Malaria: Infectieziekte met koorts, geelzucht en zwakte

Malaria is een potentieel levensbedreigende infectieziekte veroorzaakt door parasieten die worden overgedragen via de beet van geïnfecteerde vrouwelijke Anopheles-muggen. De ziekte komt voornamelijk voor in (sub)tropische gebieden, waar de muggen de warmte nodig hebben om te overleven en zich voort te planten. Malaria veroorzaakt hoge koorts, rillingen, griepachtige symptomen en bloedarmoede (anemie) door de vernietiging van rode bloedcellen. Er zijn vijf verschillende soorten Plasmodium-parasieten die malaria kunnen veroorzaken, waarvan sommige ernstige symptomen en complicaties met zich meebrengen. Malaria is in veel gevallen goed te voorkomen en te behandelen, maar in veel arme landen ontbreken de middelen voor preventie en snelle behandeling, waardoor de ziekte jaarlijks vele miljoenen doden veroorzaakt.

• Synoniemen malaria
• Epidemiologie infectieziekte
• Oorzaken en soorten Plasmodium: Infectie door beet van besmette Anopheles-mug
• Symptomen: Koorts, geelzucht en zwakte door anemie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie
• Prognose malaria
• Complicaties: Vernietiging bloedcellen
• Preventie aandoening
• Wetenschappelijk onderzoek malaria

Synoniemen malaria

Malaria staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Biduoterian koorts
• Blackwater-koorts
• Moeraskoorts
• Plasmodium (de parasiet die malaria veroorzaakt)
• Paludisme
• Quartana
• Tertiana malaria
• Wisselkoorts
• Zwartwaterkoorts

Epidemiologie infectieziekte

Malaria komt voor in meer dan honderd (sub)tropische gebieden wereldwijd. Grote delen van Afrika, Zuid-Azië, Midden- en Zuid-Amerika, het Caribisch gebied, Zuidoost-Azië, het Midden-Oosten en Oceanië zijn gebieden waar malariatransmissie voorkomt. Ongeveer 3,2 miljard mensen – de helft van de wereldbevolking – lopen risico op malaria. Zowel inwoners als reizigers naar deze gebieden lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van malaria. De jaarlijkse incidentie bedraagt tussen de 300 en 500 miljoen gevallen. Malaria treft vooral baby’s, jonge kinderen onder de vijf jaar, zwangere vrouwen, mensen met hiv of aids en niet-immune reizigers. Mannen en vrouwen zijn gelijkmatig verdeeld over de gevallen van malaria.

Oorzaken en soorten Plasmodium: Infectie door beet van besmette Anopheles-mug

Besmetting en overdracht

Malaria wordt overgedragen door de beet van geïnfecteerde vrouwelijke Anopheles-muggen (malariavectoren). Alleen muggen die besmet zijn door een eerdere bloedmaaltijd bij een geïnfecteerde persoon kunnen malaria overdragen. Anopheles-muggen bijten meestal tussen zonsondergang en zonsopgang (tussen 21.00 uur en 05.00 uur). Wanneer een geïnfecteerde mug een persoon bijt, worden de parasieten (sporozoïeten) via de bloedbaan naar de lever vervoerd, waar ze rijpen en omgevormd worden tot merozoïeten. Deze parasieten komen in de bloedbaan terecht en infecteren de rode bloedcellen. De parasieten vermenigvuldigen zich in de rode bloedcellen, die vervolgens binnen 48 tot 72 uur openbarsten en nieuwe rode bloedcellen infecteren. Dit leidt tot de vrijlating van grote hoeveelheden hemoglobine in de bloedbaan, wat resulteert in anemie door de vernietiging van de rode bloedcellen. Malaria kan ook worden overgedragen van moeder op kind tijdens de zwangerschap, via bloedtransfusies, orgaantransplantaties en besmette naalden.

Soorten parasieten Er zijn vijf soorten Plasmodium-parasieten die malaria kunnen veroorzaken bij mensen. De belangrijkste bedreiging komt van Plasmodium falciparum en Plasmodium vivax. De andere soorten zijn Plasmodium ovale, Plasmodium malariae en Plasmodium knowlesi.

• Plasmodium falciparum komt vooral voor in Afrika en veroorzaakt de meeste sterfgevallen wereldwijd.
• Plasmodium vivax is wijdverspreid buiten Afrika en veroorzaakt minder ernstige symptomen en sterfgevallen.
• Plasmodium ovale veroorzaakt symptomen die vergelijkbaar zijn met die van Plasmodium vivax, maar meestal zijn de symptomen milder en vaak is geen behandeling nodig.
• Plasmodium malariae veroorzaakt symptomen die later tot uiting komen dan bij infecties met Plasmodium vivax of Plasmodium ovale.
• Plasmodium knowlesi is ook bekend bij apen en kan ernstige symptomen veroorzaken bij mensen, met een behandeling die vergelijkbaar is met die voor Plasmodium falciparum.

Symptomen: Koorts, geelzucht en zwakte door anemie

Malaria kan een breed scala aan symptomen veroorzaken, variërend van mild tot ernstig. De symptomen verschijnen meestal tien tot vijftien dagen tot vier weken na de muggenbeet, hoewel in sommige gevallen symptomen al na zeven dagen of pas na vier jaar kunnen optreden.

De symptomen van malaria zijn te wijten aan anemie (tekort aan rode bloedcellen) en omvatten:

• Anorexia (zelden)
• Diarree (zelden)
• Bloederige ontlasting
• Geelzucht (icterus)
• Hoofdpijn
• Koortsuitbarstingen elke 48 tot 72 uur (afhankelijk van de soort)
• Krampen
• Misselijkheid en Braken
• Rillingen
• Spierpijn
• Vermoeidheid
• Zwakte
• Zweten

In zeldzame gevallen kan de parasiet het oog infecteren (parasitaire ooginfectie).

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Bij het vermoeden van malaria voert de arts een grondig lichamelijk onderzoek uit, inclusief een gedetailleerd vraaggesprek (anamnese). De arts let op zichtbare symptomen zoals een vergrote milt (splenomegalie), vergrote lever (hepatomegalie), verhoogde temperatuur, transpiratie, verhoogde ademhalingsfrequentie (tachypneu), zwakte en (milde) geelzucht.

Diagnostisch onderzoek

Een volledig bloedonderzoek en microscopisch onderzoek van bloedmonsters zijn nodig om de diagnose van malaria te bevestigen en om te bepalen welk type malaria aanwezig is.

Differentiële diagnose

Malaria kan verward worden met andere aandoeningen, zoals:

• Afrikaanse trypanosomiasis (slaapziekte)
• Babesiosis
• Buiktyfus (bacteriële infectie met koorts en buikpijn)
• Ehrlichiose (bacteriële infectie door tekenbeet)
• Toxisch shock syndroom (ernstige bacteriële infectie met koorts en orgaanschade)
• Infectieuze endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart)
• Influenza (griep)
• Knokkelkoorts (dengue)
• Lassa-koorts (virale infectieziekte met koorts en bloedingen)
• Leptospirose
• Meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek)

Behandeling via medicatie

In sommige gebieden van de wereld zijn de muggen die malaria dragen resistent tegen insecticiden. Bovendien hebben de parasieten resistentie ontwikkeld tegen sommige antimalariamiddelen. Dit bemoeilijkt de controle over de verspreiding van de ziekte. Snelle diagnose en behandeling zijn cruciaal om het risico op complicaties en overlijden te verminderen. De behandeling hangt af van het type malaria dat bij de patiënt is vastgesteld; daarom is een volledig bloedonderzoek met microscopie noodzakelijk. Bij Plasmodium falciparum is een snelle behandeling binnen 24 uur vereist om levensbedreigende complicaties te voorkomen, wat vaak een ziekenhuisopname noodzakelijk maakt. Voor alle vormen van malaria worden antimalariamiddelen voorgeschreven. In sommige gevallen is intraveneuze vochttoediening en zuurstoftherapie nodig.

Prognose malaria

De meeste patiënten met ongecompliceerde malaria vertonen binnen 48 uur na het begin van de behandeling duidelijke verbetering en zijn koortsvrij binnen 96 uur. Bij infecties met Plasmodium falciparum kunnen ernstige complicaties optreden, vooral als de behandeling niet binnen 24 uur wordt gestart. Jaarlijks overlijden tussen de één en drie miljoen mensen aan malaria, voornamelijk kinderen. Veel van deze overlijdens zijn te voorkomen door goede preventie en snelle behandeling. Echter, door armoede, oorlog en andere economische en sociale instabiliteit in veel endemische gebieden, worden jaarlijks miljoenen mensen getroffen.

Complicaties: Vernietiging bloedcellen

Mogelijke complicaties van malaria omvatten:

• Hemolytische anemie (voortijdige afbraak van rode bloedcellen)
• Cerebrale malaria, wat kan leiden tot coma, epileptische aanvallen en ontwikkelingsproblemen
• Herseninfectie (cerebritis) en hersenvliesontsteking (encefalitis)
• Leverfalen (leverfalen)
• Nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie)
• Vette urine door verstopte lymfevaten in de nieren (vetureus)
• Respiratoire insufficiëntie door vocht in de longen (longoedeem)
• Inwendige bloedingen door het openscheuren van organen of weefsels (inwendige bloedingen)

Preventie aandoening

Personen die in malaria-endemische gebieden wonen, kunnen enige mate van immuniteit ontwikkelen. Deze aangeboren immuniteit geldt echter niet voor reizigers en bezoekers, die preventieve antibiotica moeten nemen. Het soort antibiotica is afhankelijk van de bezochte regio en de toestand van de persoon. Reizigers kunnen ook muggenbeten voorkomen door beschermende kleding te dragen, een muskietennet (klamboe) te gebruiken tijdens het slapen en insectenwerende middelen zoals DEET aan te brengen.

Wetenschappelijk onderzoek malaria

In augustus 2024 heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) het malaria-vaccin Mosquirix op grote schaal getest in verschillende Afrikaanse landen. De ontwikkeling van een vaccin tegen malaria is uitdagend vanwege de complexe levenscyclus van de parasiet en de mogelijkheid om het immuunsysteem te omzeilen. Wetenschappers begrijpen nog niet volledig waarom sommige mensen van nature immuun zijn tegen malaria, maar voortgang wordt gemaakt in onderzoek naar vaccins en andere preventieve maatregelen.

Lees verder

• Geelzucht (icterus): Soorten, oorzaken en symptomen
• Zwartwaterkoorts: Complicatie malaria met zwarte urine
• Icterus (geelzucht) en hepatitis (leverontsteking)
• Koorts en verhoogde lichaamstemperatuur met zwakte
• Door muggen overgedragen ziekten: Infectie door muggenbeet