Geelzucht (icterus): Soorten, oorzaken en symptomen

Geelzucht (icterus): Soorten, oorzaken en symptomen Bij geelzucht is de kleur van de huid, de lichaamsvloeistoffen, de slijmvliezen of het witte gedeelte van de ogen (sclerae) geel tot bruin. De gele kleur is afkomstig van bilirubine, een bijproduct van oude rode bloedcellen. Dit wijst op de overmatige hoeveelheid van bilirubine in het bloed (hyperbilirubinemie). Geelzucht wijst mogelijk op diverse aandoeningen en gezondheidsproblemen, zoals bijvoorbeeld een ontstoken lever of een verstopte galweg. Omdat verschillende soorten en ook veel mogelijke oorzaken mogelijk aan de basis liggen van geelzucht, is de symptomenreeks, de behandeling en de prognose ook variabel. Meestal is het onderliggend probleem van geelzucht goed te behandelen, maar af en toe treden levensbedreigende complicaties op.

Synoniemen geelzucht

Geelzucht is gekend in een aantal andere (medische) bewoordingen:
  • geling
  • icterus
  • morbus regius

Het gebruik van bepaalde medicijnen leidt mogelijk tot geelzucht / Bron: Stevepb, PixabayHet gebruik van bepaalde medicijnen leidt mogelijk tot geelzucht / Bron: Stevepb, Pixabay

Oorzaken en soorten

In het lichaam sterven dagelijks een klein aantal rode bloedcellen die dan weer vervangen worden door nieuwe. Bilirubine is een geel pigment dat wordt geproduceerd wanneer het lichaam oude rode bloedcellen recyclet. De lever helpt bij de afbraak van het giftig bilirubine. De lever gaat namelijk eerst bilirubine conjugeren (chemisch koppelen, binden) met andere stoffen waaronder glucuronzuur. Normaal gesproken gaat geconjugeerde bilirubine vervolgens naar de galwegen, om dan naar de dunne darm te gaan. Darmbacteriën maken hiervan galkleurstoffen die zorgen dat de ontlasting een normale, bruine kleur heeft. Bilirubine verlaat namelijk uiteindelijk het lichaam via de ontlasting. Geelzucht treedt op wanneer te veel bilirubine in het lichaam aanwezig is.

Tal van aandoeningen leiden mogelijk tot geelzucht zoals onder andere:

Indeling: Probleem in of buiten de lever

De gebruikelijke verdeling van geelzucht is:
  • prehepatische icterus (ook gekend als ‘hemolytische icterus’): Te veel rode bloedcellen sterven af of worden afgebroken.
  • hepatocellulaire icterus (ook gekend als ‘hepatische icterus’ of ‘parenchymateuze icterus’): De lever is overbelast of beschadigd. Doordat het leverweefsel ziek is, geraakt het gevormde bilirubine in de bloedbaan.
  • posthepatische icterus (ook gekend als ‘obstructieve icterus’, ‘cholestatische icterus’, 'stuwingsicterus' of ‘afsluitingsicterus’: De bilirubine uit de lever is niet goed in staat om het spijsverteringskanaal te bereiken.

Deze classificatie gebruiken artsen echter niet altijd, omdat hepatocellulaire geelzucht altijd cholestatisch is (galstuwing door vernauwing of afsluiting van de galgangen die de gal van de lever naar de darm voeren). De klinische vraag is echter of sprake is van intrapatische cholestase (galstuwing in de lever) of extrahepatische cholestase (galstuwing buiten de lever). Daarom prefereren artsen volgende indeling:
  • hemolytische geelzucht: Bij hemolytische geelzucht ontstaat een verhoogde bilirubinebelasting voor de levercellen.
  • aangeboren (congenitale) hyperbilirubinemieën: Dit zijn stoornissen bij de conjugatie (chemische binding/koppeling).
  • cholestatische geelzucht: Hieronder valt een hepatocellulaire (parenchymale) leverziekte en een grote obstructie (verstopping) in de buizen. Hierdoor vloeit de bilirubine als het ware terug.

Hemolytische geelzucht

De toegenomen afbraak van rode cellen leidt tot een toename van de productie van bilirubine. De resulterende geelzucht is meestal mild (serum bilirubine van 68-102 μmol/L of 4-6 mg/dL). Een normale leverfunctie is namelijk goed in staat om om te gaan met het verhoogde bilirubine dat afkomstig is van de overmatige hemolyse (versnelde bloedafbraak). Niet-geconjugeerde bilirubine is niet in water oplosbaar en komt daarom niet in de urine voor, vandaar dat soms ook sprake is van de term 'acholurische geelzucht'. De oorzaken van hemolytische geelzucht zijn dezelfde dan deze van hemolytische anemie (afbraak van rode bloedcellen). De klinische kenmerken zijn afhankelijk van de oorzaak, maar omvatten meestal bloedarmoede, geelzucht, splenomegalie (vergroting van de milt), galstenen en/of beenzweren.

Congenitale hyperbilirubinemie (niet-hemolytische hyperbilirubinemie)

Ongeconjugeerde hyperbilirubinemie

Syndroom van Gilbert
Het syndroom van Gilbert is de meest voorkomende familiale hyperbilirubinemie die 2-7% van de bevolking treft. Het is een asymptomatische aandoening die de arts meestal per toeval detecteert. Hij bemerkt namelijk bij een standaard bloedonderzoek een licht verhoogd bilirubinegehalte (17-102 μmol/L of 1-6 mg/dL). Alle andere leverbiochemische waarden zijn normaal en de patiënt vertoont geen tekenen van een leverziekte. Bij circa 5-15% van de patiënt is wel een familiegeschiedenis van geelzucht aanwezig. Het verhoogde ongeconjugeerde bilirubinegehalte is diagnostisch en stijgt bij het vasten en tijdens een milde ziekte. Voor deze ziekte is een behandeling niet nodig.

Crigler-Najjar-syndroom
Het Crigler-Najjar-syndroom is zeer zeldzaam. Hierbij is het bilirubinegehalte in het bloed bij de geboorte reeds te hoog. Alleen patiënten met type II (autosomale dominante vorm) overleven de ziekte in het volwassen leven. Een mutatie (wijziging) in het HUG-Br1-gen is verantwoordelijk voor de aandoening. Een levertransplantatie is de enige effectieve behandeling.

Geconjugeerde hyperbilirubinemie

Dubin-Johnson-syndroom
Het Dubin-Johnson-syndroom (autosomale recessieve ziekte) en Rotor-syndroom (mogelijk autosomale dominante aandoening) zijn te wijten aan defecten in het behandelproces van bilirubine in de lever. Bij het Dubin-Johnson-syndroom zijn mutaties in beide MRP2-transportgenen aanwezig. De lever is voorts zwart vanwege de afzetting van melanine. De prognose is goed bij beide ziekten.

Goedaardige terugkerende intrahepatische cholestase
Goedaardige terugkerende intrahepatische cholestase is zeldzaam en presenteert zich in de vroege volwassenheid. Terugkerende aanvallen van acute cholestase leiden tot een chronische leverziekte. Geelzucht, ernstige jeuk, steatorree (vetdiarree) en gewichtsverlies zijn symptomen van deze aandoening. Het gen dat verantwoordelijk is voor de ziekte is bekend, maar de precieze relatie met cholestase is onduidelijk. Wel is deze aandoening geassocieerd met intrahepatische cholestase tijdens de zwangerschap.

Progressieve familiale intrahepatische cholestasesyndromen
Dit is een heterogene groep van autosomaal recessieve aandoeningen waarbij een gebrekkige secretie (afscheiding) van galzuren. De aandoening die in drie types bestaat, veroorzaakt leverschade. Een levertransplantatie is de enige behandeling voor deze syndromen.

Cholestatische geelzucht (verworven)

Deze aandoening is in te delen in extrahepatische en intrahepatische cholestase. Extrahepatische cholestase is te wijten aan een grote buisobstructie van galstroom op elk moment in de galweg distaal voor de galbuizen. Intrahepatische cholestase treedt op als gevolg van een gebrekkige galsecretie. Bij beide typen zijn volgende symptomen mogelijk: geelzucht, een bleke ontlasting en donker gekleurde urine. Het serum bilirubine is geconjugeerd. Het is echter belangrijk om een verschil te maken tussen intrahepatische en extrahepatische cholestatische geelzucht, omdat de klinische behandeling verschillend is.

Symptomen: Jeuk, donkere urine en witte ontlasting

Een geelverkleuring van de huid, de slijmvliezen, de lichaamsvloeistoffen en het wit van de ogen is het meest bekende symptoom van geelzucht. In ernstige gevallen (wanneer het bilirubinegehalte erg hoog is) is de kleur echter eerder bruin. De geelzucht start aan het hoofd en verspreidt zich zo naar het lichaam. Daarnaast is jeuk (pruritus) een ander teken. Een wittere ontlastingskleur (kleigekleurde ontlasting) en een donker gekleurde urine zijn andere tekenen. Verder treden algemene klachten op zoals buikpijn (duidt vaak op een verstopping van de galweg), gewichtsverlies, braken, koorts en vermoeidheid.

Diagnostisch criterium

Geelzucht (icterus) is klinisch te detecteren bij een bloedonderzoek, wanneer het serum bilirubine groter is dan 50 μmol/L (3 mg/dL).

Diagnose: Vraaggesprek

De geschiedenis geeft vaak een aanwijzing voor de diagnose.

Bloedtransfusie of infusie van samengevoegde bloedproducten

Een bloedtransfusie of infusie van samengevoegde bloedproducten verhoogt het risico op HBV en HCV. In ontwikkelde landen gebeurt een screening van alle donoren op HBV (hepatitis B-virus) en HCV (hepatitis C-virus).

Duur van ziekte

Een geschiedenis van geelzucht met langdurig gewichtsverlies bij een oudere patiënt wijst vaak op kanker. Een korte geschiedenis, met name met een prodromale ziekte (voortekenen) van malaise, suggereert de aanwezigheid van hepatitis.

Een recente verdoving

Sommige anesthetica verhogen de kans op geelzucht, vooral voor patiënten die hier gevoelig voor zijn.

Familiegeschiedenis

Patiënten met bijvoorbeeld de ziekte van Gilbert hebben mogelijk familieleden die recidiverende geelzucht krijgen.

Geneesmiddelen

Veel medicijnen die de patiënt vooral de afgelopen twee à drie maanden heeft genomen, leiden tot geelzucht.

Intraveneus drugsgebruik, of recente injecties of tatoeages

Intraveneus drugsgebruik, recente injecties of tatoeages zijn omgevingsfactoren die allemaal de kans op een infectie met het HBV- en hepatitis C virus (HCV) verhogen.

Koorts of stijfheid in combinatie met geelzucht

Koorts of stijfheid wijzen mogelijk op cholangitis of mogelijk een leverabsorptie.

Land van herkomst

De incidentie van een infectie met het hepatitis B-virus (HBV) is in veel delen van de wereld verhoogd.

Leeftijd

Bepaalde oorzaken van geelzucht zijn waarschijnlijker bij bepaalde categorieën mensen. Een jonge patiënt heeft meer kans op hepatitis (ontsteking van de lever), dus moet de arts vragen stellen met betrekking tot het gebrek van drugs en alcohol, alsook over het seksueel gedrag. Een oudere patiënt met gewichtsverlies heeft meer kans op een carcinoom (kanker op huid, in slijmvliezen en in organen).

Mannen hebben seks met mannen

Mannen die seks hebben met mannen, krijgen sneller te maken met een HBV-infectie.

Omgeving

Mensen die zich bezighouden met recreatieve activiteiten in plattelandsgebieden, evenals boeren en rioolwerkers, lopen meer risico op leptospirose (infectieziekte met koorts en spierproblemen) en hepatitis E.

Recente consumptie van schaaldieren

Dit is mogelijk toe te wijzen aan een HAV-infectie (hepatitis A-virus)

Recente operatie

Een recente chirurgische ingreep aan de galwegen of kanker verhoogt de kans op het ontwikkelen van icterus.

Recente uitbraak van geelzucht

Een recente uitbraak van icterus in de gemeenschap suggereert een infectie met het hepatitis A-virus (HAV).

Reizen

Bepaalde gebieden hebben een verhoogd risico op een HAV-infectie en hepatitis E (HEV)-infectie (dit heeft een hoge mortaliteit bij de zwangerschap).

Vrouwelijke prostitutie

Vrouwelijke prostitués hebben meer kans op een infectie met HBV (hepatitis B-virus).

Een vochtophoping in de buik duidt vaak op cirrose / Bron: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Een vochtophoping in de buik duidt vaak op cirrose / Bron: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Lichamelijk onderzoek

Alle patiënten voelen zich ziek (malaise). De arts onderzoekt de patiënt en kijkt naar de tekenen van een acute en chronische leverziekte. Bepaalde extra tekens zijn nuttig.
  • Ascites: Ascites (vochtophoping in de buik) is een symptoom van levercirrose of kanker (vooral eierstokkanker) maar heeft ook nog vele andere mogelijke oorzaken.
  • Gezwollen lymfeklieren: Algemene lymfadenopathie (gezwollen lymfeklieren) suggereert de aanwezigheid van een lymfoom.
  • Hepatomegalie: Bij hepatomegalie is de lever vergroot. Een gladde en zachte lever is een kenmerk van hepatitis en bij een extrahepatische obstructie. Een knobbeltje in een steenharde lever met een onregelmatige leverstructuur, duidt in combinatie met een zwelling van de lever op levermetastasen (uitzaaiingen van kanker in de lever).
  • Koortsblaasjes: Koortsblaasjes wijzen dan weer op herpes simplex-virus hepatitis.
  • Splenomegalie: Een vergrote milt wijst op portaalhypertensie wanneer tekenen van chronische leverziekte aanwezig zijn. De milt is soms ook vergroot bij virale hepatitis.
  • Voelbare galblaas: Een voelbare galblaas wijst verder mogelijk op pancreaskanker (kanker van de alvleesklier) die de galwegen blokkeert.

Een uitgebreid bloedonderzoek is nodig / Bron: Frolicsomepl, PixabayEen uitgebreid bloedonderzoek is nodig / Bron: Frolicsomepl, Pixabay

Diagnostisch onderzoek

Bloedonderzoek

Een uitgebreid bloedonderzoek is nodig, omdat de arts hierbij de samenstelling van het bloed en het bilirubinegehalte controleert. Tevens onthult het bloedonderzoek markers van infecties. Biochemische testen van de lever bevestigen geelzucht en zijn nuttig voor het stellen van de diagnose.

Beeldvormende onderzoeken

Verder is een echografie noodzakelijk om een extrahepatische obstructie uit te sluiten en om een chronische leverziekte te diagnosticeren. Alleen bij een sterk vermoeden van hepatitis A bij een jonge patiënt is een echografie niet nodig. Een echografie onthult:
  • de grootte van de galwegen, die vergroot zijn bij een extrahepatische obstructie
  • de oorzaak van de obstructie bij vrijwel alle patiënten met tumoren en bij 75% van de patiënten met galstenen
  • het niveau van de obstructie

Andere beeldvormende onderzoeken die nog inzetbaar zijn bij geelzucht, zijn een CT-scan en een MRI-scan. Via een endoscopische retrograde cholangiopancreatografie (ERCP), is een arts verder in staat om zowel via endoscopie (inwendig kijkonderzoek van de binnenkant van het lichaam) als röntgenbeeldvorming een idee te krijgen over de galwegen en het pancreas.

Verder is een naaldbiopsie van de lever (leverbiopsie) nuttig bij de aanwezigheid van een tumor, maar ook om een ontsteking, levercirrose en een vetlever op te sporen.

Behandeling

Voor de behandeling van geelzucht is een goede diagnose van de specifieke oorzaak nodig. De behandeling richt zich namelijk op de oorzaak en niet op de geelzucht zelf. Bij bloedarmoede is meer ijzer in het bloed nodig, hetgeen gebeurt door middel van ijzersupplementen of anders door het consumeren van meer ijzerrijke voedingsmiddelen. Bij hepatitis zijn antivirale geneesmiddelen of corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) inzetbaar. Is een obstructie aanwezig, dan voert de arts een operatie uit om de verstopping te verwijderen. Verder herbekijkt de arts eventueel het medicatiegebruik indien medicijnen de oorzaak zijn van geelzucht.

Complicaties van gele kleur van huid, slijmvliezen en ogen

De jeuk is bij geelzucht mogelijk zo ernstig dat de huid openbreekt, slaapstoornissen ontstaan of patiënten zelfs zelfmoord plegen. De meeste complicaties zijn het gevolg van de onderliggende oorzaak van geelzucht, en dus niet van de geelzucht zelf. Bij een galwegobstructie ontstaat bijvoorbeeld een oncontroleerbare bloeding. Dit is het gevolg van een tekort aan vitaminen die nodig zijn voor een normale bloedstolling

Een gezonde, evenwichtige voeding is belangrijk voor de gezondheid van de lever / Bron: Jill111, PixabayEen gezonde, evenwichtige voeding is belangrijk voor de gezondheid van de lever / Bron: Jill111, Pixabay

Preventie

Gezonde lever

Geelzucht is gerelateerd aan de leverfunctie, dus het is van essentieel belang dat de lever gezond blijft en mensen een gezonde en evenwichtige voeding eten, regelmatig bewegen en beperkt alcohol gebruiken.

Hoogrisicogedrag

Hoogrisicogedrag vermijden mensen, zoals intraveneus drugsgebruik of onbeschermde geslachtsgemeenschap (risico op hepatitis B).

Medicatie

Wanneer mensen naar bepaalde risicogebieden reizen, nemen ze het best hun voorzorgen door medicatie tegen bijvoorbeeld malaria in te nemen. Verder is het ook nuttig om met de arts de medische geschiedenis te doorlopen wanneer hij medicatie wil voorschrijven, omdat sommige medicijnen bij deze patiënten mogelijk sneller leiden tot geelzucht. Ook geneesmiddelen en toxinen (gifstoffen) die hemolyse (bloedafbraak) kunnen veroorzaken of de lever direct kunnen beschadigen, zijn uit den boze.

Andere adviezen

Verder is het verstandig om zich te laten vaccineren tegen hepatitis A en hepatitis B. Tot slot moeten mensen potentieel besmet voedsel/water vermijden en een goede hygiëne nastreven.

Prognose icterus

De prognose van geelzucht hangt af van de onderliggende oorzaak. Sommige aandoeningen zijn gemakkelijk te behandelen en hebben een uitstekende prognose. Andere ziekten zijn chronisch en vereisen een levenslange medische behandeling en/of opvolging. Sommige aandoeningen die geelzucht veroorzaken, zijn fataal, ondanks een medische behandeling en/of een chirurgische ingreep.

Lees verder

© 2017 - 2024 Miske, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Geelzucht (icterus) is vaak een ernstig symptoomGeelzucht (icterus) is vaak een ernstig symptoomBij geelzucht is de huid gelig van kleur. Vooral het oogwit is gevoelig voor die verkleuring. Men ziet het soms ook bij…
Icterus (geelzucht): symptomen, oorzaak en behandelingIcterus (geelzucht): symptomen, oorzaak en behandelingIcterus is de medische benaming van 'geelzucht'. Icterus is geen aandoening, maar een symptoom van een onderliggende aan…
Zo ontstaat geelzucht (icterus)Zo ontstaat geelzucht (icterus)Geelzucht (icterus) treedt op wanneer de serumconcentratie bilirubine in het bloed meer dan 1,5 mg per 100 ml bedraagt.…
Gele oogkleur: Oorzaken van geelverkleuring van de ogenGele oogkleur: Oorzaken van geelverkleuring van de ogenEen geelverkleuring van de ogen komt meestal tot stand door de ophoping van het stofje bilirubine in het bloed. Geelzuch…

Veel plassen (polyurie): oorzaken van erg veel urinerenVeel plassen (polyurie): oorzaken van erg veel urinerenDe medische benaming van veel plassen is 'polyurie'. Hierbij plas je abnormaal grote hoeveelheden urine. Polyurie wordt…
Waarom stress gevaarlijk is voor je gezondheidWaarom stress gevaarlijk is voor je gezondheidOf het nu komt omdat het te druk is op je werk, je financiële problemen hebt, je relatie het zwaar te verduren heeft of…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: CDC / Dr. Thomas F. Sellers / Emory University, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Geraadpleegd op 4 oktober 2017:
  • Coëlho, Medisch Zakwoordenboek, digitale editie, versie 2010
  • Jaundice and breast feeding, https://medlineplus.gov/ency/article/000995.htm
  • Jaundice causes, https://medlineplus.gov/ency/article/007491.htm
  • Jaundice, http://www.emedicinehealth.com/jaundice/article_em.htm#what_causes_jaundice
  • Jaundice, http://www.emedicinehealth.com/jaundice/page5_em.htm
  • Jaundice, https://medlineplus.gov/ency/article/000210.htm
  • Jaundice: Causes, Symptoms, and Treatments, https://www.medicalnewstoday.com/articles/165749.php
  • JAUNDRICE, boek: Clinical Medicine, Door: Parveen Kumar, Michael Clark, Uitgever: Elsevier, ISBN: 9780702029936, blz. 329-332
  • Afbeelding bron 1: Stevepb, Pixabay
  • Afbeelding bron 2: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  • Afbeelding bron 3: Frolicsomepl, Pixabay
  • Afbeelding bron 4: Jill111, Pixabay
Miske (4.039 artikelen)
Laatste update: 06-04-2020
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 14
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.