Pancolitis: Ontsteking van gehele dikke darm met diarree

Pancolitis is een vorm van colitis ulcerosa, hetgeen een chronische inflammatoire darmaandoening (ontstekingsziekte) is. Bij pancolitis is de gehele dikke darm chronisch ontstoken. De precieze oorzaak van pancolitis is niet gekend. De symptomen zijn variabel in ernst, en ontstaan uit onder andere diarree, buikpijn en koorts. De ontsteking van de gehele dikke darm is te behandelen met medicijnen, maar soms is een operatie noodzakelijk. Pancolitis leidt mogelijk tot dikkedarmkanker indien de symptomen onbehandeld blijven en verergeren, en daarnaast zijn nog andere complicaties mogelijk.

• Synoniemen van aandoening
• Epidemiologie van chronische darmaandoening
• Oorzaken van vorm van colitis ulcerosa
• Risicofactoren van darmziekte
• Symptomen: Buikpijn en diarree
• Diagnose en wanneer een arts bezoeken
• Behandeling via medicatie en chirurgie
• Medicatie
• Chirurgie
• Voedings- en levensstijl
• Complicaties van pancolitis
• Prognose van ontsteking van de gehele dikke darm
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen van aandoening

De volledige naam van pancolitis is ‘pancolitis ulcerosa’. Soms is de ziekte bekend als ‘totale colitis’ of ‘universele colitis’.

Epidemiologie van chronische darmaandoening

Pancolitis, een vorm van colitis ulcerosa die het volledige colon aantast, heeft een prevalentie die varieert afhankelijk van de regio. In de Westerse wereld komt colitis ulcerosa, inclusief pancolitis, voor bij ongeveer 1 op de 1.000 mensen. Pancolitis is minder frequent dan beperkte vormen van colitis ulcerosa, zoals proctitis of linkszijdige colitis, maar het is nog steeds een aanzienlijke aandoening met een incidentie van ongeveer 15-20% van alle colitis ulcerosa gevallen. De aandoening kan op elke leeftijd beginnen, maar de meeste diagnoses worden gesteld bij volwassenen tussen de 20 en 40 jaar. Er is een iets hogere prevalentie bij vrouwen dan bij mannen.

Oorzaken van vorm van colitis ulcerosa

Colitis ulcerosa is een chronische auto-immuunziekte waarbij een ontsteking aanwezig is van het slijmvlies van de dikke darm (colon) en de endeldarm (rectum). Het lichaam bestrijdt hierbij het eigen gezond weefsel in plaats van vreemde indringers. Aan het einde van de dikke darm bevindt zich de endeldarm, die ontlasting opslaat voordat deze het lichaam verlaat. Bij colitis ulcerosa ontstaan kleine zweren op de bekleding van de dikke darm die in staat zijn om pus en slijm te produceren. Dit leidt tot buikpijn, diarree en rectaal bloedverlies. Circa één op de vijf patiënten met colitis ulcerosa, lijdt aan pancolitis. Bij pancolitis is de gehele binnenwand van de dikke darm ontstoken, in tegenstelling tot colitis ulcerosa, waarbij enkel de bekleding van de dikke darm aangetast is.

Risicofactoren van darmziekte

De exacte oorzaak van colitis ulcerosa is niet bekend, maar wetenschappers vermoeden dat sprake is van een combinatie van factoren: aandoeningen, een genetische aanleg en omgevingsfactoren.

Aandoeningen
Diverse aandoeningen verhogen mogelijk de kans op

• darminfecties
• een abnormale immuunrespons
• een abnormale reactie van het spijsverteringsstelsel op bacteriën in de darm
• een Clostridium difficile-infectie
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• ziekmakende organismen zoals virussen en bacteriën

Omgevingsfactoren
Pancolitis ontstaat daarnaast mogelijk sneller bij volgende omgevingsfactoren:

• bepaalde diëten
• het gebruik van bepaalde medicijnen zoals corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) of immunosuppressiva (medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken), een griepvaccinatie
• luchtvervuiling
• roken
• sanitaire voorzieningen en hygiëne
• stress en angst (deze verergeren vaak ook de klachten)
• voeding zoals:
• alcohol
• bessen en vijgen
• cafeïne
• droge vruchten
• gebakken producten en vet voedsel
• koolzuurhoudende dranken
• pickles
• pittig eten en pittige sauzen
• popcorn
• verwerkt vlees
• vezelrijk voedsel (zoals bonen, zemelen, noten en zaden) en vitamine B6
• zuivelproducten

Symptomen: Buikpijn en diarree

Bij pancolitis ervaren patiënten mogelijk symptomen met tussenperioden. Vaak verdwijnen de klachten met een behandeling, maar opflakkeringen komen voor. De belangrijkste symptomen van pancolitis zijn:

• buikpijn en buikkrampen
• een bloederige ontlasting
• een dringende behoefte om de darmen te legen
• een rode, pijnlijke en gezwollen huid
• een snelle of onregelmatige hartslag (tachycardie)
• een verlies van eetlust
• geïrriteerde ogen en rode ogen
• gewichtsverlies
• nachtelijk zweten
• koorts
• kortademigheid
• pijnlijke gewrichten en gezwollen gewrichten
• tenesmen (de aanhoudende noodzaak om zich te ontlasten, zelfs al zit er niets in de darm, hetgeen erg pijnlijk is)
• terugkerende diarree met bloed, slijm of etter
• vermoeidheid (chronisch)
• zweren in de mond

Diagnose en wanneer een arts bezoeken

Lichamelijk onderzoek
Bij het diagnosticeren van pancolitis bevraagt de arts de patiënt over de aanwezige klachten, de algemene gezondheid en de medische geschiedenis. De arts voert daarna een lichamelijk onderzoek uit om deze tekenen en eventuele andere symptomen op te sporen. Verder is een ontlastingsstaaltje nodig, omdat de arts wil weten of sprake is van een onderliggende infectie of ontsteking.

Diagnostisch onderzoek
Als de arts vermoedt dat de patiënt lijdt aan een inflammatoire darmaandoening (ontstekingsaandoening van de darm), bestelt hij nog andere diagnostische onderzoeken waaronder:

• een bloedonderzoek om te kijken naar celaantallen en inflammatoire markers.
• een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm) met een biopsie (stukje verdacht weefsel wegnemen en microscopisch laten onderzoeken)
• een CT-scan van de buik om ernstige complicaties in de buik uit te sluiten als de patiënt andere symptomen heeft
• een röntgenfoto van de buik

Behandeling via medicatie en chirurgie

De behandeling van pancolitis hangt af van de ernst van de aandoening is alsook de levenskwaliteit van de patiënt. Voor pancolitis bestaat geen genezing, maar de arts is wel in staat om de symptomen te verminderen zodat de patiënt in remissie is. De twee soorten behandelingen die anno oktober 2020 beschikbaar zijn voor pancolitis zijn medicatie en chirurgie. Daarnaast is een andere voedings- en levensstijl in veel gevallen aanbevolen.

Medicatie

De vier belangrijkste vormen van medicatie die de arts voorschrijft voor de behandeling van pancolitis zijn:

• aminosalicylaten (ASA's): Deze geneesmiddelen verminderen ontstekingen. Het geneesmiddel is verkrijgbaar als een tablet of capsule, als zetpil in het rectum of als een klysma. De arts schrijft deze medicatie voor bij patiënten met milde of matige klachten. Aminosalicylaten veroorzaken zelden bijwerkingen.
• biologische medicijnen: Biologische medicijnen richten zich op specifieke componenten van het immuunsysteem die bij ontstekingen betrokken zijn. De toediening van deze geneesmiddelen gebeurt via een intraveneuze (via een ader) infusie of een injectie.
• corticosteroïden: Corticosteroïden zijn krachtige ontstekingsremmende medicijnen die via de mond of via een klysma toe te dienen zijn. De arts zet deze medicijnen niet in voor een langdurige behandeling, omdat corticosteroïden mogelijk ernstige bijwerkingen veroorzaken, zoals osteoporose en cataract (oogziekte met vertroebeling van de ooglens).
• immunomodulatoren: Immunomodulatoren, ook gekend als immunosuppressiva, verminderen de activiteit van het immuunsysteem. Ze zijn in te nemen als een tablet en behandelen milde of gematigde opflakkeringen (terugkeer van symptomen). Omdat het immuunsysteem hierdoor minder goed werkt, zijn de patiënten wel meer kwetsbaar voor infecties en voor bloedarmoede (anemie).

Chirurgie

Als opflakkeringen een ernstige invloed hebben op de kwaliteit van leven van een patiënt, of de patiënt reageert niet op medicijnen, dan voert de arts mogelijk een operatie uit. De arts verwijdert de dikke darm dan volledig (colectomie). Op deze manier treedt colitis ulcerosa niet meer op. Wel zijn enkele consequenties verbonden aan deze operatie. Nadat de dikke darm is verwijderd, verlaat het afval het lichaam via een gat in de buik uit de dunne darm. Het afval gaat over in een speciale zak, bekend als een ileostoma (stoma). Op een later tijdstip voert de arts een tweede operatie uit om een inwendig zakje (ileoanale zak) te maken. Dit zakje verbindt de dunne darm met de anus, waardoor ontlasting normaal kan passeren.

Voedings- en levensstijl

Sommige patiënten veranderen daarnaast hun voedings- en levensstijl voor het ondersteunen van de medische behandeling, zoals meer lichaamsbeweging, het verbeteren van de slaapkwaliteit, het verminderen van stress, een gezonde voeding consumeren, minder alcohol drinken, … Mogelijk zou een Ayurveda-behandeling bij een aantal patiënten soelaas kunnen bieden, maar in de medische literatuur zijn anno oktober 2020 geen bewijzen van effectiviteit gevonden van deze alternatieve behandeling.

Complicaties van pancolitis

Pancolitis resulteert mogelijk in enkele zeer ernstige complicaties zoals:

• bloedarmoede: Mogelijk ontstaat bloedarmoede in de vorm van een gebrek aan ijzer in het bloed (ferriprieve anemie), veroorzaakt door bloedverlies door de aandoening.
• fulminante colitis: Een zeldzame maar ernstige complicatie van pancolitis is ‘fulminante colitis’. Symptomen zijn onder meer uitdroging, ernstige buikpijn, diarree met bloed en een shock.
• kanker: Des te langer pancolitis aanwezig is, des te hoger de kansen zijn op het ontwikkelen van darmkanker. Patiënten met pancolitis krijgen bijgevolg regelmatig een colonoscopie om tijdig darmpoliepen (goedaardige gezwellen in de darm maar soms een voorloper van kanker) of andere mogelijke (voor)tekenen van darmkanker op te sporen.
• toxisch megacolon: Wanneer de ontsteking zeer ernstig is, is de dikke darm verwijdt in grootte. De symptomen van een toxisch megacolon zijn onder meer koorts, buikpijn, uitdroging, ondervoeding en een darmperforatie (gat in darm). Een toxisch megacolon is een chirurgische noodsituatie.

Prognose van ontsteking van de gehele dikke darm

De prognose voor patiënten met pancolitis varieert afhankelijk van de ernst van de ziekte en de respons op behandeling. De meeste patiënten kunnen hun symptomen effectief beheren met medicatie en kunnen een normale levenskwaliteit behouden. Echter, een klein percentage van de patiënten kan complicaties ontwikkelen zoals darmperforatie, ernstige bloedingen, of een verhoogd risico op darmkanker op lange termijn. Regelmatige controles en follow-up zijn essentieel om de ziekteactiviteit te monitoren en tijdig in te grijpen bij eventuele complicaties.

Complicaties

Mogelijke complicaties van pancolitis kunnen zijn:

• darmperforatie, wat een levensbedreigende toestand kan zijn
• ernstige bloedingen die kunnen leiden tot bloedarmoede
• darmobstructie door verharding van de darmwand
• risico op het ontwikkelen van colorectale kanker bij langdurige ziekte
• bloedarmoede door chronisch bloedverlies

Een goede controle en tijdige interventie kunnen helpen bij het voorkomen van deze complicaties en het verbeteren van de algemene gezondheid van de patiënt.

Preventie

Hoewel er geen gegarandeerde manier is om pancolitis te voorkomen, kunnen bepaalde maatregelen helpen om het risico te verminderen of de symptomen te beheersen. Deze omvatten:

• een gezond dieet met veel vezels en weinig vetten en suikers
• regelmatige medische controles voor vroege opsporing en behandeling van de ziekte
• stoppen met roken, hoewel het effect op colitis ulcerosa variabel kan zijn
• het volgen van het behandelplan zoals voorgeschreven door de arts om opvlammingen te voorkomen
• het beheren van stress en
• het vermijden van bekende triggers die ziekteopflakkeringen kunnen veroorzaken

Door deze preventieve maatregelen te volgen, kunnen patiënten mogelijk hun ziekte beter beheren en de frequentie en ernst van opvlammingen verminderen.

Lees verder

• Colitis ulcerosa: Chronische darmziekte met diarree
• Diarree: Soorten, oorzaken, symptomen en behandeling
• Colitis: Soorten en symptomen van ontsteking van dikke darm
• Inflammatoire darmziekte: Ontstekingsaandoening van darm
• Microscopische colitis: Dikkedarmontsteking met diarree