Zwartwaterkoorts: Complicatie malaria met zwarte urine

Zwartwaterkoorts (blackwater fever, malaria-hemoglobinurie) is een zeldzame maar ernstige complicatie van malaria. Bij deze aandoening treedt intravasculaire hemolyse op, waarbij rode bloedcellen in de bloedbaan worden afgebroken. Dit resulteert in de vrijgave van hemoglobine (het eiwit in rode bloedcellen) in zowel de bloedvaten als de urine. Symptomen van zwartwaterkoorts omvatten koorts, braken, geelzucht en bloedarmoede. Deze complicatie kan leiden tot nierfalen en heeft een hoge mortaliteit. De naam "zwartwaterkoorts" verwijst naar de donkere of zwarte urine van patiënten, veroorzaakt door grote hoeveelheden hemoglobine die vrijkomen bij de vernietiging van rode bloedcellen door de malariaparasieten.

• Epidemiologie
• Oorzaken: Infectie met Plasmodium falciparum-parasiet
• Symptomen: Zwarte urine
• Wanneer medische hulp inroepen?
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van zwartwaterkoorts
• Prognose van complicatie van malaria
• Complicaties van zwartwaterkoorts
• Preventie en gezondheidsadvies

Epidemiologie

Zwartwaterkoorts komt voornamelijk voor in Afrika en Zuidoost-Azië. Mensen met een verhoogde kwetsbaarheid, zoals niet-immune immigranten of personen die langdurig worden blootgesteld aan malaria (een infectieziekte gekenmerkt door koorts, geelzucht en zwakte), hebben een verhoogd risico op deze complicatie. Zwartwaterkoorts is zeldzaam bij mensen die minder dan vier malaria-aanvallen hebben gehad of korter dan zes maanden in een endemisch gebied hebben verbleven. De introductie van chloroquine in 1950 ter vervanging van kinine voor de behandeling van malaria leidde tot een significante afname van de incidentie van zwartwaterkoorts. Omdat de malariaparasiet soms resistent is tegen chloroquine, kan kinine opnieuw worden toegepast bij de behandeling van malaria, wat in sommige gevallen kan leiden tot een heropleving van zwartwaterkoorts.

Oorzaken: Infectie met Plasmodium falciparum-parasiet

Zwartwaterkoorts wordt voornamelijk veroorzaakt door de Plasmodium falciparum-parasiet, die de rode bloedcellen aanvalt. Andere parasieten zoals Plasmodium vivax, Plasmodium knowlesi en Plasmodium malariae kunnen ook zwartwaterkoorts veroorzaken, hoewel dit veel minder vaak voorkomt. De aandoening leidt tot een snelle en massale vernietiging van rode bloedcellen in de bloedbaan, wat resulteert in de aanwezigheid van hemoglobine in zowel de bloedvaten als de urine. De exacte oorzaak van de hemolytische crises bij zwartwaterkoorts is nog niet volledig begrepen anno augustus 2024. De meest waarschijnlijke verklaring is een auto-immuunreactie, mogelijk geïnitieerd door de interactie tussen de malariaparasiet en kinine, hoewel kinine tegenwoordig voornamelijk wordt gebruikt voor de behandeling van malaria in plaats van preventie.

Symptomen: Zwarte urine

Zwartwaterkoorts leidt tot hemoglobinemie (de aanwezigheid van hemoglobine in het bloed buiten de rode bloedcellen) en hemoglobinurie (de aanwezigheid van hemoglobine in de urine). Hemoglobine komt vrij door de ernstige afbraak van rode bloedcellen.

De symptomen van zwartwaterkoorts omvatten:

• anurie (minder dan 50 ml urine per dag)
• bleekheid
• braken
• donkerrode tot zwarte urine
• snelle polsslag
• epigastrische pijn (pijn in het midden van de bovenbuik, boven het maaggebied)
• extreme vermoeidheid
• hoge koorts
• intense geelzucht
• koude rillingen
• snel progressieve bloedarmoede (door een laag aantal rode bloedcellen)
• zwakte

De meeste patiënten ontwikkelen ernstig acuut nierfalen, wat vaak fataal is zonder tijdige en effectieve behandeling.

Wanneer medische hulp inroepen?

Raadpleeg onmiddellijk een arts als u symptomen van malaria vertoont of als u symptomen van zwartwaterkoorts ontwikkelt, zoals ernstige buikpijn, donkere urine, extreme vermoeidheid of snelle verergering van symptomen. Tijdige medische interventie is cruciaal voor een goede prognose.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De diagnose van zwartwaterkoorts begint vaak met een grondig lichamelijk onderzoek door de arts. De arts let op symptomen zoals donkerrode tot zwarte urine, bleekheid, en tekenen van bloedarmoede. De aanwezigheid van deze symptomen kan aanwijzingen geven over de ernst van de aandoening.

Laboratoriumonderzoek

Om de diagnose te bevestigen, worden verschillende laboratoriumtesten uitgevoerd:

• Hemoglobine-niveaus - Bepaling van hemoglobine in het bloed en de aanwezigheid van hemoglobine in de urine via urinetests zijn cruciaal voor de diagnose.
• Bloedkweken - Bloedkweken kunnen helpen bij het identificeren van de malariaparasieten en het bepalen van de specifieke soort.
• Nierfunctietesten - Testen zoals serumcreatinine en ureum kunnen de mate van nierfalen evalueren.

Beeldvorming

In sommige gevallen kan aanvullende beeldvorming nodig zijn om complicaties te beoordelen:

• CT-scan of MRI-scan - Deze scans kunnen helpen bij het visualiseren van schade aan de organen en het detecteren van eventuele secundaire complicaties zoals infecties in andere lichaamsdelen.

Differentiële diagnose

Het is essentieel om zwartwaterkoorts te onderscheiden van andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen:

• Spanningshoofdpijn - Soms kan sinusitis of spanningshoofdpijn worden verward met symptomen van zwartwaterkoorts.
• Andere vormen van malaria - Differentiatie van zwartwaterkoorts van andere malaria-gerelateerde aandoeningen zoals cerebrale malaria is belangrijk voor een juiste behandeling.

Deze diagnostische stappen helpen bij het bevestigen van zwartwaterkoorts en het plannen van de juiste behandeling.

Behandeling van zwartwaterkoorts

De behandeling van zwartwaterkoorts wordt meestal uitgevoerd in een ziekenhuisomgeving en kan bestaan uit:

• Antimalariamedicijnen om de onderliggende malaria-infectie te bestrijden.
• Volbloedtransfusies om de verloren rode bloedcellen te vervangen.
• Intraveneuze vochttoediening om de vochtbalans te herstellen en om nierfunctie te ondersteunen.
• Bedrust om het herstel te bevorderen.
• Dialyse in gevallen van ernstig nierfalen.

De behandeling vindt vaak plaats op de afdeling intensive care om de patiënt adequaat te monitoren en te ondersteunen.

Prognose van complicatie van malaria

Zwartwaterkoorts is een ernstige complicatie van malaria, maar heeft doorgaans een lagere sterftecijfer vergeleken met cerebrale malaria. Ondanks de verbeterde behandelingsmogelijkheden sinds 1950, bedraagt het sterftecijfer door zwartwaterkoorts nog steeds tussen de 25% en 50%, afhankelijk van de snelheid en effectiviteit van de behandeling.

Complicaties van zwartwaterkoorts

Zwartwaterkoorts kan leiden tot ernstige complicaties, waaronder:

• Sinusinfecties - Onbehandelde sinusinfecties kunnen zich verspreiden en andere structuren zoals de oogkas of hersenen aantasten, wat kan leiden tot ernstige complicaties zoals hersenvliesontsteking of encefalitis.
• Nierfalen - Ernstig nierfalen kan optreden door de hoge belasting van de nieren door de afbraakproducten van hemoglobine. Dit kan leiden tot een verminderde nierfunctie en de noodzaak van dialyse.
• Bloedstolsels - Infecties die zich naar de bloedvaten verspreiden kunnen ontstekingen en bloedstolsels veroorzaken, wat het risico op trombose en andere bloedcirculatiestoornissen verhoogt.
• Oogproblemen - De verspreiding van de infectie naar de oogkas kan leiden tot gezwollen ogen, oogpijn of visuele stoornissen.
• Meningitis - Er kan hersenvliesontsteking optreden, gekenmerkt door symptomen zoals hoofdpijn, stijve nek en koorts, wat een medische noodsituatie vormt.
• Encefalitis - Ontsteking van de hersenen, oftewel encefalitis, kan optreden, wat leidt tot ernstige neurologische symptomen zoals verwardheid, toevallen en verlies van bewustzijn.
• Sepsis - Een ernstige systemische infectie kan ontstaan als gevolg van de verspreiding van pathogenen in de bloedbaan, wat kan leiden tot sepsis met mogelijk levensbedreigende gevolgen.

Deze complicaties vereisen onmiddellijke medische aandacht en interventie om ernstige gezondheidsrisico's te minimaliseren.

Preventie en gezondheidsadvies

Preventie van zwartwaterkoorts omvat:

• Malariapreventie: Gebruik van antimalariamiddelen en insectenwerende middelen om malaria te voorkomen.
• Snelle behandeling: Vroege detectie en behandeling van malaria-infecties om complicaties zoals zwartwaterkoorts te voorkomen.
• Vaccinatie: Overweeg vaccinatie als deze beschikbaar en aanbevolen is in endemische gebieden.

Een goede gezondheidspraktijk en preventieve maatregelen kunnen het risico op malaria en daarmee op zwartwaterkoorts aanzienlijk verminderen.

Lees verder

• Malaria: Infectieziekte met koorts, geelzucht en zwakte
• Donkere urine: Oorzaken, symptomen en preventie