Zwartwaterkoorts: Complicatie malaria met zwarte urine

Zwartwaterkoorts (blackwater fever, malaria-hemoglobinurie) is een zeldzame maar wel gevaarlijke complicatie van een malaria-infectie. Hierbij gebeurt een afbraak van rode bloedcellen in de bloedbaan (intravasculaire hemolyse), waardoor hemoglobine (eiwit aanwezig in bloed) direct in de bloedvaten en in de urine vrijkomt. Koorts, braken, geelzucht en bloedarmoede zijn enkele symptomen van de aandoening. Deze complicatie van malaria leidt tot nierfalen en heeft een hoge mortaliteit. De naam van de ziekte is afkomstig van de zwarte (of donkerrode) urine die patiënten uitplassen (zwart water). De opvallende kleur van de urine is namelijk te wijten aan de aanwezigheid van grote hoeveelheden hemoglobine, die vrijkomen bij de uitgebreide vernietiging van de rode bloedcellen door malariaparasieten.

• Epidemiologie
• Oorzaken: Infectie met Plasmodium falciparum-parasiet
• Symptomen: Zwarte urine
• Behandeling van zwartwaterkoorts
• Prognose van complicatie van malaria

Epidemiologie

Zwartwaterkoorts komt het meest voor in Afrika en Zuidoost-Azië. Patiënten met een verhoogde gevoeligheid, zoals niet-immune immigranten of patiënten die chronisch worden blootgesteld aan malaria (infectieziekte met koorts, geelzucht en zwakte), krijgen het vaakst te maken met de complicatie van malaria. Zwartwaterkoorts komt zelden voor totdat een patiënt ten minste vier aanvallen van malaria heeft gehad en zes maanden in een endemisch gebied is geweest. De introductie in 1950 van chloroquine voor gebruik van de behandeling van malaria in plaats van kinine ging gepaard met een dramatische daling van de incidentie van zwartwaterkoorts. Omdat de parasiet soms resistent is tegen chloroquine, gebruiken artsen soms opnieuw kinine voor de behandeling van malaria, waardoor de ziekte weer vaker tot uiting komt.

Oorzaken: Infectie met Plasmodium falciparum-parasiet

Bij zwartwaterkoorts vallen de Plasmodium falciparum-parasieten de rode bloedcellen aan. Ook Plasmodium vivax-, Plasmodium knowlesi- en Plasmodium malariae-parasieten zijn in staat om zwartwaterkoorts te veroorzaken. Er is een snelle en massale vernietiging van rode bloedcellen in de bloedbaan, hetgeen resulteert in de aanwezigheid van hemoglobine in de bloedvaten en in de urine. De oorzaak van hemolytische crises bij deze ziekte is onbekend anno oktober 2020. De meest waarschijnlijke verklaring voor zwartwaterkoorts is een auto-immuunreactie die wellicht wordt veroorzaakt door de interactie van de malariaparasiet en het gebruik van kinine. Kinine speelt mogelijk een rol bij de ontwikkeling van de aandoening. Dit medicijn wordt echter niet langer gebruikt voor de preventie van malaria. Kinine blijft anno oktober 2020 echter wel belangrijk voor de behandeling van malaria.

Symptomen: Zwarte urine

De aandoening leidt tot hemoglobinemie (aanwezigheid van hemoglobine in het bloed, maar buiten de rode bloedcellen) en hemoglobinurie (aanwezigheid van hemoglobine in de urine). Hemoglobine komt namelijk vrij bij de ernstige afbraak van rode bloedcellen.

De patiënt kampt met volgende symptomen:

• anurie (minder dan 50 ml urine per dag plassen)
• bleekheid
• braken
• donkerrode tot zwarte urine
• een snelle polsslag
• epigastrische pijn (pijn in het midden van de bovenbuik, boven het maaggebied)
• extreme uitputting
• hoge koorts
• intense geelzucht
• koude rillingen
• snel progressieve bloedarmoede (door het lage aantal rode bloedcellen)
• zwakte

De meeste patiënten krijgen te maken met ernstig acuut nierfalen wat uiteindelijk meestal leidt tot de dood.

Behandeling van zwartwaterkoorts

De behandeling van zwartwaterkoorts gebeurt in het ziekenhuis en bestaat uit antimalariamedicijnen, volbloedtransfusies, intraveneuze (via een ander toegebrachte) vochttoediening, bedrust en dialyse. De behandeling gebeurt op de afdeling intensieve zorgen in het ziekenhuis.

Prognose van complicatie van malaria

Zwartwaterkoorts is een ernstige complicatie van malaria, maar cerebrale malaria heeft een hoger sterftecijfer. Zwartwaterkoorts komt anno oktober 2020 veel minder tot stand dan vóór 1950. Niettemin bedraagt het sterftecijfer ondanks de behandeling 25 tot 50%.

Lees verder

• Malaria: Infectieziekte met koorts, geelzucht en zwakte
• Donkere urine: Oorzaken, symptomen en preventie