Colitis ulcerosa: Chronische darmziekte met diarree

Colitis ulcerosa is een chronische aandoening waarbij het slijmvlies van de dikke darm (colon) en de endeldarm (rectum) ontstoken is. Op het slijmvlies van de dikke darm ontwikkelen zich mogelijk zweren die gaan bloeden en slijm gaan produceren. Diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang zijn de meest voorkomende symptomen van ulceratieve colitis, een andere benaming voor de ontstekingsziekte. Deze buikklachten, die komen en gaan, gaan vaak nog gepaard met algemene symptomen zoals vermoeidheid en gewichtsverlies. Aanpassingen in de voeding en medicijnen verminderen veelal de symptomen van de ontstekingsaandoening van de darm, maar soms is een operatie wel nodig. De darmaandoening brengt tal van mogelijk ernstige complicaties met zich mee.

• Epidemiologie colitis ulcerosa
• Oorzaken ulceratieve colitis
• Risicofactoren chronische darmziekte
• Symptomen: Diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang
• Diagnose en onderzoeken
• Differentiële diagnose
• Behandeling via voeding en zelfzorgtips
• Professionele medische behandeling met medicatie en chirurgie
• Prognose colitis ulcerosa
• Complicaties
• Preventie bij colitis ulcerosa

Epidemiologie colitis ulcerosa

Ongeveer 40-240 op de 100.000 mensen in de ontwikkelde landen krijgt te maken met colitis ulcerosa. Colitis ulcerosa kan op elke leeftijd beginnen. De piekleeftijden zijn van vijftien tot dertig jaar en ook van vijftig tot zeventig jaar. Kinderen zijn soms ook aangetast. Mensen met een blanke huidskleur van Europese afkomst (vooral van Ashkenazi joodse gemeenschappen) en mensen met een zwarte huidskleur zijn het vaakst getroffen. De aandoening is zeldzamer bij mensen met een Aziatische achtergrond. Ulceratieve colitis heeft tot slot geen geslachtsvoorkeur.

Oorzaken ulceratieve colitis

De precieze oorzaak van deze inflammatoire darmaandoening (ontstekingsaandoening van de darm) is anno augustus 2024 niet bekend. Patiënten met deze aandoening hebben problemen met het immuunsysteem. Het is echter anno augustus 2024 niet duidelijk of colitis een auto-immuunaandoening is of het gevolg is van een ander immuunprobleem. Stress en bepaalde voedingsmiddelen leiden tot de symptomen, maar ze zijn niet de oorzaak van ulceratieve colitis. Het slijmvlies van de dikke darm en de endeldarm is ontstoken bij de ziekte, waardoor een gezwollen dikke darm tot stand komt.

Risicofactoren chronische darmziekte

Risicofactoren van ulceratieve colitis zijn onder andere een familiegeschiedenis van colitis ulcerosa, andere auto-immuunziekten, of van joodse afkomst zijn. Het gebruik van het medicijn Isotretinoïne (Amnesteem, Claravis, Sotret; voorheen Accutane) verhoogt ook de kans op het ontwikkelen van colitis ulcerosa. Dit geneesmiddel wordt door artsen ingezet voor de behandeling van acne (huidaandoening met ontsteking van de talgklieren).

Symptomen: Diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang

De ziektesymptomen van ulceratieve colitis zijn mild, matig of ernstig en ook het ontstaan van de symptomen varieert van geleidelijk (meestal) tot plotseling. Dit hangt af van de ernst van de ontsteking en de hoeveelheid van het rectum of colon dat ontstoken is. De meeste patiënten krijgen te maken met periodes waarbij geen symptomen optreden (remissies) en ook periodes met opflakkeringen van de symptomen (exacerbaties). Tien procent van de patiënten heeft aanhoudend chronische symptomen.

Buikklachten

Het belangrijkste symptoom van colitis ulcerosa is diarree (ook vetdiarree) met bloed en slijm, wat soms gepaard gaat met lagere buikklachten (buikpijn, darmkrampen en buikkrampen). Een “gorgelend” of “spattend” geluid is te horen rond het darmgebied. De diarree varieert in frequentie van enkele keren per dag tot zelfs tientallen keren per dag. Af en toe verliest de patiënt enkel bloed en slijm bij de ontlasting en is overmatig veel slijm in de urine aanwezig. Als de ziekte beperkt is tot het rectum (proctitis), mengt het bloed zich met de ontlasting, ontstaat urgentie-incontinentie en tenesmus (aanhoudende, pijnlijke, valse stoelgangsdrang). Bij een acute aanval van colitis ulcerosa ervaren patiënten bloederige diarree, waarbij de patiënt tien tot twintig keer per dag vloeibare stoelgang heeft. Diarree treedt ook ’s nachts op, met aandrangsincontinentie. De patiënt is vaak erg ziek bij een ernstige aanval van colitis ulcerosa, waardoor een dringende behandeling in het ziekenhuis vereist is. Kortademigheid, een snelle hartslag (tachycardie) of onregelmatige hartslag, koorts en veel bloed in de ontlasting zijn hiervan kenmerken. Af en toe treden ook witte stipjes in de ontlasting op. Tot slot is mogelijk sprake van een stinkende ontlasting.

Algemene symptomen

Algemene kenmerken zijn aanhoudend hikken, koorts, (extreme) vermoeidheid, gewrichtspijn (pijnlijke gewrichten en gezwollen gewrichten), misselijkheid, overgeven, malaise (een algemeen ziek gevoel), lusteloosheid en anorexia (verlies van eetlust) met gewichtsverlies. Ook afteuze mondzweren en rode en geïrriteerde ogen (oogproblemen bij colitis ulcerosa) komen voor bij colitis ulcerosa. Bij kinderen uit de ziekte van colitis ulcerosa zich soms in een vertraagde groei (groeiachterstand). Huidknobbels en zweren zijn cutane kenmerken van de chronische darmziekte.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De patiënt vertoont in het algemeen vrij weinig specifieke tekenen van colitis ulcerosa. De buik is soms een beetje opgezwollen of gevoelig wanneer de arts deze betast. De anus heeft meestal een normaal uiterlijk. Een digitaal rectaal onderzoek onthult mogelijk de aanwezigheid van bloed.

Diagnostisch onderzoek

Sigmoïdoscopie

Een sigmoïdoscopie (inwendig kijkonderzoek van het laatste gedeelte van de dikke darm) wordt vaak uitgevoerd om colitis ulcerosa te diagnosticeren. Bij dit onderzoek kan het slijmvlies van het rectum en het sigmoid (het laatste deel van de dikke darm) ontstoken, bloederig en brokkelig lijken. Hoewel een sigmoïdoscopie veel informatie kan geven, is het mogelijk dat het onderzoek geen afwijkingen toont, vooral bij milde gevallen van de ziekte of als de ontsteking beperkt is.

Bloed- en ontlastingsonderzoek

Een bloedonderzoek is essentieel voor het bevestigen van de diagnose colitis ulcerosa en het monitoren van de ziekte. Dit onderzoek kan ontstekingsmarkers zoals een verhoogd aantal witte bloedcellen of verhoogde bezinkingssnelheid (ESR) aantonen. Een ontlastingsonderzoek wordt uitgevoerd om infectieuze oorzaken van darmontsteking uit te sluiten, zoals infecties door bacteriën, virussen of parasieten. Het kan ook helpen bij het bepalen of er bloed of slijm in de ontlasting aanwezig is.

Echografie van het abdomen

Een abdominale echografie is nuttig om de omvang en ernst van colitis ulcerosa te beoordelen, vooral tijdens ernstige aanvallen. Het onderzoek kan helpen bij het identificeren van een verdikking van de darmwand en een eventuele colondilatatie (uitzetting van de dikke darm). Verder kan de echografie de mate van hyperemie (overmatig bloedgehalte) in de darmwand tonen, wat typisch is bij ernstige ontsteking. De aanwezigheid van vrij vocht in de buikholte kan ook worden opgemerkt, wat een aanwijzing kan zijn voor complicaties zoals peritonitis of toxisch megacolon.

Colonoscopie

Een colonoscopie is een uitgebreid inwendig onderzoek van het gehele colon en is een belangrijke diagnostische procedure bij colitis ulcerosa. Dit onderzoek is meestal mogelijk bij patiënten met milde symptomen, maar kan risicovol zijn bij ernstige aanvallen door de kans op darmperforatie. Bij langdurige ziekte helpt een colonoscopie om de omvang en activiteit van de ontsteking te beoordelen en om dysplasie (abnormale celgroei) en carcinoma (dikkedarmkanker) uit te sluiten, vooral bij patiënten met een ziektegeschiedenis van tien jaar of langer.

Bariumklysma

Een bariumklysma kan worden gebruikt om een duidelijk beeld van de dikke darm te verkrijgen. Hierbij wordt bariumoplossing via de anus ingebracht om de darm op een röntgenfoto zichtbaar te maken. Dit kan helpen bij het evalueren van de mate van ontsteking en eventuele afwijkingen in de dikke darm.

Differentiële diagnose

Bij het stellen van de diagnose colitis ulcerosa moeten andere aandoeningen uitgesloten worden die vergelijkbare symptomen kunnen veroorzaken. De differentiële diagnose omvat:

• Infectieuze colitis: Ontsteking van de dikke darm door infecties zoals C. difficile en CMV (cytomegalie-infectie), vooral bij patiënten met hiv-infectie.
• Ziekte van Crohn: Een chronische ontstekingsziekte die elk deel van het spijsverteringskanaal kan aantasten, in tegenstelling tot colitis ulcerosa, die uitsluitend de dikke darm en de endeldarm aantast.
• Bacteriële gastro-enteritis: Buikgriep veroorzaakt door bacteriën.
• Darmpoliepen: Goedaardige gezwellen die soms een voorloper kunnen zijn van kanker.
• Dikkedarmkanker: Kanker in de dikke darm, dat soms kan lijken op colitis ulcerosa.
• Diverticulitis: Ontsteking van divertikels in de dikke darm.
• Darmtrauma: Letsel aan de darmwand door bijvoorbeeld een ongeluk.
• Lagere maagdarmbloeding: Bloeding in het lagere deel van het spijsverteringskanaal.
• Endeldarmkanker: Kanker in de endeldarm.
• Gastro-intestinale tuberculose: Tuberculose van het spijsverteringskanaal.
• Prikkelbaredarmsyndroom (IBS): Een aandoening met symptomen van diarree en obstipatie.
• Pseudomembraneuze colitis: Ontsteking van de dikke darm, meestal veroorzaakt door antibioticagebruik.
• Toxisch megacolon: Ernstige uitzetting van de dikke darm.
• Virale gastro-enteritis: Buikgriep veroorzaakt door een virus.

Behandeling via voeding en zelfzorgtips

Voeding

Tijdens actieve fasen van colitis ulcerosa kunnen bepaalde voedingsmiddelen de symptomen verergeren. Het aanpassen van de voeding kan helpen om de symptomen te verlichten. Enkele tips voor voeding bij colitis ulcerosa zijn:

• Kleine hoeveelheden voedsel verspreid over de dag eten om de darmbelasting te verminderen.
• Melkproducten beperken bij een lactose-intolerantie; zuivelproducten bieden wel eiwitten en calcium.
• Veel water drinken, maar in kleine hoeveelheden verspreid over de dag om uitdroging te voorkomen.
• Vet, vettig of gefrituurd voedsel en sauzen vermijden, zoals boter, margarine en slagroom.
• Voedingsmiddelen met veel vezels vermijden, zoals zemelen, bonen, noten, zaden en popcorn.
• Voedingsmiddelen die winderigheid veroorzaken vermijden, zoals bonen, kruidig voedsel, kool, broccoli, bloemkool, rauwe vruchtensappen en citrusvruchten.
• Daarnaast kunnen ijzersupplementen bij bloedarmoede, voedingssupplementen, calciumsupplementen, en vitamine D-supplementen nuttig zijn om tekorten aan voedingsstoffen en vitaminen te compenseren.

Zelfzorg

Zelfzorgactiviteiten kunnen helpen bij het verminderen van stress en het verbeteren van de algehele welzijn. Enkele nuttige zelfzorgstrategieën zijn:

Meditatie, yoga of tai chi beoefenen om ontspanning te bevorderen.
Naar muziek luisteren, lezen, of een warm bad nemen om te ontspannen.
Praten met vrienden en hulpverleners over de ziekte om emotionele steun te krijgen.

Professionele medische behandeling met medicatie en chirurgie

Medicatie

Tijdens een ernstige episode van colitis ulcerosa kan de behandeling in het ziekenhuis plaatsvinden. De medische behandeling bestaat vaak uit:

• Medicijnen zoals corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) en 5-aminosalicylaten.
• Immunosuppressiva om het immuunsysteem te onderdrukken en ontsteking te verminderen.
• Paracetamol en medicatie tegen diarree kunnen ook worden voorgeschreven om symptomen te verlichten.
• Voedingsstoffen kunnen via een intraveneuze lijn worden toegediend, vooral als orale inname niet mogelijk is.
• Soms is een bloedtransfusie noodzakelijk om bloedarmoede te behandelen.

Chirurgie

Wanneer medische behandelingen onvoldoende effectief zijn of bij ernstige complicaties kan een chirurgische ingreep nodig zijn:

Een colonectomie (verwijdering van de dikke darm) kan worden uitgevoerd bij patiënten die niet reageren op andere behandelingen. Dit vermindert het risico op darmkanker en andere ernstige complicaties.
Na de operatie wordt vaak een stoma (ileostomie) geplaatst voor de ontlasting, of een ileo-anale pouch (J-pouch) kan worden gecreëerd.

Emotionele hulp

Psychotherapie of psychologische ondersteuning kan nuttig zijn voor patiënten die worstelen met de emotionele gevolgen van colitis ulcerosa. Diverse steungroepen en contactgroepen zijn beschikbaar om patiënten te helpen omgaan met de ziekte en de bijbehorende stress en emoties.

Prognose colitis ulcerosa

Colitis ulcerosa is een chronische aandoening met periodes van symptomen en remissies. Hoewel veel patiënten lange periodes zonder symptomen kunnen hebben, kunnen terugkerende opvlammingen optreden. De prognose varieert, maar ernstige complicaties zoals toxisch megacolon kunnen leiden tot een verhoogd risico op overlijden. Oudere patiënten hebben mogelijk een hogere sterftecijfers door complicaties van de ziekte. De kwaliteit van leven kan verbeteren met een effectieve behandeling en zorg.

Complicaties

Darmkanker

Patiënten met colitis ulcerosa hebben een verhoogd risico op darmkanker. Regelmatig screeningsonderzoek is aanbevolen om vroegtijdige tekenen van kanker op te sporen.

Dikkere darmwanden

Ernstige of terugkerende episodes van colitis ulcerosa kunnen leiden tot complicaties zoals:

• Een plotselinge verwijding van de dikke darm (toxisch megacolon), die levensbedreigend kan zijn.
• Vernauwing of verstopping van de dikke darm.
• Ernstige bloedingen en infecties.
• Scheuren of perforaties in de dikke darm.

Primaire scleroserende cholangitis

Een zeldzame complicatie is primaire scleroserende cholangitis, een aandoening waarbij de galwegen ontstoken en beschadigd raken. Symptomen kunnen vermoeidheid, diarree, jeuk, geelzucht en gewichtsverlies omvatten. Behandeling kan medicatie en in sommige gevallen een levertransplantatie omvatten.

Tekort aan voedingsstoffen

Problemen met de absorptie van voedingsstoffen kunnen leiden tot osteoporose, gewichtsproblemen, vertraagde groei bij kinderen, en vitaminetekorten zoals een tekort aan vitamine A.

Toxisch megacolon

Een toxisch megacolon is een ernstige complicatie waarbij de dikke darm extreem verwijd is en gevuld met gas. Dit kan gepaard gaan met buikpijn, koorts en een snelle hartslag. Het is een levensbedreigende toestand die onmiddellijke medische interventie vereist.

Andere complicaties

Andere mogelijke complicaties zijn ernstige uitdroging en een verhoogd risico op bloedstolsels in de aderen en slagaders.

Zeldzame complicaties

Minder vaak voorkomende problemen kunnen omvatten:

• Ankyloserende spondylitis: Een type artritis dat de wervelkolom aantast.
• Leverziekte en huidproblemen zoals knobbeltjes of huidzweren.
• Oogproblemen zoals zweren of zwellingen in de ogen.

Preventie bij colitis ulcerosa

Voeding en dieet

• Beperk het gebruik van voedingsmiddelen die ontstekingen kunnen verergeren, zoals vet, vettig of gefrituurd voedsel.
• Vermijd voedingsmiddelen met hoge vezelinhoud tijdens opvlammingen, zoals zemelen, bonen, noten en popcorn.
• Beperk melkproducten indien lactose-intolerantie een probleem is.
• Drink veel water, maar in kleine hoeveelheden verspreid over de dag. [*]Vermijd voedingsmiddelen die winderigheid kunnen veroorzaken, zoals bonen, kool en citrusvruchten.

Medische opvolging

• Plan regelmatige controles en screenings bij een specialist om de ziekteactiviteit te monitoren en mogelijke complicaties vroegtijdig op te sporen.
• Volg aanbevolen screenings voor darmkanker indien je langdurige colitis ulcerosa hebt.

Stressmanagement

• Beoefen ontspanningstechnieken zoals meditatie, yoga of tai chi om stress te verminderen.
• Neem tijd voor zelfzorgactiviteiten zoals lezen, luisteren naar muziek of het nemen van een warm bad.

Educatie en ondersteuning

• Onderwijs jezelf over de ziekte en mogelijke triggers om beter voorbereid te zijn op het beheren van symptomen.
• Zoek ondersteuning bij steungroepen en praat met anderen die colitis ulcerosa hebben om ervaringen en copingstrategieën te delen.

Medicatie

• Gebruik voorgeschreven medicatie volgens de richtlijnen van je arts om opvlammingen te voorkomen en de ziekte onder controle te houden.
• Neem medicatie zoals 5-aminosalicylaten of immunosuppressiva regelmatig in om ontstekingen te verminderen.

Levensstijl

• Houd een gezond gewicht aan en zorg voor een evenwichtige voeding.
• Vermijd roken, omdat dit de symptomen kan verergeren. [*]Blijf fysiek actief met regelmatige, milde lichaamsbeweging indien mogelijk.

Lees verder

• Colitis ulcerosa bij kinderen: Ontsteking van dikke darm
• Colitis: Soorten en symptomen van ontsteking van dikke darm
• Diarree: Soorten, oorzaken, symptomen en behandeling
• Chronische buikpijn: Oorzaken van aanhoudende pijn in buik
• Inflammatoire darmziekte: Ontstekingsaandoening van darm