Metastasen: Uitzaaiingen van kanker in andere lichaamsdelen

Bij kanker ontstaat een abnormale en ongecontroleerde groei van cellen in een bepaald deel van het lichaam. Wanneer deze kwaadaardige cellen zich uitbreiden naar andere delen van het lichaam, spreken we van uitzaaiingen, of in medische termen, 'metastasen'. Veel sterfgevallen door kanker zijn het gevolg van metastasen, waarbij de kanker zich vanuit de oorspronkelijke tumor naar andere weefsels en organen heeft verspreid. Dankzij enkele (combinaties van) behandelingen is het echter vaak mogelijk om de progressie van metastasen te vertragen en de levenskwaliteit van de patiënt te verbeteren.

• Synoniemen van metastasen
• Niet altijd uitgezaaide kanker
• Verspreiding van kankercellen
• Secundaire kanker
• Mechanisme voor de verspreiding van kankerachtige uitzaaiingen
• Invasie van weefsels
• Ontstaan van nieuwe tumor
• Locatie van uitzaaiingen
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van uitgezaaide kanker in andere lichaamsdelen
• Nieuwe ontwikkelingen en behandelopties
• Prognose van uitgezaaide tumorcellen in organen en weefsels

Synoniemen van metastasen

Artsen gebruiken vaak de termen ‘gemetastaseerde kanker’, ‘uitgezaaide kanker’ of ‘stadium IV kanker’ om metastasen aan te duiden.

Niet altijd uitgezaaide kanker

Vrijwel elke kankervorm kan metastaseren, maar dit gebeurt niet altijd. Een snelle diagnose en behandeling kunnen metastasen mogelijk voorkomen, afhankelijk van het type kanker, de agressiviteit ervan, en andere factoren. Sommige kankers, zoals eierstokkanker, veroorzaken bijvoorbeeld minder snel uitzaaiingen. Een basaalcelcarcinoom (een langzaam groeiende vorm van huidkanker) veroorzaakt bijna nooit metastasen.

Verspreiding van kankercellen

Metastasen ontstaan wanneer kankercellen zich vanuit de oorspronkelijke tumor verspreiden naar andere organen. Dit kan op verschillende manieren gebeuren. Het vermogen van een tumorcel om te metastaseren hangt onder meer af van de productie van adhesiemoleculen (waardoor de tumorcel zich kan hechten aan weefsels) en enzymen zoals collagenasen, die de verspreiding bevorderen. Kankercellen verspreiden zich voornamelijk via de bloedbaan (hematogene metastasering) of via de lymfebanen naar de lymfeklieren (lymfogene metastasering). Daarnaast kunnen kankercellen zich ook verspreiden via lichaamsholten, vooral in de buikholte.

Secundaire kanker

De tumorcellen koloniseren één of meerdere organen op afstand van de oorspronkelijke tumor. De metastasen ontwikkelen zich tot secundaire tumoren met dezelfde kenmerken als de primaire tumor. Wanneer uitzaaiingen worden aangetroffen in andere organen, spreken we van ‘secundaire kanker’.

Mechanisme voor de verspreiding van kankerachtige uitzaaiingen

De ontwikkeling van metastasen is gerelateerd aan genetische veranderingen in tumorcellen, die ervoor zorgen dat deze cellen ongecontroleerd groeien en zich verspreiden.

Invasie van weefsels

De genetische veranderingen in tumorcellen leiden tot een verminderde functionaliteit van normale cellen. Hierdoor worden tumorcellen mobieler, waardoor ze omliggende weefsels kunnen vernietigen en zich kunnen aansluiten bij het vasculaire of lymfatische netwerk.

• Ofwel dringen tumorcellen de vaatwand binnen (invasie), vaak geholpen door macrofagen (cellen die weefsels infiltreren).
• Ofwel sluiten tumorcellen zich aan bij de bloedstroom via het vaatnetwerk van de tumor. Deze cellen worden vervolgens omgeven door bloedplaatjes om de druk van de bloedstroom te weerstaan. Ze reizen door de bloedsomloop en bereiken een bloedvat in een ander orgaan, waar ze de bloedvatwand binnendringen en zich in het omringende weefsel vestigen. Zo bereiken ze nieuwe organen of weefsels.

De kankercellen gaan vervolgens:

• Ofwel in een slaaptoestand over als micro-metastase (als ze niet geschikt zijn voor het gekoloniseerde orgaan);
• Ofwel beginnen zich te ontwikkelen (kolonisatie) wanneer ze zich aanpassen aan de nieuwe omgeving, wat soms jaren kan duren.

Ontstaan van nieuwe tumor

Bij kolonisatie ontstaat er een nieuwe tumor in de organen of weefsels, die bloedvaten vormt om zichzelf van bloed te voorzien, waardoor de tumor kan blijven groeien. De gemetastaseerde tumor is van hetzelfde type als de oorspronkelijke tumor. Als bijvoorbeeld borstkanker zich naar de longen verspreidt, zijn de kankercellen in de longen borstkankercellen, geen longkankercellen.

Locatie van uitzaaiingen

Sommige organen zijn vatbaarder voor metastasen dan andere:

• de botten (botmetastasen)
• de hersenen (hersenmetastasen)
• de lever (levermetastasen)
• de longen (longmetastasen), die vaak als eerste worden getroffen wanneer kankercellen via de bloedbaan reizen
• de lymfeklieren (lymfekliermetastasen)

Sommige vormen van kanker verspreiden zich meestal naar specifieke lichaamsdelen:

• alvleesklierkanker: verspreidt zich snel naar de lever, longen en het peritoneum (buikvlies)
• baarmoederkanker: verspreidt zich vaak naar de botten, lever, longen, het peritoneum en de vagina
• bijnierkanker: verspreidt zich snel naar botten, hersenen, lever en longen
• blaaskanker: verspreidt zich meestal naar botten, lever en longen
• borstkanker: verspreidt zich snel naar botten, lever, longen, de borstwand en hersenen
• dikkedarmkanker en rectumkanker: verspreidt zich vaak naar de lever en longen
• een melanoom (vorm van huidkanker): verspreidt zich snel naar botten, hersenen, lever, longen, huid en spieren
• eierstokkanker: verspreidt zich snel naar lever, longen en peritoneum
• longkanker: verspreidt zich snel naar de andere long, hersenen, botten, lever en bijnieren
• maagkanker: verspreidt zich snel naar lever, longen en peritoneum
• nierkanker: verspreidt zich vaak naar bijnieren, botten, hersenen, lever en longen
• prostaatkanker: verspreidt zich snel naar bijnieren, botten, lever en longen
• schildklierkanker: verspreidt zich vaak naar botten, lever en longen

Symptomen

Gemetastaseerde kanker veroorzaakt niet altijd symptomen. Wanneer symptomen optreden, zijn deze afhankelijk van de locatie en grootte van de metastasen. Enkele veelvoorkomende symptomen van gemetastaseerde kanker zijn:

• Botmetastasen: botpijn en botbreuken
• Hersenmetastasen: hoofdpijn, toevallen of duizeligheid
• Levermetastasen: geelzucht of vochtophoping in de buik (ascites)
• Longmetastasen: kortademigheid

Diagnose en onderzoeken

Metastasen komen relatief vaak voor bij kwaadaardige tumoren. Als kankerpreventie tekortschiet en de diagnose pas in een laat stadium wordt gesteld, kunnen er al meerdere metastasen aanwezig zijn. Deze metastasen veroorzaken vaak weinig symptomen, wat het opsporen ervan een uitdaging maakt voor artsen. Micro-metastasen, die zich in een vroeg stadium kunnen vormen, zijn vaak niet detecteerbaar met standaard diagnostische methoden. Anderzijds kunnen sommige metastatische tumoren symptomen veroorzaken voordat de arts de primaire tumor heeft ontdekt. Bovendien kunnen metastasen sneller groeien dan de oorspronkelijke tumor, wat de behandeling bemoeilijkt.

Verschillende onderzoeken kunnen helpen bij het opsporen van metastasen. Elk type onderzoek biedt andere informatie en wordt gekozen op basis van het type primaire kanker en de aanwezige symptomen. Mogelijke diagnostische tests zijn:

• Biopsie (verwijderen van een weefselmonster en microscopisch onderzoek)
• Beeldvormende onderzoeken zoals:
• Botscan
• CT-scan
• Echografie
• MRI-scan
• PET-scan
• Bloedonderzoek

Behandeling van uitgezaaide kanker in andere lichaamsdelen

Metastasen kunnen resistent zijn tegen kankerbehandelingen zoals chemotherapie en radiotherapie. De behandeling van kanker met metastasen vereist vaak een intensieve aanpak en wordt aangepast aan de individuele situatie van de patiënt. Factoren die de behandeling beïnvloeden zijn:

• de leeftijd en algehele gezondheid van de patiënt
• de aard en verspreiding van de metastasen en hun locatie
• de persoonlijke voorkeuren van de patiënt
• het type van de oorspronkelijke (primaire) kanker en de locatie van de primaire tumor

De behandeling van metastasen kan bestaan uit een combinatie van chemotherapie, radiotherapie, en/of chirurgie, afhankelijk van de specifieke omstandigheden en de behandelstrategie die het beste past bij de patiënt.

Nieuwe ontwikkelingen en behandelopties

Anno augustus 2024 zijn er nieuwe behandelingsopties en onderzoeksbenaderingen die de prognose voor patiënten met metastasen kunnen verbeteren:

• Immunotherapie: Deze behandelingsvorm stimuleert het immuunsysteem om kankercellen effectiever te bestrijden en wordt steeds vaker toegepast bij bepaalde types metastatische kanker.
• Doelgerichte therapieën: Deze medicijnen richten zich specifiek op de genetische en moleculaire afwijkingen van kankercellen en kunnen effectiever zijn bij het behandelen van metastasen.
• Vroege opsporingsmethoden: Innovaties in beeldvorming en biomarker-technologie verbeteren de mogelijkheid om metastasen in een vroeg stadium te detecteren, wat de behandelopties kan uitbreiden.
• Ondersteunende zorg: Palliatie en ondersteunende zorg zijn van groot belang om de kwaliteit van leven te verbeteren en symptomen te beheersen tijdens de behandeling van uitgezaaide kanker.

Deze vooruitgangen bieden nieuwe hoop voor patiënten en kunnen bijdragen aan een beter beheer van metastatische kanker, wat resulteert in een verbeterde levenskwaliteit en langere overleving.

Prognose van uitgezaaide tumorcellen in organen en weefsels

Metastasen vertegenwoordigen vaak het gevorderde stadium van kwaadaardige tumoren, na lokale uitbreiding en uitzaaiingen naar naburige weefsels en lymfeklieren. Ze vormen een ernstige uitdaging omdat ze niet alleen de functie van het getroffen orgaan bedreigen, maar ook vitale functies kunnen verstoren door meerdere organen tegelijk te beïnvloeden. Metastasen zijn verantwoordelijk voor ongeveer 90% van de sterfgevallen door kanker. Hoewel de behandeling van metastasen meestal niet curatief is, kunnen veel patiënten baat hebben bij therapieën die de groei van metastasen vertragen en symptomen verlichten. Dankzij vooruitgang in medische behandelingen kunnen patiënten vaak nog vele maanden of zelfs jaren leven, zelfs na de ontwikkeling van metastasen.

Lees verder

• Carcinoom: Kanker op huid, in slijmvliezen en in organen
• Levermetastasen: Uitzaaiingen van kanker in de lever
• Botmetastasen: Uitzaaiingen van kanker in de botten met pijn
• Hersenmetastasen: Uitzaaiingen van kanker in hersenen
• Longmetastasen: Uitzaaiingen van kanker in de longen