Tonsillitis: Ontsteking van keelamandelen (tonsillen)

Tonsillitis is een ontsteking van de keelamandelen, die veel voorkomt bij kinderen, tieners en jongvolwassenen. Hoewel de aandoening mild kan zijn, kan deze op elk leeftijdsjaar voorkomen. De oorzaak van tonsillitis is meestal virussen, maar ook bacteriën kunnen de ontsteking veroorzaken. Typische symptomen zijn een pijnlijke keel, slikproblemen en oorpijn. In veel gevallen zijn zelfzorgmaatregelen voldoende om de symptomen te verlichten, maar bij ernstige of aanhoudende klachten is het essentieel om medische hulp in te schakelen. Soms is medicatie of zelfs een chirurgische ingreep nodig om de tonsillen te verwijderen.

• Synoniemen van tonsillitis
• Anatomie van de amandelen en relatie tot tonsillitis
• Mechanisme
• Oorzaken van amandelontsteking: Virussen en bacteriën
• Risicofactoren
• Risicogroepen voor tonsillitis
• Symptomen van tonsillitis
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ontstoken keelamandelen
• Prognose van amandelontsteking
• Complicaties van tonsillitis
• Preventie

Synoniemen van tonsillitis

Tonsillitis staat ook bekend als:

• amygdalitis
• angina tonsillaris

Anatomie van de amandelen en relatie tot tonsillitis

De functie van de tonsillen

De tonsillen, of amandelen, zijn twee kleine klieren die zich aan beide zijden van de achterkant van de keel bevinden. Bij jonge kinderen maken de tonsillen deel uit van het immuunsysteem. Ze spelen een rol in de bestrijding van infecties door ziektekiemen te vangen en te isoleren, waardoor verdere verspreiding door het lichaam wordt voorkomen. Naarmate het immuunsysteem van een kind zich ontwikkelt, worden de tonsillen minder belangrijk en krimpen ze vaak. Bij de meeste mensen zijn de tonsillen niet meer noodzakelijk voor infectiebestrijding naarmate ze ouder worden.

Structuur van de amandelen

De amandelen zijn twee klieren van lymfoïd weefsel die zich aan weerszijden van de keel bevinden, achter de mondholte. Ze maken deel uit van het lymfesysteem en spelen een rol in de afweer tegen infecties door het vangen van ziekteverwekkers die via de mond of neus het lichaam binnenkomen. De amandelen bevatten witte bloedcellen die helpen bij het bestrijden van infecties. Ze zijn echter ook vatbaar voor infectie zelf.

Relatie tussen de amandelen en tonsillitis

Tonsillitis is de ontsteking van de amandelen, vaak veroorzaakt door een virale of bacteriële infectie. De ontsteking leidt tot zwelling, roodheid en pijn in de amandelen, wat kan resulteren in keelpijn, slikproblemen en koorts. Hoewel tonsillitis vaker voorkomt bij kinderen, kan het op elke leeftijd optreden. De amandelen spelen een cruciale rol in de afweer tegen infecties, maar bij tonsillitis raken ze zelf ontstoken door de aanwezigheid van ziekteverwekkers.

Mechanisme

Oorzaak van tonsillitis

Tonsillitis wordt meestal veroorzaakt door virussen, zoals het Epstein-Barr-virus, rhinovirus of influenzavirus. Bacteriën, zoals de groep A Streptococcus (de oorzaak van keelontsteking), kunnen ook tonsillitis veroorzaken. Bij virale tonsillitis wordt de ontsteking vaak minder ernstig, terwijl bacteriële tonsillitis meer intense symptomen kan veroorzaken. De infectie veroorzaakt een ontstekingsreactie in de amandelen, die zich uit in zwelling en pijn.

Ontstekingsreactie en symptomen

Bij tonsillitis reageren de amandelen op de infectie door ontstekingsmediatoren vrij te geven, wat resulteert in zwelling, roodheid en pijn. Deze ontstekingsreactie helpt het lichaam om de infectie te bestrijden, maar kan ook ongemak veroorzaken. De zwelling van de amandelen kan het slikken bemoeilijken en soms zelfs de ademhaling beïnvloeden. Bij bacteriële tonsillitis kunnen er etterige wonden op de amandelen ontstaan, wat vaak leidt tot een intensere pijn en koorts.

Immuunsysteem en herstel

Het immuunsysteem speelt een cruciale rol bij het bestrijden van de infectie. Na de infectie worden de amandelen vaak gereinigd door de activiteit van witte bloedcellen en andere immuuncellen. Bij virale tonsillitis herstelt het lichaam meestal binnen enkele dagen, terwijl bacteriële tonsillitis soms antibiotica vereist voor een effectief herstel. In gevallen van chronische of herhaalde tonsillitis kan chirurgische verwijdering van de amandelen (tonsillectomie) nodig zijn.

Oorzaken van amandelontsteking: Virussen en bacteriën

De keelamandelen zijn lymfeklieren die zich aan de achterkant van de mond en de bovenkant van de keel bevinden. Ze filteren bacteriën en andere ziektekiemen om infecties te voorkomen. Zowel virussen als bacteriën kunnen tonsillitis veroorzaken. Het besmettingsrisico is hoog en kan plaatsvinden via direct contact (zoals hoesten of niezen) of indirect contact (door aanraken van besmette voorwerpen).

Virussen

Virale infecties zijn de meest voorkomende oorzaak van tonsillitis. Veelvoorkomende virussen die tonsillitis kunnen veroorzaken zijn onder andere:

• rhinovirussen (verkoudheidsvirussen)
• influenza (griepvirussen)
• para-influenza virussen (kunnen laryngitis en kroep veroorzaken)
• enterovirussen (bijvoorbeeld hand-, voet- en mondziekte)
• adenovirussen (kunnen ook diarree veroorzaken)
• rubeolavirus (mazelen)
• Epstein-Barr virus (klierkoorts)

Bacteriën

Bacteriële tonsillitis wordt vaak veroorzaakt door Groep A streptokokken. Andere bacteriën kunnen ook amandelontsteking veroorzaken, maar Groep A streptokokken is de meest voorkomende verwekker.

Risicofactoren

Viraliteit en bacteriële infecties

Een van de belangrijkste risicofactoren voor tonsillitis is de blootstelling aan virale of bacteriële infecties. Virussen, zoals het Epstein-Barr-virus (EBV), rhinovirus en influenzavirus, evenals bacteriën zoals de groep A Streptococcus (streptokokken), kunnen tonsillitis veroorzaken. Mensen die vaak in contact komen met besmette personen of in omgevingen met een hoge dichtheid van mensen (zoals scholen en kinderdagverblijven) lopen een groter risico.

Verzwakt immuunsysteem

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals die met hiv/aids, kanker, of auto-immuunziekten, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van tonsillitis. Het immuunsysteem van deze patiënten is minder in staat om infecties effectief te bestrijden, waardoor ze vatbaarder zijn voor zowel virale als bacteriële infecties, waaronder tonsillitis.

Leeftijd

Leeftijd is een belangrijke risicofactor voor tonsillitis. Kinderen tussen de 5 en 15 jaar hebben een verhoogd risico, omdat hun immuunsystemen zich nog ontwikkelen en ze vaak in contact komen met ziekteverwekkers in scholen en kinderdagverblijven. Bij volwassenen is het risico op tonsillitis meestal lager, maar ze kunnen nog steeds geïnfecteerd raken, vooral als hun immuunsysteem is verzwakt door andere aandoeningen.

Roken en blootstelling aan rook

Roken is een risicofactor voor de ontwikkeling van tonsillitis, omdat roken de slijmvliezen in de keel irriteert en het immuunsysteem verzwakt. Rokers hebben vaak een verhoogde gevoeligheid voor infecties van de luchtwegen, inclusief infecties van de amandelen. Blootstelling aan sigarettenrook verhoogt het risico op tonsillitis, zelfs bij niet-rokers, door de schadelijke effecten van de rook op de luchtwegen.

Omgevingsfactoren

Mensen die regelmatig in omgevingen verblijven met een hoge concentratie aan ziekteverwekkers, zoals drukke openbare plaatsen, ziekenhuizen of kinderdagverblijven, lopen een verhoogd risico op tonsillitis. Deze omgevingen bevorderen de verspreiding van virussen en bacteriën die tonsillitis kunnen veroorzaken. Ook droge lucht of een slecht geventileerde ruimte kan de amandelen kwetsbaar maken voor infectie.

Chronische of herhaalde keelinfecties

Patiënten met een voorgeschiedenis van chronische of herhaalde keelinfecties lopen een groter risico op het ontwikkelen van tonsillitis. Herhaalde infecties kunnen de amandelen verzwakken, waardoor ze gevoeliger worden voor nieuwe infecties. Dit kan leiden tot chronische tonsillitis, wat in sommige gevallen de noodzaak voor een tonsillectomie met zich meebrengt.

Familiaire geschiedenis

Een familiegeschiedenis van tonsillitis of andere keel- en luchtweginfecties kan ook een risicofactor zijn. Genetische aanleg speelt mogelijk een rol bij de frequentie van keelontstekingen en de vatbaarheid voor infecties van de amandelen. Dit maakt het belangrijk om de medische geschiedenis van de familie te overwegen bij het beoordelen van het risico voor tonsillitis.

Verhoogde blootstelling aan antibiotica

Hoewel antibiotica essentieel zijn voor het behandelen van bacteriële infecties, kan overmatig gebruik van antibiotica de amandelen vatbaarder maken voor infecties. Antibioticagebruik kan de normale bacteriële flora verstoren en zo de kans vergroten dat pathogene bacteriën de amandelen infecteren. Dit verhoogt het risico op tonsillitis, vooral bij verkeerde of overmatige toediening van antibiotica.

Risicogroepen voor tonsillitis

Kinderen

Kinderen, vooral die tussen de 5 en 15 jaar, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van tonsillitis. Dit komt omdat hun immuunsystemen zich nog ontwikkelen en ze vaker in contact komen met virussen en bacteriën die tonsillitis kunnen veroorzaken. Kinderen hebben vaak kleinere amandelen, waardoor infecties gemakkelijker kunnen optreden.

Ouderen

Hoewel tonsillitis vaker voorkomt bij kinderen, kunnen ook ouderen getroffen worden, vooral als hun immuunsysteem verzwakt is door andere ziekten. Ouderen hebben vaak een verminderde weerstand tegen infecties, waardoor ze vatbaarder kunnen zijn voor tonsillitis.

Individuen met een verzwakt immuunsysteem

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door ziekten zoals hiv/aids, kanker of diabetes, hebben een verhoogd risico op tonsillitis. Het verzwakte immuunsysteem kan het moeilijker maken om infecties effectief te bestrijden, wat de kans vergroot dat de amandelen ontsteken.

Symptomen van tonsillitis

De incubatietijd van tonsillitis bedraagt gemiddeld twee tot vier dagen. De symptomen kunnen variëren van mild tot ernstig. Bij aanhoudende pijn, ernstige symptomen, een verzwakt immuunsysteem of ademhalingsproblemen is het belangrijk om snel medische hulp te zoeken. Veelvoorkomende symptomen zijn:

• Ademhalingsproblemen bij zeer vergrote tonsillen
• Braken (vooral bij jonge kinderen)
• Buikpijn (vooral bij jonge kinderen)
• Algemeen ziek gevoel (malaise)
• Droge keel
• Gevoelige kaak en keel
• Pijnlijke keel (keelpijn) die langer dan 48 uur aanhoudt
• Slecht ruikende adem (halitose)
• Stijve nek
• Gezwollen, pijnlijke lymfeklieren in de nek
• Hoesten
• Hoofdpijn
• Koorts van meer dan 38°C en koude rillingen
• Kwijlen (vooral bij jonge kinderen als gevolg van slikproblemen)
• Misselijkheid (vooral bij jonge kinderen)
• Oorpijn
• Pijnlijke blaren of zweren in de keel
• Problemen met eten of drinken
• Slikproblemen
• Uvulitis (gezwollen huig van de tong)
• Verlies van of veranderingen in de stem
• Vermoeidheid

Bij een bacteriële infectie kunnen witte pusplekken op de tonsillen en gezwollen, gevoelige lymfeklieren voorkomen. Hoesten is geen kenmerk van een bacteriële infectie.

Alarmsymptomen

Keelpijn en slikproblemen

Een van de meest voorkomende symptomen van tonsillitis is ernstige keelpijn, die vaak gepaard gaat met moeite met slikken. De pijn is meestal gelokaliseerd in de keel en kan uitstralen naar de oren. Dit maakt het moeilijk om voedsel en drinken door te slikken.

Koorts en vermoeidheid

Tonsillitis gaat vaak gepaard met koorts, wat een teken is van een infectie. Koorts kan variëren van mild tot hoog, afhankelijk van de ernst van de infectie. Vermoeidheid is ook een veelvoorkomend symptoom, aangezien het lichaam energie gebruikt om de infectie te bestrijden.

Opgezette en gevoelige amandelen

De amandelen kunnen gezwollen en rood zijn, en in sommige gevallen kunnen er witte vlekken of etterige afscheiding zichtbaar zijn. Dit duidt op een ernstigere infectie, vaak bacterieel van aard, wat kan leiden tot meer pijn en een verergerde situatie.

Moeilijkheden met ademhalen

In zeldzame gevallen kan de zwelling van de amandelen zo ernstig worden dat het moeilijk wordt om te ademen, vooral bij jonge kinderen. Dit kan leiden tot ademhalingsproblemen die onmiddellijke medische aandacht vereisen.

Diagnose en onderzoeken

De arts onderzoekt de mond en keel, waarbij rode keelamandelen en witte vlekken zichtbaar kunnen zijn. Gezwollen en gevoelige lymfeklieren in de kaak en nek worden ook onderzocht. Om de oorzaak te achterhalen, wordt vaak een keeluitstrijkje genomen en naar een laboratorium gestuurd. Bij ernstige symptomen kan een bloedonderzoek nodig zijn om ziektes zoals de ziekte van Pfeiffer (klierkoorts) uit te sluiten.

Behandeling van ontstoken keelamandelen

Zelfzorg

Rust, drinken en eten
Rust is belangrijk om de infectie te bestrijden. Het drinken van koude vloeistoffen of het zuigen op bevroren fruit kan pijn verlichten. Warme vloeistoffen zijn ook nuttig, mits niet te heet. Gorgelen met warm zoutwater kan ook helpen. Zachte, gladde voedingsmiddelen zoals gelatine, ijs en appelmoes kunnen vaak gegeten worden ondanks de pijn en zwelling.

Vrij verkrijgbare medicijnen
Vrij verkrijgbare medicijnen zoals paracetamol en ibuprofen kunnen pijn en koorts verminderen. Aspirine is niet aanbevolen voor kinderen vanwege het risico op het Reye-syndroom (zwelling van de hersenen en lever). Zuigtabletten met benzocaine kunnen ook nuttig zijn, hoewel ze vanwege verstikkingsgevaar niet worden aangeraden voor jonge kinderen.

Professionele medische zorg

Bij patiënten met gezwollen, niet-pijnlijke keelamandelen of zonder andere gezondheidsproblemen is geen behandeling nodig. Antibiotica zijn alleen nodig bij een bacteriële infectie veroorzaakt door streptokokken. De antibioticakuur moet volledig worden afgemaakt, zelfs als de patiënt zich beter voelt, om herhaling van de infectie te voorkomen. Als orale antibiotica niet effectief zijn, kan een intraveneuze behandeling in het ziekenhuis nodig zijn. Bij terugkerende infecties kan een operatie nodig zijn om de tonsillen te verwijderen, wat bekend staat als een tonsillectomie. Dit kan ook nodig zijn bij chronische infecties.

Prognose van amandelontsteking

De symptomen van tonsillitis door streptokokken verbeteren meestal binnen twee tot vier dagen na het starten van antibiotica. Bij virale infecties verdwijnen de symptomen vaak sneller en zijn meestal milder dan bij bacteriële infecties. Kinderen met een keelontsteking moeten thuisblijven van school of kinderopvang en pas terugkeren nadat ze minstens 24 uur na het starten van de antibioticakuur symptomenvrij zijn om verdere verspreiding van de ziekte te voorkomen.

Complicaties van tonsillitis

Tonsillitis kan leiden tot ernstige complicaties, waaronder:

• Een peritonsillair abces: Ophoping van pus rond de keelamandelen, soms vereist een chirurgische ingreep om het pus af te voeren.
• Middenoorontsteking (otitis media): Infectie van de vloeistof tussen het trommelvlies en het binnenoor.
• Nierziekte: Door streptokokken veroorzaakte nierproblemen.
• Glomerulonefritis: Ontsteking van de filters in de nieren, leidend tot braken en verlies van eetlust.
• Hartproblemen
• Obstructief slaapapneusyndroom: Ontspanning van de keelwand tijdens de slaap, wat ademhalingsproblemen en een slechte nachtrust veroorzaakt.
• Reumatische koorts: Ontstekingen in het lichaam als gevolg van een streptokokkeninfectie, met symptomen zoals gewrichtspijn, huiduitslag en spastische lichaamsbewegingen.
• Roodvonk (zelden): Bacteriële infectie met keelpijn en opvallende roze-rode huiduitslag.

Preventie

Het voorkomen van tonsillitis kan vaak worden bereikt door enkele eenvoudige hygiënische en levensstijlaanpassingen. Hier zijn enkele effectieve preventiemaatregelen:

Goede handhygiëne

Regelmatig en grondig handen wassen is een van de beste manieren om de verspreiding van virussen en bacteriën te voorkomen. Gebruik zeep en water en was je handen minstens 20 seconden, vooral na het hoesten, niezen of het aanraken van besmette oppervlakken.

Vermijd delen van eet- en drinkgerei

Vermijd het delen van eet- en drinkgerei, zoals bekers, borden en bestek, met anderen. Dit helpt om de verspreiding van ziektekiemen te beperken, vooral in omgevingen met veel mensen zoals scholen en kinderdagverblijven.

Behoud een gezond immuunsysteem

Een gezond dieet, voldoende slaap en regelmatige lichaamsbeweging dragen bij aan een sterk immuunsysteem. Een goed functionerend immuunsysteem kan beter infecties bestrijden, inclusief die welke tonsillitis kunnen veroorzaken.

Beperk contact met zieke personen

Probeer nauw contact met personen die verkouden zijn of griepachtige symptomen vertonen te vermijden. Als je zelf ziek bent, vermijd dan contact met anderen om de verspreiding van infecties te voorkomen.

Goede hygiëne bij hoesten en niesen

Hoest en nies altijd in de binnenkant van je elleboog of gebruik een tissue, en gooi de tissue direct weg. Was je handen daarna om te voorkomen dat ziektekiemen zich verspreiden.

Vaccinaties

Vaccinaties kunnen helpen om sommige van de virussen en bacteriën die tonsillitis kunnen veroorzaken te voorkomen. Zorg ervoor dat je de aanbevolen vaccinaties ontvangt, zoals die tegen de griep en andere infectieziekten.

Vermijd roken en rookomgevingen

Roken en blootstelling aan sigarettenrook kunnen de keel irriteren en het risico op infecties verhogen. Vermijd roken en het verblijven in rookomgevingen om de gezondheid van je keel en tonsillen te beschermen.

Door deze preventieve maatregelen te volgen, kun je het risico op tonsillitis aanzienlijk verminderen en bijdragen aan een gezondere levensstijl.

Lees verder

• Tonsilkanker (amandelkanker): Oorzaken en behandeling
• Tonsillectomie: Chirurgische verwijdering van keelamandelen
• Keelamandelen (tonsillen): Soorten aandoeningen
• Amandelstenen: Steenvorming op amandelen met slechte adem
• Peritonsillair abces: Pijn door complicatie van tonsillitis