen vaak voor bij patiënten met fibromyalgie. Ze hebben moeite met in slaap vallen of blijven slapen, en voelen zich vaak moe bij het ontwaken.

Andere symptomen

Naast milde tot ernstige pijn en vermoeidheid kunnen patiënten met fibromyalgie een verscheidenheid aan andere lichamelijke symptomen ontwikkelen. Deze klachten omvatten:

• borstpijn (gevoelige borsten)
• een gevoel van zwelling van de handen en een zwelling van de voeten (ook al is deze zwelling er niet)
• gevoeligheid voor harde geluiden (hyperacusis) of fel licht (fotofobie)
• pijnlijke menstruatie (menstruatiekrampen)
• een prikkelbare blaas
• gevoeligheid in de gewrichten, spieren, pezen en andere zachte weefsels
• gevoelloosheid of tintelingen in de ledematen
• het prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en koude-intolerantie (sneller koud hebben) en obstipatie)
• het rusteloze benen syndroom (vervelende gevoelens in de onderbenen)
• hoofdpijn of migraine (aanvallen van aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
• oogproblemen
• ribpijn
• temperatuurgevoeligheid

Diagnose en onderzoeken

Aandoeningen Uitsluiten

Een patiënt heeft doorgaans reeds veel artsen bezocht alvorens de diagnose van fibromyalgie uiteindelijk valt. Pijn en vermoeidheid, de belangrijkste symptomen van fibromyalgie, overlappen namelijk met vele andere aandoeningen. De arts voert bijgevolg eerst nog een bloedonderzoek, een urineonderzoek en beeldvormende onderzoeken uit. De resultaten hiervan zijn normaal. Ook een slaaponderzoek (polysomnografie) is nodig om slaapapneu (slaapstoornis met tijdelijk gestopte ademhaling) uit te sluiten.

Diagnostische Criteria

Het stellen van de diagnose van fibromyalgie bestaat eerst uit het uitsluiten van andere mogelijke oorzaken van deze symptomen. Daarnaast zijn geen laboratoriumtesten voor fibromyalgie beschikbaar. Een arts die bekend is met fibromyalgie stelt de diagnose op basis van de criteria: een geschiedenis van wijdverspreide pijn en/of stijfheid op minstens drie plaatsen in het lichaam die langer dan drie maanden aanhoudt (zowel boven als onder de taille en zowel links als rechts) in combinatie met andere algemene lichamelijke symptomen zoals vermoeidheid, niet uitgeslapen zijn en geheugen- of denkproblemen.

Differentiële diagnose

Omdat het klinisch beeld van fibromyalgie zo variabel is, moet de arts veel aandoeningen met een gelijkaardige presentatie uitsluiten, zoals:

• de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen door bijnieren)
• een posttraumatische stressstoornis
• hepatitis C
• het complex regionaal pijnsyndroom (pijnaandoening aan ledematen)
• hyperparathyroïdie (overactieve bijschildklier)
• hypochondrie
• hypothyroïd myopathie
• kanker
• persoonlijkheidsstoornissen
• spierreuma (ontstekingsziekte aan spieren)

Behandeling chronische aandoening via zelfzorg en medicatie

Zelfzorg
Alternatieve therapieën
Complementaire en alternatieve therapieën zijn ook mogelijk met wisselend succes. Voorbeelden hiervan zijn:

• acupressuur
• acupunctuur
• aerobics
• bewegings-therapieën (zoals Pilates en de Feldenkrais-methode)
• chiropractische behandelingen
• diverse kruiden en voedingssupplementen voor verschillende fibromyalgiesymptomen
• massage
• meditatie / ontspanningstechnieken
• yoga

Bij het gebruik van voedingssupplementen en kruiden is het verstandig om altijd eerst een arts te raadplegen. De alternatieve therapieën zijn niet wetenschappelijk onderzocht en daarom is een patiënt hiermee het beste voorzichtig.

Fysieke Inspanning

Hoewel de pijn en vermoeidheid het de patiënt moeilijk maken voor het uitvoeren van de dagelijkse activiteiten, is het van belang zo fysiek actief mogelijk te zijn. Regelmatige lichaamsbeweging is één van de meest effectieve behandelingen voor fibromyalgie. Patiënten die te veel pijn of vermoeidheid ervaren, starten geleidelijk met wandelen, fitness of andere voorzichtige oefeningen om zo langzaam het uithoudingsvermogen op te bouwen. Fysiotherapie is dan ook aangewezen bij fibromyalgiepatiënten.

Goede Voeding

Sommige patiënten met fibromyalgie voelen zich beter wanneer ze bepaalde voedingsmiddelen eten of juist vermijden (zoals cafeïne vermijden). Een gezonde, uitgebalanceerde voeding is echter belangrijk. Dit geeft de patiënt meer energie waardoor hij zich beter voelt en daarnaast voorkomt hij hiermee ook andere gezondheidsproblemen.

Voldoende Slaap

Voldoende slapen verlicht de pijn en vermoeidheid van fibromyalgie. Veel patiënten met fibromyalgie ervaren problemen zoals pijn, het rusteloze benen syndroom, of onregelmatigheden in de hersengolven waardoor slaapstoornissen ontstaan. De patiënt bespreekt de slaapproblemen met de arts, zodat hij mogelijk medicatie of een aangepaste behandeling kan voorschrijven.

Werkaanpassingen

De meeste patiënten met fibromyalgie blijven werken, maar voeren wel best aanpassingen in het werk door. Sommige patiënten verkiezen namelijk om minder uren te gaan werken, of ze schakelen over naar een andere baan of passen de huidige werktaken aan. Verder kiest hij voor een gemakkelijke bureaustoel en laat hij anderen zware dozen tillen. Ergotherapeuten helpen de patiënt en werkgever bij het ontwerpen van werkaanpassingen die efficiënter en minder pijnlijk zijn voor de patiënt.

Professionele Medische Zorg

Fibromyalgie is niet eenvoudig te behandelen. Een pijnkliniek is gespecialiseerd in de pijn die gepaard gaat met fibromyalgie. Enkele medicijnen zoals onder andere spierverslappers, anticonvulsiva, antidepressiva en niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) verlichten de symptomen bij sommige patiënten. Cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie) is een ander belangrijk onderdeel van de behandeling, vooral bij patiënten met stemmingsstoornissen of patiënten die problemen hebben met het aanvaarden van de diagnose. Hierbij leert de patiënt bijvoorbeeld een dagboek bijhouden van pijn en symptomen, grenzen stellen, omgaan met negatieve gedachten, op zoek gaan naar leuke activiteiten en uitlokkende factoren herkennen die de symptomen verergeren.

Prognose van chronische ziekte is variabel

Fibromyalgie is een chronische maar niet-progressieve aandoening. De patiënt komt niet te overlijden als gevolg van de ziekte, en hij heeft ook geen schade aan de gewrichten, spieren of inwendige organen. Bij de meeste patiënten verbeteren de symptomen van fibromyalgie na verloop van tijd. Bij anderen is de pijn soms erger en houdt dit maanden of jaren aan.

Complicaties bij fibromyalgiepatiënten

De pijn en het slaapgebrek veroorzaakt door fibromyalgie interfereren met het dagelijks leven thuis en/of op het werk. Het is voor de patiënt niet altijd gemakkelijk om om te gaan met zijn beperkingen en de aandoening is daarenboven vaak onbegrepen. Dit resulteert in een depressie en angst.

Uit een wetenschappelijke publicatie uit Baltimore die verscheen in november 2016 blijkt dat patiënten met fibromyalgie een verhoogd risico hebben op suïcidale gedachten. Dit blijft niet steeds bij deze gedachten, want zo zijn reeds fibromyalgiepatiënten door zelfdoding overleden.

Uit een andere publicatie die verscheen in het wetenschappelijke tijdschrift “BMC Musculoskelet Disorders” in november 2016 bleek dat patiënten met fibromyalgie een verhoogde kans hebben op subjectief gehoorverlies in vergelijking met mensen zonder fibromyalgie of andere musculoskeletale pijn (pijn aan de botten, spieren, ligamenten, pezen en zenuwen). Deze bevinding wijst mogelijk op de neurologische betrokkenheid bij fibromyalgie.

Preventie

Preventie van fibromyalgie zelf is moeilijk te realiseren, aangezien de exacte oorzaken van de aandoening nog niet volledig begrepen zijn. Er zijn echter enkele algemene richtlijnen en leefstijlaanpassingen die kunnen helpen om het risico op de ontwikkeling of verergering van fibromyalgie te verminderen:

Preventie via leefstijl

Gezonde leefstijl
Een gezonde levensstijl kan bijdragen aan het behoud van algehele gezondheid en welzijn, wat gunstig kan zijn voor mensen met een verhoogd risico op fibromyalgie. Dit omvat:

• het handhaven van een gezond gewicht door een uitgebalanceerd dieet en regelmatige lichaamsbeweging
• het vermijden van overmatige alcoholconsumptie en het niet roken
• het omgaan met stress door middel van ontspanningstechnieken en gezonde copingmechanismen
• het behouden van een goede slaaproutine en zorgen voor voldoende nachtrust

Stressmanagement
Stress is een bekende trigger voor fibromyalgie-symptomen. Het effectief beheren van stress kan helpen om symptomen te verminderen en mogelijke exacerbaties te voorkomen. Aanbevolen technieken zijn:

• regelmatige meditatie en ontspanningsoefeningen
• het toepassen van tijdmanagementtechnieken om werkdruk te verminderen
• het stellen van realistische doelen en grenzen
• het zoeken naar professionele ondersteuning, zoals therapie of counseling

Preventie bij risicogroepen
Voor mensen met een familiegeschiedenis van fibromyalgie of andere risicofactoren, kunnen preventieve maatregelen ook nuttig zijn:

• regelmatige medische controles en overleg met een arts over de risico’s en preventieve strategieën
• het vermijden van overmatige fysieke belasting of stressvolle situaties
• het leren herkennen van vroege symptomen en tijdig hulp zoeken bij het ontstaan van klachten

Lees verder

• Vermoeidheid: Oorzaken van uitputting en vermoeide gevoelens
• Gewrichtspijn: Oorzaken pijnlijke gewrichten (artralgie)
• Chronische pijn: Soorten, oorzaken en behandeling
• Lichaamspijn: Oorzaken van pijn in hele lichaam
• Oogproblemen bij fibromyalgie: Aantasting van oogspieren