Fibromyalgie: Chronische aandoening met pijn en vermoeidheid

Fibromyalgie staat letterlijk voor “pijn in bindweefsel en spieren”. Dit is een veel voorkomende en chronische aandoening gekenmerkt door wijdverspreide pijn en gevoeligheid in gewrichten en spieren in combinatie met een aantal andere symptomen zoals slaapproblemen en hoofdpijn. De oorzaak van deze ziekte is onbekend, al zijn wel enkele uitlokkende factoren gekend. Hoewel voor de ziekte geen behandeling beschikbaar is, zijn een verscheidenheid van medicijnen en zelfzorgmaatregelen beschikbaar om de ziektesymptomen te verminderen. De prognose is voor fibromyalgiepatiënten verschillend, al is de aandoening zeker niet levensbedreigend. Niettemin zijn enkele mentale maar ook lichamelijke complicaties mogelijk als gevolg van de ziekte. Eén van de bekendste sterren die lijdt aan fibromyalgie, is Lady Gaga.

• Terminologie fibromyalgie versus artritis
• Epidemiologie: Vooral bij vrouwen
• Oorzaken zijn onbekend
• Risicofactoren ziekte
• Fibromyalgie met andere aandoeningen
• Symptomen: Pijn en vermoeidheid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling chronische aandoening via zelfzorg en medicatie
• Prognose van chronische ziekte is variabel
• Complicaties bij fibromyalgiepatiënten

Terminologie fibromyalgie versus artritis

Vaak klasseren patiënten fibromyalgie als een vorm van artritis (gewrichtsontsteking). Dit klopt niet echt, omdat bij fibromyalgie geen ontsteking of schade aan de gewrichten, spieren, of andere weefsels plaatsvindt. Wel veroorzaakt fibromyalgie echter aanzienlijke pijn en vermoeidheid, en is het daardoor voor een patiënt moeilijker om de dagelijkse activiteiten uit te voeren. Net als artritis is fibromyalgie een reumatische aandoening, een aandoening die de gewrichten en/of zachte weefsels aantast en chronische pijn veroorzaakt.

Epidemiologie: Vooral bij vrouwen

Ongeveer 2-6 op 100 volwassenen ontwikkelt fibromyalgie. Tussen de 80 en 90 procent van de patiënten gediagnosticeerd met fibromyalgie zijn vrouwen, al is het niet bekend waarom de ziekte een voorliefde heeft voor het vrouwelijke geslacht. Mannen en kinderen zijn mogelijk eveneens getroffen. De meeste patiënten krijgen de diagnose tussen 25-40 jaar, hoewel de symptomen vaak reeds eerder aanwezig zijn. De ziekte komt tot slot overal ter wereld en in alle rassen voor.

Oorzaken zijn onbekend

De oorzaken van fibromyalgie zijn niet bekend. Bij veel patiënten gaat de totstandkoming van fibromyalgie gepaard met een fysiek of emotioneel stressvolle of traumatische gebeurtenis (posttraumatische stressstoornis), zoals een auto-ongeluk. Ook repetitieve verwondingen, slaapstoornissen, een chirurgische ingreep, een infectie en een ziekte zijn hieraan gekoppeld. Een andere theorie is dat de pijnverwerking in de hersenen gestoord is. Soms treedt fibromyalgie spontaan op.

Risicofactoren ziekte

Patiënten met bepaalde reumatische ziekten, zoals reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen), systemische lupus erythematosus of spondylitis ankylosans (spinale artritis) lijden vaker aan fibromyalgie. Ook lijden vrouwen die een familielid met de aandoening hebben, vaker aan fibromyalgie. Cafeïne doet de symptomen van fibromyalgie ook verergeren.

Fibromyalgie met andere aandoeningen

Een patiënt met fibromyalgie heeft mogelijk twee of meer naast elkaar bestaande chronische pijnaandoeningen. Fibromyalgie gaat dan gepaard met bijvoorbeeld volgende ziekten:

• chronische nekpijn of rugpijn
• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet)
• een depressie
• een inflammatoire darmaandoening (ontstekingsaandoening van de darm)
• endometriose (cellen van baarmoederslijmvlies in andere lichaamsdelen met pijn rond menstruatie bij vrouw)
• het chronisch vermoeidheidssyndroom (aanhoudende en diepe vermoeidheid)
• hypothyreoïdie (een traag werkende schildklier)
• interstitiële cystitis (ontsteking van blaaswand met pijn)
• slaapproblemen
• temporomandibulaire dysfunctie (pijn aan kaak en pijn aan gezicht)
• vulvodynie (pijn aan uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen)

Symptomen: Pijn en vermoeidheid

Pijn en vermoeidheid zijn de belangrijkste symptomen van fibromyalgie. Ook andere bijkomende symptomen zijn mogelijk. De presentatie van deze symptomen is zeer variabel.

Pijn

In het zachte weefsel van de nek, de schouders, de borst, de rug, de heupen, de scheenbenen, de ellebogen en de knieën treedt pijn op. De diepe, stekende of brandende pijn verspreidt zich vervolgens uit deze gebieden. De gewrichten zijn niet aangetast, hoewel het wel lijkt alsof de patiënt gewrichtspijn heeft. De patiënt lijdt soms aan allodynie (pijn bij niet-pijnlijke pijnprikkel). Lichamelijke pijn en ochtendstijfheid (zoals rugpijn bij het ontwaken) zijn ook typisch, hetgeen in de loop van de dag soms wel wat verbetert terwijl het ’s nachts verergert, maar sommige patiënten hebben constant pijn. De pijn verplaatst zich ook regelmatig bij fibromyalgiepatiënten (migrerende pijn). Koud of vochtig weer, angst, stress en zware lichamelijke inspanning doen de pijn vaak verergeren.

Vermoeidheid

Vermoeidheid, minder energie, krachtsverlies, een depressieve stemming, stemmingswisselingen, geheugen- en concentratieproblemen, angst en slaapproblemen treden op bij bijna alle patiënten met fibromyalgie. Ze geraken niet in slaap of ze blijven soms slapen en voelen zich dan moe bij het ontwaken.

Andere symptomen
Naast milde tot ernstige pijn en vermoeidheid ontwikkelen patiënten met fibromyalgie een verscheidenheid aan andere lichamelijke symptomen. Volgende klachten treden nog op bij fibromyalgiepatiënten:

• borstpijn (gevoelige borsten)
• een gevoel van zwelling van de handen en een zwelling van de voeten (maar deze zwelling is er niet)
• een gevoeligheid voor harde geluiden (hyperacusis) of fel licht (fotofobie)
• een pijnlijke menstruatie (menstruatiekrampen)
• een prikkelbare blaas
• gevoeligheid in de gewrichten, spieren, pezen en andere zachte weefsels.
• gevoelloosheid of tintelingen in de ledematen
• het prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en
• koude-intolerantie (sneller koud hebben)
• obstipatie)
• het rusteloze benen syndroom (vervelende gevoelens in onderbenen)
• hoofdpijn of migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
• oogproblemen
• ribpijn
• temperatuurgevoeligheid

Diagnose en onderzoeken

Aandoeningen uitsluiten

Een patiënt heeft doorgaans reeds veel artsen bezocht alvorens de diagnose van fibromyalgie uiteindelijk valt. Pijn en vermoeidheid, de belangrijkste symptomen van fibromyalgie, overlappen namelijk met vele andere aandoeningen. De arts voert bijgevolg eerst nog een bloedonderzoek, een urineonderzoek en beeldvormende onderzoeken uit. De resultaten hiervan zijn normaal. Ook een slaaponderzoek (polysomnografie) is nodig om slaapapneu (slaapstoornis met tijdelijk gestopte ademhaling) uit te sluiten.

Diagnostische criteria

Het stellen van de diagnose van fibromyalgie bestaat eerst uit het uitsluiten van andere mogelijke oorzaken van deze symptomen. Daarnaast zijn geen laboratoriumtesten voor fibromyalgie beschikbaar. Een arts die bekend is met fibromyalgie stelt de diagnose op basis van de criteria: een geschiedenis van wijdverspreide pijn en/of stijfheid op minstens drie plaatsen in het lichaam die langer dan drie maanden aanhoudt (zowel boven als onder de taille en zowel links als rechts) in combinatie met andere algemene lichamelijke symptomen zoals vermoeidheid, niet uitgeslapen zijn en geheugen- of denkproblemen.

Differentiële diagnose

Omdat het klinisch beeld van fibromyalgie zo variabel is, moet de arts heel wat aandoeningen met een gelijkaardige zien uit te sluiten zoals:

• de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen door bijnieren)
• een posttraumatische stressstoornis
• hepatitis C
• het complex regionaal pijnsyndroom (pijnaandoening aan ledematen)
• hyperparathyroïdie (overactieve bijschildklier)
• hypochondrie
• hypothyroïd myopathie
• kanker
• persoonlijkheidsstoornissen
• spierreuma (ontstekingsziekte aan spieren)

Behandeling chronische aandoening via zelfzorg en medicatie

Zelfzorg
Alternatieve therapieën
Complementaire en alternatieve therapieën zijn ook mogelijk met een wisselend succes. Voorbeelden hiervan zijn:

• acupressuur
• acupunctuur
• aerobics
• beweging therapieën (zoals Pilates en de Feldenkrais-methode)
• chiropractische behandelingen
• diverse kruiden en voedingssupplementen voor verschillende fibromyalgiesymptomen
• massage
• meditatie / ontspanningstechnieken
• yoga

Bij het gebruik van voedingssupplementen en kruiden is het verstandig om altijd eerst een arts te raadplegen. De alternatieve therapieën zijn niet wetenschappelijk onderzocht en daarom is een patiënt hiermee het beste voorzichtig.

Fysieke inspanning
Hoewel de pijn en vermoeidheid het de patiënt moeilijk maken voor het uitvoeren van de dagelijkse activiteiten, is het van belang zo fysiek actief mogelijk te zijn. Regelmatige lichaamsbeweging is één van de meest effectieve behandelingen voor fibromyalgie. Patiënten die te veel pijn of vermoeidheid ervaren, starten geleidelijk met wandelen, fitness of andere voorzichtige oefeningen om zo langzaam het uithoudingsvermogen op te bouwen. Fysiotherapie is dan ook aangewezen bij fibromyalgiepatiënten.

Goede voeding
Sommige patiënten met fibromyalgie voelen zich beter wanneer ze bepaalde voedingsmiddelen eten of juist vermijden (zoals cafeïne vermijden). Een gezonde, uitgebalanceerde voeding is echter belangrijk. Dit geeft de patiënt meer energie waardoor hij zich beter voelt en daarnaast voorkomt hij hiermee ook andere gezondheidsproblemen.

Voldoende slaap
Voldoende slapen verlicht de pijn en vermoeidheid van fibromyalgie. Veel patiënten met fibromyalgie ervaren problemen zoals pijn, het rusteloze benen syndroom, of onregelmatigheden in de hersengolven waardoor slaapstoornissen ontstaan. De patiënt bespreekt de slaapproblemen met de arts, zodat hij mogelijk medicatie of een aangepaste behandeling kan voorschrijven.

Werkaanpassingen
De meeste patiënten met fibromyalgie blijven werken, maar voeren wel best aanpassingen in het werk door. Sommige patiënten verkiezen namelijk om minder uren te gaan werken, of ze schakelen over naar een andere baan of passen de huidige werktaken aan. Verder kiest hij voor een gemakkelijke bureaustoel en laat hij anderen zware dozen tillen. Ergotherapeuten helpen de patiënt en werkgever bij het ontwerpen van werkaanpassingen die meer efficiënt en minder pijnlijk zijn voor de patiënt.

Professionele medische zorg
Fibromyalgie is niet eenvoudig te behandelen. Een pijnkliniek is gespecialiseerd in de pijn die gepaard met fibromyalgie. Enkele medicijnen zoals onder andere spierverslappers, anticonvulsiva, antidepressiva en niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) verlichten de symptomen bij sommige patiënten. Cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie) is een ander belangrijk onderdeel van de behandeling, vooral bij patiënten met stemmingsstoornissen of patiënten die problemen hebben met het aanvaarden van de diagnose. Hierbij leert de patiënt bijvoorbeeld een dagboek bijhouden van pijn en symptomen, grenzen stellen, omgaan met negatieve gedachten, op zoek gaan naar leuke activiteiten en uitlokkende factoren herkennen die de symptomen verergeren.

Prognose van chronische ziekte is variabel

Fibromyalgie is een chronische maar niet-progressieve aandoening. De patiënt komt niet te overlijden als gevolg van de ziekte, en hij heeft ook geen schade aan de gewrichten, spieren of inwendige organen. Bij de meeste patiënten verbeteren de symptomen van fibromyalgie na verloop van tijd. Bij anderen is de pijn soms erger en houdt dit maanden of jaren aan.

Complicaties bij fibromyalgiepatiënten

De pijn en het slaapgebrek veroorzaakt door fibromyalgie interfereert met het dagelijks leven thuis en/of op het werk. Het is voor de patiënt niet altijd gemakkelijk om om te gaan met zijn beperkingen en de aandoening is daarenboven vaak onbegrepen. Dit resulteert in een depressie en angst. Uit een wetenschappelijke publicatie uit Baltimore die verscheen in november 2016 blijkt dat patiënten met fibromyalgie een verhoogd risico hebben op suïcidale gedachten. Dit blijft niet steeds bij deze gedachten, want zo zijn reeds fibromyalgiepatiënten door zelfdoding overleden. Uit een ander publicatie die verscheen in het wetenschappelijke tijdschrift “BMC Musculoskelet Disorders” dat verscheen in november 2016, bleek dat patiënten met fibromyalgie een verhoogde kans hebben op subjectief gehoorverlies in vergelijking met mensen zonder fibromyalgie of andere musculoskeletale pijn (pijn aan de botten, spieren, ligamenten, pezen en zenuwen). Deze bevinding wijst mogelijk op de neurologische betrokkenheid bij fibromyalgie.

Lees verder

• Vermoeidheid: Oorzaken van uitputting en vermoeide gevoelens
• Gewrichtspijn: Oorzaken pijnlijke gewrichten (artralgie)
• Chronische pijn: Soorten, oorzaken en behandeling
• Lichaamspijn: Oorzaken van pijn in hele lichaam
• Oogproblemen bij fibromyalgie: Aantasting van oogspieren