Malaria: Infectieziekte met koorts, geelzucht en zwakte

Malaria is een potentieel levensbedreigende infectieziekte veroorzaakt door parasieten die via een beet van een geïnfecteerde vrouwelijke Anopheles mug mensen besmetten. Deze ziekte komt vooral in (sub)tropische gebieden voor waar de mug warmte nodig heeft om te groeien. De patiënt vertoont enige tijd na de besmetting hoge koorts, rillingen, griepachtige symptomen en bloedarmoede (anemie) door vernietiging van de rode bloedcellen. Vijf verschillende soorten parasieten (Plasmodium) veroorzaken malaria, waarvan sommigen ernstige symptomen veroorzaken. In de meeste gevallen is malaria goed te voorkomen alsook te behandelen. Malaria komt echter veelal voor in arme landen waarbij preventieve maatregelen en een snelle behandeling ontbreken, waardoor de infectieziekte jaarlijks vele miljoenen onnodige doden maakt.

• Synoniemen malaria
• Epidemiologie infectieziekte
• Oorzaken en soorten Plasmodium: Infectie door beet van besmette Anopheles mug
• Symptomen: Koorts, geelzucht en zwakte door anemie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie
• Prognose malaria
• Complicaties: Vernietiging bloedcellen
• Preventie aandoening
• Wetenschappelijk onderzoek malaria

Synoniemen malaria

Malaria is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• Biduoterian koorts
• Blackwater-koorts
• Moeraskoorts
• Plasmodium (dit is de ééncellige parasiet die malaria veroorzaakt)
• Paludisme
• Quartana
• Tertiana malaria
• Wisselkoorts
• Zwartwater koorts

Epidemiologie infectieziekte

De ziekte komt voor in meer dan honderd (sub)tropische gebieden. Grote delen van Afrika en Zuid-Azië en delen van Midden- en Zuid-Amerika, het Caribisch gebied, Zuidoost-Azië, het Midden-Oosten en Oceanië zijn gebieden waar malariatransmissie plaatsvindt. Ongeveer 3,2 miljard mensen - de helft van de wereldbevolking - lopen risico op het krijgen van malaria. Zowel de inwoners alsook reizigers naar deze gebieden lopen een groot gevaar op het ontwikkelen van malaria. De jaarlijkse incidentie bedraagt 300 tot 500 miljoen. Malaria treft vooral baby’s, jonge kinderen onder de vijf jaar, zwangere vrouwen, patiënten met hiv of aids en niet-immune reizigers. Mannen en vrouwen zijn tot slot in gelijke aantallen getroffen.

Oorzaken en soorten Plasmodium: Infectie door beet van besmette Anopheles mug

Besmetting en overdracht

Patiënten lopen de besmetting met parasieten (overdracht) op door de beten van geïnfecteerde vrouwelijke Anopheles muggen (malariavectoren). Alleen Anopheles muggen, die besmet zijn door een eerdere bloedmaaltijd uit een besmette patiënt, brengen malaria over. Veelal bijten de Anopheles muggen enkel tussen zonsondergang en zonsopgang (21 uur 's avonds tot 5 uur 's morgens). Wanneer deze geïnfecteerde mug een patiënt bijt, gaan de parasieten (sporozoieten) door de bloedbaan naar de lever, waar ze rijpen en in een andere vorm vrijkomen (merozoieten). De parasieten komen in de bloedbaan terecht en infecteren daar de rode bloedcellen. De parasieten vermenigvuldigen zich in de rode bloedcellen, die daarna openbreken binnen 48 tot 72 uur, en meer rode bloedcellen infecteren. Grote hoeveelheden vrije hemoglobine komen vrij terecht in de bloedbaan nadat de rode bloedcellen openbreken. Hierdoor ontstaat anemie als gevolg van de vernietiging van de rode bloedcellen. Malaria valt echter eveneens over te brengen op andere manieren. Een moeder geeft malaria mogelijk door aan haar ongeboren baby en ook via bloedtransfusies, een orgaantransplantatie en besmette naalden valt de infectieziekte te verspreiden.

Soorten parasieten

Er zijn vijf soorten parasieten die malaria veroorzaken bij de mens. De belangrijkste bedreiging voor mensen zijn Plasmodium falciparum en Plasmodium vivax. Daarnaast resulteert een besmetting met Plasmodium ovale, Plasmodium ovale of Plasmodium knowlesi eveneens in malaria bij mensen.

• Plasmodium falciparum komt het vaakst voor op het Afrikaanse continent en leidt tevens tot de meeste sterfgevallen wereldwijd.
• Plasmodium vivax is wijdverspreid in vele gebieden buiten Afrika, maar veroorzaakt minder ziektesymptomen en sterfgevallen.
• Plasmodium ovale infecties zijn vergelijkbaar met deze van Plasmodium vivax, maar meestal heeft de patiënt mildere symptomen. Veelal is een behandeling niet vereist.
• Bij een infectie met Plasmodium malariae komen de symptomen later tot uiting dan bij de patiënten met een infectie van Plasmodium vivax of Plasmodium ovale.
• Plasmodium knowlesi, ook gekend bij apen, is de laatste parasiet die mogelijk malaria veroorzaakt bij mensen. De symptomen zijn erg ernstig waardoor de behandeling voornamelijk dezelfde is als deze van Plasmodium falciparum.

Symptomen: Koorts, geelzucht en zwakte door anemie

Een infectie met malariaparasieten resulteert mogelijk in een grote verscheidenheid van symptomen, variërend van afwezige of zeer milde symptomen tot een ernstige ziekte en zelfs de dood. Dit is bovendien afhankelijk van het type parasiet dat de ziekte veroorzaakt en de gezondheidstoestand van de patiënt. De patiënt vertoont meestal de eerste acute symptomen na tien tot vijftien dagen tot vier weken na de muggenbeet, hoewel ook patiënten gerapporteerd zijn waarbij de symptomen reeds verschijnen na zeven dagen maar soms ook pas na vier jaar na de besmetting.

De symptomen van malaria zijn het gevolg van anemie (tekort aan rode bloedcellen) en omvatten:

• anorexia (zelden)
• diarree (zelden)
• een bloederige ontlasting
• geelzucht (icterus)
• hoofdpijn
• koortsuitbarstigen elke 48 of 72 uur (afhankelijk van de soort)
• krampen
• misselijkheid en braken
• rillingen
• spierpijn
• vermoeidheid
• zwakte
• zweten

In zeldzame gevallen treft de parasiet het oog (parasitaire ooginfectie).

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een grondig lichamelijk onderzoek uit bij de patiënt. Hierbij is een anamnese, een grondig vraaggesprek, onontbeerlijk. Hij merkt tevens de zichtbare symptomen op bij de patiënt. De meest zichtbare symptomen van malaria zijn een vergrote milt (medische term is "splenomegalie"), een vergrote lever (hepatomegalie), een verhoogde temperatuur, transpiratie (zweten), een verhoogde ademhalingsfrequentie (tachypneu), zwakte en (milde) geelzucht.

Diagnostisch onderzoek

Een volledig bloedonderzoek en microscopisch onderzoek zijn nodig om de diagnose van malaria te bevestigen, alsook om te westen te komen welke vorm malaria de patiënt heeft.

Differentiële diagnose

De arts verwart malaria vaak met volgende aandoeningen:

• Afrikaanse trypanosomiasis (slaapziekte)
• babesiosis
• buiktyfus (bacteriële infectie met koorts en buikpijn)
• ehrlichiose (bacteriële infectie door tekenbeet)
• het toxisch shock syndroom (ernstige bacteriële infectie met koorts en schade aan organen)
• infectieuze endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart)
• influenza (griep)
• knokkelkoorts (dengue)
• Lassa-koorts (virale infectieziekte met koorts en bloedingen)
• leptospirose
• meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek)

Behandeling via medicatie

In sommige gebieden van de wereld, zijn muggen die malaria dragen resistent tegen insecticiden. Bovendien hebben de parasieten resistentie ontwikkeld tegen antibiotica. Hierdoor is het moeilijk om zowel de mate van besmetting en de verspreiding van deze ziekte te controleren. Een snelle diagnose en behandeling zijn wel nodig om het risico op mogelijke complicaties en een overlijden te verminderen. De behandeling is afhankelijk van het soort malaria dat de patiënt vertoont; daarom is een volledig bloedonderzoek met microscopie noodzakelijk. Falciparum malaria vereist zelfs een snelle behandeling binnen de 24 uur, daar dit anders leidt tot (levensbedreigende) complicaties. Daarom is een verblijf in het ziekenhuis bij deze malariavorm vereist. De patiënt krijgt bij alle vormen van malaria antimalaria-medicijnen. Intraveneuze vochttoediening en zuurstoftherapie zijn soms nodig.

Prognose malaria

De meeste patiënten met ongecompliceerde malaria vertonen duidelijke verbetering binnen 48 uur na het begin van de behandeling en zijn koortsvrij na 96 uur. Bij een infectie met Plasmodium falciparum treden mogelijk (ernstige) complicaties op, zeker wanneer de behandeling niet binnen de 24 uur opgestart is. Jaarlijks overlijden één tot drie miljoen patiënten – vooral kinderen – aan malaria. Veel van deze overlijdens zijn te voorkomen door een goede preventie en snelle behandeling. Echter, als gevolg van armoede, oorlog en andere economische en sociale instabiliteit in veel endemische gebieden, zijn jaarlijks enkele miljoenen mensen getroffen.

Complicaties: Vernietiging bloedcellen

Mogelijke complicaties van malaria omvatten de vernietiging van bloedcellen (hemolytische anemie: voortijdige afbraak van rode bloedcellen), een herseninfectie (cerebritis), een hersenvliesontsteking (encefalitis), het openscheuren van de leidt wat leidt tot massale inwendige bloedingen, leverfalen, nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie), vette urine (door verstopte lymfevaten in nieren) en respiratoire insufficiëntie door vocht in de longen (longoedeem). Cerebrale malaria resulteert mogelijk in een coma, een ontwikkelingsproblemen; epileptische aanvallen en de dood.

Preventie aandoening

De meeste personen die leven in gebieden waar malaria actief is, hebben soms reeds immuniteit ontwikkeld voor de ziekte. Deze aangeboren immuniteit geldt echter niet voor reizigers en andere bezoekers, die best preventief antibiotica nemen. Diverse soorten antibiotica zijn mogelijk; deze is afhankelijk van welke regio de persoon bezoekt en de conditie van de persoon. Verder voorkomt de patiënt best muggenbeten door het dragen van beschermende kledij over de armen en benen, het gebruik van een muskietennet (klamboe) tijdens het slapen en het gebruik van een insectenwerend middel zoals DEET.

Wetenschappelijk onderzoek malaria

In 2018 test de Wereldgezondheidsorganisatie Mosquirix, het eerste vaccin tegen malaria, op grote schaal uit in drie Afrikaanse landen, in de hoop dat het vaccin werkt. De malariaparasiet is namelijk een complex organisme met een complexe levenscyclus. De parasiet heeft de mogelijkheid om het immuunsysteem te omzeilen, zodat de ontwikkeling van een vaccin moeilijk is. Daarnaast begrijpen wetenschappers nog niet waarom sommige mensen van nature immuun zijn tegen malaria.

Lees verder

• Geelzucht (icterus): Soorten, oorzaken en symptomen
• Zwartwaterkoorts: Complicatie malaria met zwarte urine
• Icterus (geelzucht) en hepatitis (leverontsteking)
• Koorts en verhoogde lichaamstemperatuur met zwakte
• Door muggen overgedragen ziekten: Infectie door muggenbeet