Fibromyalgie: Chronische aandoening met pijn en vermoeidheid

Fibromyalgie, letterlijk "pijn in bindweefsel en spieren", is een veel voorkomende en chronische aandoening die wordt gekenmerkt door wijdverspreide pijn en gevoeligheid in gewrichten en spieren. Deze aandoening gaat vaak gepaard met andere symptomen zoals slaapproblemen en hoofdpijn. De exacte oorzaak van fibromyalgie is onbekend, maar er zijn wel enkele uitlokkende factoren geïdentificeerd. Hoewel er geen specifieke genezing voor fibromyalgie beschikbaar is, kunnen verschillende medicijnen en zelfzorgmaatregelen helpen om de symptomen te verlichten. De prognose varieert per patiënt, maar de aandoening is in ieder geval niet levensbedreigend. Desondanks kunnen er mentale en lichamelijke complicaties optreden als gevolg van de ziekte. Een van de bekendste sterren die aan fibromyalgie lijdt, is Lady Gaga.

• Terminologie fibromyalgie versus artritis
• Epidemiologie: Vooral bij vrouwen
• Mechanisme
• Oorzaken zijn onbekend
• Risicofactoren ziekte
• Fibromyalgie met andere aandoeningen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Pijn en vermoeidheid
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling chronische aandoening via zelfzorg en medicatie
• Prognose van chronische ziekte is variabel
• Complicaties bij fibromyalgiepatiënten
• Preventie

Terminologie fibromyalgie versus artritis

Vaak classificeren patiënten fibromyalgie als een vorm van artritis (gewrichtsontsteking). Dit klopt echter niet helemaal, omdat bij fibromyalgie geen ontsteking of schade aan de gewrichten, spieren of andere weefsels optreedt. Fibromyalgie veroorzaakt wel aanzienlijke pijn en vermoeidheid, waardoor het voor patiënten moeilijk kan zijn om dagelijkse activiteiten uit te voeren. Net als artritis is fibromyalgie een reumatische aandoening die de gewrichten en/of zachte weefsels aantast en chronische pijn kan veroorzaken.

Epidemiologie: Vooral bij vrouwen

Fibromyalgie is een chronische aandoening die gekarakteriseerd wordt door wijdverspreide spierpijn, stijfheid, vermoeidheid en slaapproblemen. Het is een van de meest voorkomende chronische pijnsyndromen, met een significant effect op het dagelijks functioneren van de getroffen personen.

Prevalentie en incidentie

Fibromyalgie heeft een geschatte prevalentie van 2 tot 4% van de wereldbevolking, hoewel de cijfers kunnen variëren afhankelijk van de geografische locatie en de gebruikte diagnostische criteria. De aandoening komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, met een verhouding van ongeveer 9:1. De meeste gevallen van fibromyalgie worden gediagnosticeerd tussen de leeftijd van 30 en 60 jaar, hoewel het ook bij ouderen en kinderen kan voorkomen.

Geografische variaties

In geïndustrialiseerde landen zoals de Verenigde Staten, Europa en Australië is fibromyalgie relatief goed gedocumenteerd. In andere delen van de wereld, zoals Azië en Afrika, wordt de aandoening minder vaak gediagnosticeerd, hoewel het mogelijk is dat er minder toegang is tot diagnostische middelen of een andere benadering van de gezondheidszorg.

Geslacht en leeftijdsverschillen

Fibromyalgie komt veel vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. De redenen voor dit geslachtverschil zijn niet volledig begrepen, maar hormonale factoren en genetische aanleg worden vaak genoemd. De prevalentie van fibromyalgie neemt toe met de leeftijd, maar wordt het vaakst gediagnosticeerd bij mensen tussen de 30 en 60 jaar.

Mechanisme

Fibromyalgie wordt gekarakteriseerd door wijdverspreide pijn, wat kan worden toegeschreven aan een verhoogde pijngevoeligheid en een verstoord pijnverwerkingssysteem. Het mechanisme achter deze aandoening is complex en omvat zowel centrale als perifere componenten van pijnverwerking.

Verstoorde pijnverwerking in het centrale zenuwstelsel

Centrale sensitisatie is een belangrijk mechanisme in fibromyalgie. Dit verwijst naar een verhoogde gevoeligheid van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg) voor pijnprikkels, wat betekent dat zelfs lichte prikkels als pijn worden ervaren. Er wordt aangenomen dat deze sensitisatie wordt veroorzaakt door een combinatie van genetische, hormonale en omgevingsfactoren.

Verhoogde pijngevoeligheid

Bij mensen met fibromyalgie zijn er aanwijzingen voor een verhoogde pijngevoeligheid, zelfs in gebieden waar normaal geen pijn zou worden gevoeld. Dit kan het gevolg zijn van een overreactie van pijnreceptoren in de huid, spieren en gewrichten.

Neurotransmitters en ontsteking

Er is bewijs dat een disbalans van neurotransmitters zoals serotonine, norepinefrine en dopamine bijdraagt aan het ontstaan van fibromyalgie. Ook wordt er onderzoek gedaan naar de rol van ontsteking bij de aandoening, hoewel deze factoren in de huidige wetenschap nog niet volledig worden begrepen.

Oorzaken zijn onbekend

De oorzaken van fibromyalgie zijn nog onbekend. Bij veel patiënten wordt de aandoening vaak gelinkt aan een fysiek of emotioneel stressvolle of traumatische gebeurtenis (posttraumatische stressstoornis), zoals een auto-ongeluk. Repetitieve verwondingen, slaapstoornissen, een chirurgische ingreep, een infectie, en andere ziektes worden ook aan fibromyalgie gekoppeld. Een andere theorie suggereert dat er een verstoring is in de pijnverwerking in de hersenen. Soms kan fibromyalgie spontaan optreden.

Risicofactoren ziekte

Patiënten met bepaalde reumatische ziekten, zoals reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen), systemische lupus erythematosus of spondylitis ankylosans (spinale artritis) hebben een verhoogd risico op fibromyalgie. Vrouwen met een familielid dat de aandoening heeft, hebben ook een hoger risico. Daarnaast kan cafeïne de symptomen van fibromyalgie verergeren.

Fibromyalgie met andere aandoeningen

Een patiënt met fibromyalgie kan ook lijden aan twee of meer andere chronische pijnaandoeningen. Fibromyalgie komt vaak voor in combinatie met de volgende ziekten:

• chronische nekpijn of rugpijn
• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet)
• een depressie
• een inflammatoire darmaandoening (ontstekingsaandoening van de darm)
• endometriose (cellen van baarmoederslijmvlies in andere lichaamsdelen met pijn rond menstruatie bij vrouwen)
• het chronisch vermoeidheidssyndroom (aanhoudende en diepe vermoeidheid)
• hypothyreoïdie (een traag werkende schildklier)
• interstitiële cystitis (ontsteking van blaaswand met pijn)
• slaapproblemen
• temporomandibulaire dysfunctie (pijn aan kaak en pijn aan gezicht)
• vulvodynie (pijn aan uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen)

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van fibromyalgie kunnen verhogen. Deze risicofactoren variëren van genetische aanleg tot omgevingsfactoren en lichamelijke aandoeningen.

Genetische aanleg

Fibromyalgie heeft een genetische component, wat betekent dat mensen met een familiegeschiedenis van de aandoening een verhoogd risico lopen. Studies suggereren dat bepaalde genetische varianten bijdragen aan de ontwikkeling van fibromyalgie, hoewel meer onderzoek nodig is om deze genetische verbanden beter te begrijpen.

Stress en trauma

Psychologische stress en lichamelijk trauma worden vaak genoemd als risicofactoren voor fibromyalgie. Stress kan leiden tot een verstoorde pijnperceptie en kan de symptomen verergeren. Bovendien worden gebeurtenissen zoals lichamelijk misbruik of andere traumatische ervaringen in het verleden in verband gebracht met een verhoogd risico op het ontwikkelen van fibromyalgie.

Chronische ziekten en infecties

Mensen die lijden aan chronische ziekten zoals reumatoïde artritis, lupus of infecties zoals Epstein-Barrvirus (dat mononucleosis veroorzaakt) hebben een verhoogd risico om fibromyalgie te ontwikkelen. Er wordt gedacht dat de ontsteking die optreedt bij deze ziekten de mechanismen van pijnverwerking kan beïnvloeden.

Risicogroepen

Fibromyalgie kan elke patiënt treffen, maar er zijn bepaalde groepen die een verhoogd risico lopen om de aandoening te ontwikkelen.

Vrouwen

Vrouwen lopen meer risico op het ontwikkelen van fibromyalgie dan mannen, met schattingen die wijzen op een verhouding van ongeveer 9 op 1. Het hormonale verschil wordt vaak aangevoerd als een mogelijke oorzaak, hoewel andere factoren, zoals psychologische en sociale elementen, ook een rol kunnen spelen.

Ouderen

Hoewel fibromyalgie vaak wordt gediagnosticeerd bij mensen tussen de 30 en 60 jaar, kunnen ook ouderen de aandoening ontwikkelen. Bij ouderen wordt fibromyalgie vaak verward met andere aandoeningen, zoals artritis of spierzwakte, waardoor de diagnose soms vertraagd wordt.

Patiënten met andere chronische aandoeningen

Patiënten die al lijden aan andere chronische aandoeningen, zoals lupus, artritis of chronisch vermoeidheidssyndroom, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van fibromyalgie. Deze aandoeningen kunnen het pijnverwerkingssysteem al verzwakken, waardoor fibromyalgie gemakkelijker kan ontstaan.

Symptomen: Pijn en vermoeidheid

Pijn en vermoeidheid zijn de belangrijkste symptomen van fibromyalgie. Andere bijkomende symptomen kunnen ook optreden. De presentatie van deze symptomen varieert sterk.

Pijn

De pijn bij fibromyalgie bevindt zich vaak in het zachte weefsel van de nek, schouders, borst, rug, heupen, scheenbenen, ellebogen en knieën. Deze pijn kan diep, stekend of brandend zijn en kan zich vanuit deze gebieden verspreiden. De gewrichten zijn niet aangetast, hoewel het soms lijkt alsof er gewrichtspijn is. Patiënten kunnen ook last hebben van allodynie (pijn bij niet-pijnlijke prikkels). Lichamelijke pijn en ochtendstijfheid (zoals rugpijn bij het ontwaken) zijn ook typisch, waarbij de pijn gedurende de dag soms kan verbeteren maar ’s nachts kan verergeren. Sommige patiënten ervaren constante pijn. Pijn kan regelmatig migreren bij fibromyalgiepatiënten (migrerende pijn). Koud of vochtig weer, angst, stress en zware lichamelijke inspanning kunnen de pijn verergeren.

Vermoeidheid

Vermoeidheid, een gebrek aan energie, krachtsverlies, een depressieve stemming, stemmingswisselingen, geheugen- en concentratieproblemen, angst en slaapproblemen komen vaak voor bij patiënten met fibromyalgie. Ze hebben moeite met in slaap vallen of blijven slapen, en voelen zich vaak moe bij het ontwaken.

Andere symptomen

Naast milde tot ernstige pijn en vermoeidheid kunnen patiënten met fibromyalgie een verscheidenheid aan andere lichamelijke symptomen ontwikkelen. Deze klachten omvatten:

• borstpijn (gevoelige borsten)
• een gevoel van zwelling van de handen en een zwelling van de voeten (ook al is deze zwelling er niet)
• gevoeligheid voor harde geluiden (hyperacusis) of fel licht (fotofobie)
• pijnlijke menstruatie (menstruatiekrampen)
• een prikkelbare blaas
• gevoeligheid in de gewrichten, spieren, pezen en andere zachte weefsels
• gevoelloosheid of tintelingen in de ledematen
• het prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en koude-intolerantie (sneller koud hebben) en obstipatie)
• het rusteloze benen syndroom (vervelende gevoelens in de onderbenen)
• hoofdpijn of migraine (aanvallen van aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
• oogproblemen
• ribpijn
• temperatuurgevoeligheid

Alarmsymptomen

Fibromyalgie wordt vaak gekarakteriseerd door een reeks symptomen die ernstiger kunnen worden als de aandoening niet tijdig wordt behandeld. Het herkennen van alarmsymptomen kan helpen om vroegtijdig de juiste behandeling te starten.

Wijdverspreide pijn

Het meest kenmerkende symptoom van fibromyalgie is de wijdverspreide pijn, die zich uit in de spieren, gewrichten en andere zachte weefsels. Deze pijn kan variëren van mild tot ernstig en wordt vaak erger na fysieke activiteit of stress.

Vermoeidheid en slaapstoornissen

Chronische vermoeidheid is een ander veelvoorkomend symptoom van fibromyalgie. Veel patiënten ervaren een verstoorde slaap, vaak door pijn of onrust, waardoor de vermoeidheid wordt verergerd. Slaapstoornissen kunnen de symptomen van fibromyalgie verder versterken en het herstel vertragen.

Cognitieve stoornissen (fibro fog)

Patiënten met fibromyalgie kunnen cognitieve problemen ervaren, zoals concentratieverlies en geheugenproblemen. Dit wordt vaak aangeduid als "fibro fog" en kan het dagelijks functioneren van patiënten beïnvloeden. Het is belangrijk om deze symptomen te onderscheiden van andere neurologische aandoeningen om een juiste behandeling te kunnen starten.

Diagnose en onderzoeken

Aandoeningen Uitsluiten

Een patiënt heeft doorgaans reeds veel artsen bezocht alvorens de diagnose van fibromyalgie uiteindelijk valt. Pijn en vermoeidheid, de belangrijkste symptomen van fibromyalgie, overlappen namelijk met vele andere aandoeningen. De arts voert bijgevolg eerst nog een bloedonderzoek, een urineonderzoek en beeldvormende onderzoeken uit. De resultaten hiervan zijn normaal. Ook een slaaponderzoek (polysomnografie) is nodig om slaapapneu (slaapstoornis met tijdelijk gestopte ademhaling) uit te sluiten.

Diagnostische Criteria

Het stellen van de diagnose van fibromyalgie bestaat eerst uit het uitsluiten van andere mogelijke oorzaken van deze symptomen. Daarnaast zijn geen laboratoriumtesten voor fibromyalgie beschikbaar. Een arts die bekend is met fibromyalgie stelt de diagnose op basis van de criteria: een geschiedenis van wijdverspreide pijn en/of stijfheid op minstens drie plaatsen in het lichaam die langer dan drie maanden aanhoudt (zowel boven als onder de taille en zowel links als rechts) in combinatie met andere algemene lichamelijke symptomen zoals vermoeidheid, niet uitgeslapen zijn en geheugen- of denkproblemen.

Differentiële diagnose

Omdat het klinisch beeld van fibromyalgie zo variabel is, moet de arts veel aandoeningen met een gelijkaardige presentatie uitsluiten, zoals:

• de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen door bijnieren)
• een posttraumatische stressstoornis
• hepatitis C
• het complex regionaal pijnsyndroom (pijnaandoening aan ledematen)
• hyperparathyroïdie (overactieve bijschildklier)
• hypochondrie
• hypothyroïd myopathie
• kanker
• persoonlijkheidsstoornissen
• spierreuma (ontstekingsziekte aan spieren)

Behandeling chronische aandoening via zelfzorg en medicatie

Zelfzorg
Alternatieve therapieën
Complementaire en alternatieve therapieën zijn ook mogelijk met wisselend succes. Voorbeelden hiervan zijn:

• acupressuur
• acupunctuur
• aerobics
• bewegings-therapieën (zoals Pilates en de Feldenkrais-methode)
• chiropractische behandelingen
• diverse kruiden en voedingssupplementen voor verschillende fibromyalgiesymptomen
• massage
• meditatie / ontspanningstechnieken
• yoga

Bij het gebruik van voedingssupplementen en kruiden is het verstandig om altijd eerst een arts te raadplegen. De alternatieve therapieën zijn niet wetenschappelijk onderzocht en daarom is een patiënt hiermee het beste voorzichtig.

Fysieke Inspanning

Hoewel de pijn en vermoeidheid het de patiënt moeilijk maken voor het uitvoeren van de dagelijkse activiteiten, is het van belang zo fysiek actief mogelijk te zijn. Regelmatige lichaamsbeweging is één van de meest effectieve behandelingen voor fibromyalgie. Patiënten die te veel pijn of vermoeidheid ervaren, starten geleidelijk met wandelen, fitness of andere voorzichtige oefeningen om zo langzaam het uithoudingsvermogen op te bouwen. Fysiotherapie is dan ook aangewezen bij fibromyalgiepatiënten.

Goede Voeding

Sommige patiënten met fibromyalgie voelen zich beter wanneer ze bepaalde voedingsmiddelen eten of juist vermijden (zoals cafeïne vermijden). Een gezonde, evenwichtig voedingspatroon is echter belangrijk. Dit geeft de patiënt meer energie waardoor hij zich beter voelt en daarnaast voorkomt hij hiermee ook andere gezondheidsproblemen.

Voldoende Slaap

Voldoende slapen verlicht de pijn en vermoeidheid van fibromyalgie. Veel patiënten met fibromyalgie ervaren problemen zoals pijn, het rusteloze benen syndroom, of onregelmatigheden in de hersengolven waardoor slaapstoornissen ontstaan. De patiënt bespreekt de slaapproblemen met de arts, zodat hij mogelijk medicatie of een aangepaste behandeling kan voorschrijven.

Werkaanpassingen

De meeste patiënten met fibromyalgie blijven werken, maar voeren wel best aanpassingen in het werk door. Sommige patiënten verkiezen namelijk om minder uren te gaan werken, of ze schakelen over naar een andere baan of passen de huidige werktaken aan. Verder kiest hij voor een gemakkelijke bureaustoel en laat hij anderen zware dozen tillen. Ergotherapeuten helpen de patiënt en werkgever bij het ontwerpen van werkaanpassingen die efficiënter en minder pijnlijk zijn voor de patiënt.

Professionele Medische Zorg

Fibromyalgie is niet eenvoudig te behandelen. Een pijnkliniek is gespecialiseerd in de pijn die gepaard gaat met fibromyalgie. Enkele medicijnen zoals onder andere spierverslappers, anticonvulsiva, antidepressiva en niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) verlichten de symptomen bij sommige patiënten. Cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie) is een ander belangrijk onderdeel van de behandeling, vooral bij patiënten met stemmingsstoornissen of patiënten die problemen hebben met het aanvaarden van de diagnose. Hierbij leert de patiënt bijvoorbeeld een dagboek bijhouden van pijn en symptomen, grenzen stellen, omgaan met negatieve gedachten, op zoek gaan naar leuke activiteiten en uitlokkende factoren herkennen die de symptomen verergeren.

Prognose van chronische ziekte is variabel

Fibromyalgie is een chronische maar niet-progressieve aandoening. De patiënt komt niet te overlijden als gevolg van de ziekte, en hij heeft ook geen schade aan de gewrichten, spieren of inwendige organen. Bij de meeste patiënten verbeteren de symptomen van fibromyalgie na verloop van tijd. Bij anderen is de pijn soms erger en houdt dit maanden of jaren aan.

Complicaties bij fibromyalgiepatiënten

De pijn en het slaapgebrek veroorzaakt door fibromyalgie interfereren met het dagelijks leven thuis en/of op het werk. Het is voor de patiënt niet altijd gemakkelijk om om te gaan met zijn beperkingen en de aandoening is daarenboven vaak onbegrepen. Dit resulteert in een depressie en angst.

Uit een wetenschappelijke publicatie uit Baltimore die verscheen in november 2016 blijkt dat patiënten met fibromyalgie een verhoogd risico hebben op suïcidale gedachten. Dit blijft niet steeds bij deze gedachten, want zo zijn reeds fibromyalgiepatiënten door zelfdoding overleden.

Uit een andere publicatie die verscheen in het wetenschappelijke tijdschrift “BMC Musculoskelet Disorders” in november 2016 bleek dat patiënten met fibromyalgie een verhoogde kans hebben op subjectief gehoorverlies in vergelijking met mensen zonder fibromyalgie of andere musculoskeletale pijn (pijn aan de botten, spieren, ligamenten, pezen en zenuwen). Deze bevinding wijst mogelijk op de neurologische betrokkenheid bij fibromyalgie.

Preventie

Preventie van fibromyalgie zelf is moeilijk te realiseren, aangezien de exacte oorzaken van de aandoening nog niet volledig begrepen zijn. Er zijn echter enkele algemene richtlijnen en leefstijlaanpassingen die kunnen helpen om het risico op de ontwikkeling of verergering van fibromyalgie te verminderen:

Preventie via leefstijl

Gezonde leefstijl
Een gezonde levensstijl kan bijdragen aan het behoud van algehele gezondheid en welzijn, wat gunstig kan zijn voor mensen met een verhoogd risico op fibromyalgie. Dit omvat:

• het handhaven van een gezond gewicht door een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging
• het vermijden van overmatige alcoholconsumptie en het niet roken
• het omgaan met stress door middel van ontspanningstechnieken en gezonde copingmechanismen
• het behouden van een goede slaaproutine en zorgen voor voldoende nachtrust

Stressmanagement
Stress is een bekende trigger voor fibromyalgie-symptomen. Het effectief beheren van stress kan helpen om symptomen te verminderen en mogelijke exacerbaties te voorkomen. Aanbevolen technieken zijn:

• regelmatige meditatie en ontspanningsoefeningen
• het toepassen van tijdmanagementtechnieken om werkdruk te verminderen
• het stellen van realistische doelen en grenzen
• het zoeken naar professionele ondersteuning, zoals therapie

Preventie bij risicogroepen
Voor mensen met een familiegeschiedenis van fibromyalgie of andere risicofactoren, kunnen preventieve maatregelen ook nuttig zijn:

• regelmatige medische controles en overleg met een arts over de risico’s en preventieve strategieën
• het vermijden van overmatige fysieke belasting of stressvolle situaties
• het leren herkennen van vroege symptomen en tijdig hulp zoeken bij het ontstaan van klachten

Lees verder

• Vermoeidheid: Oorzaken van uitputting en vermoeide gevoelens
• Gewrichtspijn: Oorzaken pijnlijke gewrichten (artralgie)
• Chronische pijn: Soorten, oorzaken en behandeling
• Lichaamspijn: Oorzaken van pijn in hele lichaam
• Oogproblemen bij fibromyalgie: Aantasting van oogspieren