Microscopische colitis: Dikkedarmontsteking met diarree

Microscopische colitis is een chronische ontstekingsziekte van de wand van de dikke darm waarbij een patiënt chronische, waterige, niet-bloederige diarree ervaart. Deze vorm van een dikkedarmontsteking komt meestal voor bij patiënten van middelbare leeftijd en heeft een vrouwelijk overwicht. De dikke darm lijkt meestal normaal of bijna normaal bij een colonoscopie bij patiënten met microscopische colitis. De diagnose van de dikkedarmontsteking wordt gesteld door biopsie van het slijmvlies van de dikke darm, hetgeen karakteristieke histologische veranderingen vertoont. De behandeling bestaat uit het aanpakken van risicofactoren, het wijzigen van de levensstijl, medicatie en soms een operatie. De vooruitzichten van deze chronische aandoening zijn tot slot variabel.

• Soorten van ontsteking van wand van dikke darm
• Epidemiologie van microscopische colitis
• Mechanisme
• Ontstekingsreacties in de darmwand
• Medicatie en auto-immuniteit
• Oorzaken van chronische diarree
• Risicofactoren
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Vrouwen boven de 60 jaar
• Patiënten met chronisch medicijngebruik
• Symptomen
• Diarree
• Andere tekenen
• Alarmsymptomen
• Chronische diarree
• Buikpijn en ongemak
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Risicofactoren aanpakken
• Voeding aanpassen
• Medicatie nemen
• Chirurgie ondergaan
• Prognose van vorm van dikkedarmontsteking
• Langetermijnvooruitzichten
• Impact op kwaliteit van leven
• Behandelrespons
• Complicaties
• Chronische diarree en voedingstekorten
• Sociale en psychologische gevolgen
• Verergering door medicatie
• Preventie
• Vermijden van risicofactoren
• Ondersteuning van de darmgezondheid
• Stressbeheersing en levensstijlaanpassingen
• Medische opvolging

Soorten van ontsteking van wand van dikke darm

Microscopische colitis kent twee soorten met name collagene colitis en lymfocytaire colitis. Bij collagene colitis ontstaat er een ontsteking van de collageenlaag van de dikke darm. Bij lymfocytaire colitis verzamelen ontstekingscellen zich in het slijmvlies van de dikke darm. Beide subtypes zien er microscopisch anders uit, maar de symptomen en behandelingen voor deze vormen zijn gelijkaardig.

Epidemiologie van microscopische colitis

De incidentie van collagene colitis varieert anno oktober 2020 van 2,0 tot 10,8 per 100.000 en lymfatische colitis varieert van 2,3 tot 16 per 100.000. Er zijn hogere incidenties in Noord-Europa en de noordelijke delen van Noord-Amerika. De mediane leeftijd bij de diagnose van microscopische colitis bedraagt ongeveer 65 jaar. Ongeveer 25 procent van de patiënten met microscopische colitis krijgt de diagnose vóór de leeftijd van 45 jaar. Hoewel microscopische colitis is gemeld bij kinderen, komt dit zelden tot uiting. Microscopische colitis heeft een hogere incidentie bij vrouwen, en dan vooral wanneer ze lijden aan lymfocytaire colitis.

Mechanisme

Microscopische colitis wordt gekarakteriseerd door een ontsteking van de darmwand die niet zichtbaar is voor het blote oog, maar wel op een microscopisch niveau kan worden aangetoond. De precieze oorzaak is onbekend, maar auto-immuunreacties en medicijnen spelen een rol.

Ontstekingsreacties in de darmwand

Er is een abnormale immuunreactie in de darmwand die leidt tot ontsteking, zonder dat er zichtbare laesies ontstaan. Dit kan leiden tot diarree en buikpijn.

Medicatie en auto-immuniteit

Bepaalde medicijnen (zoals NSAID's) en auto-immuunziekten kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van microscopische colitis.

Oorzaken van chronische diarree

De precieze oorzaken van microscopische colitis zijn onbekend anno oktober 2020. Mogelijk spelen meerdere oorzaken mee zoals een abnormaal collageenmetabolisme, een veranderde epitheelbarrièrefunctie en een genetische gevoeligheid. Door de aandoening ontstaat een ontsteking van de wand van de dikke darm.

Risicofactoren

Diverse aandoeningen en omgevingsfactoren zijn in verband gebracht met deze vorm van een dikkedarmontsteking die enkel via de microscoop kan worden gediagnosticeerd.

Aandoeningen

Microscopische colitis is in verband gebracht met verschillende andere auto-immuunziekten zoals:

• auto-immuun thyroiditis
• coeliakie (maag- en darmproblemen door het eten van gluten)
• colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree)
• diabetes mellitus type 1
• het Sjögren-syndroom (aandoening met droge ogen, droge keel en droge mond)
• niet-erosieve, oligoarticulaire artritis

Omgevingsfactoren

Naast roken, zijn diverse medicijnen mogelijke uitlokkende factoren van microscopische colitis. Dit treedt op door het gebruik van onder andere volgende geneesmiddelen:

• bètablokkers (medicijnen die hartslag en bloeddruk verlagen)
• niet-steroïde ontstekingsremmende geneesmiddelen (NSAID's)
• protonpompremmers (PPI's: soort maagzuurremmers), met name lansoprazol
• statines (cholesterolverlagende medicijnen)
• selectieve serotonineheropnameremmers

Het gelijktijdig gebruik van PPI's en NSAID’s verhoogt nog meer het risico op de dikkedarmontsteking.

Risicogroepen

Vrouwen boven de 60 jaar en mensen die regelmatig NSAID's gebruiken, vormen de grootste risicogroepen.

Vrouwen boven de 60 jaar

De aandoening komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, vooral bij ouderen.

Patiënten met chronisch medicijngebruik

Patiënten die chronisch NSAID's of andere medicijnen gebruiken, hebben een verhoogd risico op microscopische colitis.

Symptomen

Diarree

Microscopische colitis kenmerkt zich door chronische, niet-bloederige, waterige diarree. Het begin van de diarree is vaak verraderlijk en geleidelijk, maar een plotseling optreden komt voor bij ongeveer veertig procent van de patiënten. Patiënten met microscopische colitis hebben meestal tussen de vier en negen waterige ontlastingen per dag, maar in zeldzame gevallen overschrijden patiënten vijftien keer diarree per dag.

Andere tekenen

De diarree gaat mogelijk vergezeld met de nood om zich dringend te ontlasten, incontinentie (ongewild verlies van stoelgang) en nachtelijke episodes. Buikpijn komt voor bij circa de helft van de patiënten met actieve microscopische colitis. Ook kampen patiënten met microscopische colitis mogelijk met gewichtsverlies en uitdrogingsverschijnselen als gevolg van vochtverlies of een verminderde inname van voedsel via de mond. Verder lijden sommige patiënten aan andere symptomen, zoals vermoeidheid, gewrichtspijn, een gewrichtsontsteking, spierpijn of uveïtis (ontsteking van uvea, de middelste laag van het oog).

Alarmsymptomen

De belangrijkste symptomen van microscopische colitis zijn chronische diarree, buikpijn en gewichtsverlies.

Chronische diarree

De meest opvallende klacht is aanhoudende diarree, vaak zonder duidelijke oorzaak.

Buikpijn en ongemak

Naast diarree kunnen patiënten last hebben van vage buikpijn of krampen die gepaard gaan met de ontsteking.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
De arts vermoedt de diagnose van microscopische colitis bij patiënten met chronische diarree, met name bij volwassenen van middelbare leeftijd en ouderen. De diagnose van microscopische colitis gebeurt door middel van een biopsie van de colonmucosa (slijmvlies van de dikke darm) dat kenmerkende histologische veranderingen vertoont. Hiervoor moet de arts een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm) uitvoeren. Een ontlastingsonderzoek en een volledig bloedonderzoek zijn eveneens nodig.

Differentiële diagnose
De belangrijkste aandachtspunten bij de differentiële diagnose van microscopische colitis omvatten coeliakie, inflammatoire darmaandoeningen (ontstekingsaandoeningen van de darm) zoals de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn) en het prikkelbare darmsyndroom (aandoening met symptomen van diarree en constipatie). Deze zijn goed te onderscheiden van microscopische colitis door het bevragen van de medische geschiedenis van de patiënt, het uitvoeren van laboratoriumonderzoeken en een endoscopie met biopsie.

Behandeling

Risicofactoren aanpakken

Patiënten moeten stoppen met het nemen van medicijnen die leiden tot microscopische collitis alsook stoppen met roken.

Voeding aanpassen

Verder zijn volgende voedingsrichtlijnen nuttig voor het verbeteren van de diarree:

• een vezelarm dieet volgen
• glutenvrij eten bij coeliakie
• minder alcohol, cafeïne, thee, cola en energiedranken drinken
• minder chocolade consumeren
• minder zuivelproducten consumeren (bij patiënten met lactose-intolerantie)

Medicatie nemen

De arts zet medicijnen in voor het verlichten van de diarree en ontsteking. Het starten van loperamide voor onmiddellijke symptomatische verlichting wordt gebruikt als aanvulling op de therapie met glucocorticoïden. Budesonide is de eerstelijnsbehandeling voor microscopische colitis want dit heeft weinig bijwerkingen en is doorgaans zeer effectief, hoewel de terugvalpercentages hoog zijn. Systemische glucocorticoïden zijn enkel voorbehouden voor patiënten die Budesonide niet kunnen gebruiken.

Chirurgie ondergaan

Indien microscopische colitis niet reageert op een medicamenteuze therapie en het aanpakken van de risicofactoren, zijn diverse chirurgische ingrepen mogelijk.

Prognose van vorm van dikkedarmontsteking

Langetermijnvooruitzichten

Microscopische colitis heeft over het algemeen een gunstig langetermijnperspectief. Hoewel de aandoening chronisch kan zijn, wordt ze zelden geassocieerd met ernstige complicaties of levensbedreigende situaties. De symptomen, zoals chronische diarree, kunnen met de juiste behandeling en opvolging effectief onder controle worden gehouden. Veel patiënten ervaren perioden van remissie, waarin de symptomen volledig afwezig zijn.

Impact op kwaliteit van leven

De aandoening kan, indien onbehandeld, een aanzienlijke invloed hebben op de kwaliteit van leven door het onvoorspelbare karakter van de symptomen. Met tijdige diagnose en een goed beheer van de triggers en behandelingsopties is het echter mogelijk om de impact op het dagelijks leven te minimaliseren. De prognose is doorgaans beter voor patiënten die een consistente medische opvolging krijgen en bereid zijn om aanpassingen in hun voedingspatroon of levensstijl door te voeren.

Behandelrespons

De meeste patiënten reageren goed op medicamenteuze behandelingen zoals budesonide. Deze therapie kan snel verlichting bieden van symptomen en een langdurige remissie bevorderen. Voor sommige patiënten is een aanpassing van de medicatie of aanvullende therapieën nodig om de symptomen optimaal onder controle te houden.

Complicaties

Chronische diarree en voedingstekorten

Chronische diarree, een kenmerkend symptoom van microscopische colitis, kan leiden tot uitdroging en verstoringen in de elektrolytenbalans. Als de aandoening langdurig onbehandeld blijft, kunnen ook voedingsdeficiënties ontstaan, zoals een tekort aan vitamines en mineralen, doordat het lichaam minder efficiënt voedingsstoffen opneemt. Dit kan resulteren in secundaire problemen zoals vermoeidheid, spierzwakte en botverlies.

Sociale en psychologische gevolgen

De onvoorspelbaarheid van de symptomen kan emotionele en sociale gevolgen hebben. Patiënten kunnen zich terugtrekken uit sociale activiteiten vanwege angst voor plotselinge diarree of andere ongemakken. Dit kan leiden tot gevoelens van isolatie, stress en in sommige gevallen depressieve klachten.

Verergering door medicatie

Het gebruik van bepaalde geneesmiddelen, zoals niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) of protonpompremmers, kan bijdragen aan de verergering van microscopische colitis. Langdurige blootstelling aan deze middelen kan niet alleen de symptomen versterken, maar ook het risico op bijkomende complicaties verhogen.

Preventie

Vermijden van risicofactoren

Hoewel de exacte oorzaak van microscopische colitis niet volledig bekend is, zijn er verschillende factoren geïdentificeerd die het risico op het ontwikkelen van de aandoening kunnen verhogen. Het vermijden van bepaalde geneesmiddelen, zoals NSAID’s en bepaalde antibiotica, kan helpen om het risico te verkleinen. Ook het beperken van de consumptie van irriterende stoffen zoals alcohol en cafeïne kan preventief werken.

Ondersteuning van de darmgezondheid

Een evenwichtig voedingspatroon speelt een belangrijke rol in het voorkomen van terugval bij patiënten met microscopische colitis. Het vermijden van voedingsmiddelen die de symptomen kunnen uitlokken, zoals lactose of gluten, kan voor sommige patiënten noodzakelijk zijn. Daarnaast kan het gebruik van pre- en probiotica bijdragen aan een gezonde darmflora, wat de algehele darmgezondheid kan verbeteren.

Stressbeheersing en levensstijlaanpassingen

Stressmanagement is een belangrijk onderdeel van preventie. Chronische stress kan een negatieve invloed hebben op de darmgezondheid en bijdragen aan het ontstaan of verergeren van symptomen. Technieken zoals yoga, mindfulness en ademhalingsoefeningen kunnen patiënten helpen om stress te beheersen. Daarnaast is het vermijden van overmatige fysieke inspanning tijdens acute episoden van de ziekte aanbevolen om het herstel te bevorderen.

Medische opvolging

Regelmatige medische controle is essentieel om microscopische colitis effectief te beheren en terugval te voorkomen. Voor patiënten met een verhoogd risico of een voorgeschiedenis van microscopische colitis is het belangrijk om periodiek met hun arts te overleggen over de effectiviteit van de behandeling en mogelijke aanpassingen in medicatie of levensstijl.

Lees verder

• Collagene colitis: Dikkedarmontsteking met diarree & krampen
• Colitis: Soorten en symptomen van ontsteking van dikke darm
• Diarree: Soorten, oorzaken, symptomen en behandeling
• Chronische diarree: Oorzaken van aanhoudende losse stoelgang
• Ontlastingsonderzoek: Onderzoek van stoelgangsmonster