Botscan (botscintigrafie): Onderzoek opsporen botziekte

Een botscan (botscintigrafie) is een beeldvormend onderzoek dat artsen gebruiken om botaandoeningen te diagnosticeren en de ernst van botziekten vast te stellen, vooral wanneer andere beeldvormende onderzoeken geen duidelijke resultaten opleveren. Dit veilige onderzoek duurt relatief lang, maar is over het algemeen pijnloos voor de patiënt. De procedure omvat doorgaans een injectie met een kleine hoeveelheid radioactieve stof, gevolgd door een wachttijd van enkele uren, waarin de patiënt veel moet drinken. Na deze wachttijd wordt de eigenlijke scan uitgevoerd.

• Indicatie botscan: Opsporen botziekte
• Toepassingen bij specifieke aandoeningen
• Voor het onderzoek
• Tijdens het onderzoek: Radioactieve stof injecteren
• Na het onderzoek
• Resultaten van het onderzoek van de botten
• Interpretatie van botscanresultaten
• Risico's van botscintigrafie
• Vergelijkbare beeldvormingstechnieken
• Vergelijking met andere nucleaire technieken
• Innovaties in botscintigrafie
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met een botscan
• Voorbereiding op de botscan
• Wat te verwachten tijdens de scan
• Na de botscan
• Levensstijl aanpassingen na een botscan
• Oplettendheid voor bijwerkingen en vervolgonderzoek
• Ondersteuning bij veranderingen in levensstijl
• Inzicht krijgen in de lange termijn zorg
• Misvattingen rond botscan
• Een botscan is alleen nodig bij botbreuken
• Een botscan is hetzelfde als een röntgenfoto
• Een botscan is pijnlijk
• De radioactieve stof bij een botscan is gevaarlijk
• Een botscan geeft altijd een duidelijke diagnose
• Je moet nuchter zijn voor een botscan
• Na een botscan moet je lichamelijke activiteiten vermijden
• Zwangere vrouwen kunnen zonder problemen een botscan ondergaan

Indicatie botscan: Opsporen botziekte

Een botscan wordt ingezet in verschillende situaties, zoals:

• Artritis (gewrichtsontsteking) opsporen
• De oorzaak van onverklaarbare pijn in de botten identificeren
• Een botinfectie, zoals osteomyelitis, diagnosticeren
• Het vaststellen van goedaardige of kwaadaardige bottumoren of uitzaaiingen van primaire kanker (bijvoorbeeld borstkanker, longkanker, prostaatkanker, schildklierkanker en nierkanker)
• Het diagnosticeren van een botbreuk die niet zichtbaar is op een röntgenfoto, zoals een heupfractuur of stressfracturen in de voeten, bot- of rugfracturen
• Metabole aandoeningen opsporen zoals osteomalacie (verweking van het bot), primaire hyperparathyreoïdie (overactieve bijschildklieren), osteoporose, complex regionaal pijnsyndroom (pijnsyndroom in de ledematen) en de ziekte van Paget (chronische ontsteking van het bot)

Toepassingen bij specifieke aandoeningen

Botscintigrafie is niet alleen een algemene diagnostische techniek, maar wordt specifiek afgestemd op de aandoening van de patiënt. Dit maakt het een veelzijdige tool binnen de medische beeldvorming.

Ziekte van Paget en osteoporose
Bij de ziekte van Paget laat de botscan gebieden zien met abnormale botvernieuwing. Voor osteoporose wordt botscintigrafie vaak gecombineerd met andere tests om botbeschadiging te evalueren en behandelingsstrategieën te bepalen.

Detectie van fracturen en infecties
Stressfracturen, die moeilijk zichtbaar zijn op röntgenfoto’s, kunnen met botscintigrafie worden opgespoord. Ook bij vermoedens van botinfecties zoals osteomyelitis kan de techniek een duidelijk beeld geven van de mate en locatie van de infectie.

Voor het onderzoek

Voor de botscan verwijdert de patiënt sieraden en andere metalen voorwerpen. Soms moet de patiënt op verzoek van het ziekenhuis een speciaal ziekenhuishemd dragen. De gehele scanprocedure duurt ongeveer een uur.

Tijdens het onderzoek: Radioactieve stof injecteren

Voorbereiding: Injectie van radioactieve tracer
De arts injecteert een kleine hoeveelheid radioactief materiaal (radiotracer) in een ader van de patiënt. Dit kan de patiënt als een lichte prik ervaren. De radioactieve stof verspreidt zich door het bloed naar de botten en organen, waar het een geringe hoeveelheid straling afgeeft. Een speciale camera detecteert deze straling tijdens het scannen van het lichaam. Eerst worden er foto's gemaakt van de hoeveelheid radiotracer die zich in de botten ophoopt. Dit voorbereidende proces duurt ongeveer vijftien minuten.

Voldoende drinken
Na de injectie wordt de patiënt gevraagd om veel water te drinken. Dit helpt om de radioactieve stof in het lichaam te houden en te voorkomen dat deze zich ophoopt in de blaas. Drie tot vier uur na de injectie wordt het tweede deel van het onderzoek uitgevoerd. Voorafgaand aan dit tweede deel moet de patiënt nogmaals plassen om te zorgen dat alle radioactieve stof uit de blaas is verwijderd.

Tweede deel van het onderzoek
De aard van het onderzoek kan variëren afhankelijk van de reden voor de scan. Bij vermoeden van een botinfectie worden direct na de injectie en opnieuw na drie tot vier uur foto's gemaakt. Dit wordt een driefase-botscan genoemd. Voor onderzoek naar metastatische botziekten worden meestal pas na drie tot vier uur foto's gemaakt. Tijdens het scannen beweegt de camera rond de patiënt, die mogelijk zijn positie moet aanpassen maar verder stil moet liggen. Het langdurig stil liggen kan soms ongemakkelijk zijn, maar pijn is doorgaans niet aanwezig tijdens de procedure.

Na het onderzoek

Na afronding van de scan kunnen patiënten doorgaans direct naar huis. Er wordt sterk aanbevolen om ook na de botscan voldoende water te blijven drinken. Dit versnelt de eliminatie van de radioactieve stof via de urine. De meeste patiënten ervaren geen bijwerkingen van het onderzoek, maar in zeldzame gevallen kan er kortdurend een lichte allergische reactie op de injectie optreden.

Hoewel de stralingsdosis minimaal is, wordt patiënten aangeraden om in de eerste 24 uur na het onderzoek direct contact met jonge kinderen of zwangere vrouwen te beperken. Dit geldt als voorzorgsmaatregel om onnodige blootstelling aan de resterende radioactieve stof te voorkomen.

Resultaten van het onderzoek van de botten

Normale resultaten
Een normale botscan toont een gelijkmatige verdeling van de radiotracer over alle botten.

Abnormale resultaten
Een abnormale scan kan 'warme' of 'koude' plekken laten zien in vergelijking met het omliggende bot. Warme plekken duiden op een verhoogde concentratie van de radioactieve stof, wat kan wijzen op verhoogde botactiviteit zoals bij ontstekingen of infecties. Koude plekken geven aan waar minder radioactieve stof is opgenomen, wat kan duiden op een verminderde botactiviteit of andere aandoeningen.

Interpretatie van botscanresultaten

De interpretatie van botscintigrafie vereist expertise, omdat variaties in traceropname kunnen wijzen op uiteenlopende pathologieën.

Verhoogde traceropname
Gebieden met verhoogde traceropname duiden vaak op actieve botvernieuwing, zoals bij fracturen, artritis, of botkanker. Deze patronen worden beoordeeld op hun grootte, vorm en locatie om een diagnose te stellen.

Verminderde traceropname
Een verminderde opname kan wijzen op botnecrose of verminderde doorbloeding van het bot. Deze bevinding is vaak belangrijk bij de evaluatie van vasculaire aandoeningen die het skelet aantasten.

Risico's van botscintigrafie

Botscintigrafie is veilig, maar er zijn enkele risico's. Zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven, worden doorgaans uitgesloten van deze procedure om het kind niet bloot te stellen aan straling. De hoeveelheid straling die tijdens de scan wordt toegediend is zeer klein. Na het onderzoek verlaat de straling het lichaam meestal binnen twee tot drie dagen. Complicaties door de radioactieve tracer zijn zeldzaam, maar kunnen bestaan uit anafylaxie (ernstige allergische reactie), huiduitslag en/of zwelling. Er kan ook een kleine bloeding of infectie optreden op de plek waar de naald is ingebracht.

Vergelijkbare beeldvormingstechnieken

Andere beeldvormingstechnieken kunnen aanvullende informatie bieden of als alternatief dienen voor botscintigrafie:

• Röntgenfoto's voor snelle beoordeling van botbreuken
• MRI (Magnetic Resonance Imaging) voor gedetailleerd beeld van zachte weefsels en botstructuren
• CT-scan (Computed Tomography) voor driedimensionale beelden van botten en omliggende structuren

• Vergelijking met andere nucleaire technieken

• Botscintigrafie heeft unieke voordelen, maar het is belangrijk om de methode in context te plaatsen ten opzichte van andere beeldvormingstechnieken, zoals SPECT en PET-scans.
• SPECT versus botscintigrafie
• SPECT biedt driedimensionale beelden die nuttig zijn bij het evalueren van complexe botstructuren. Botscintigrafie daarentegen geeft een tweedimensionaal overzicht en wordt vaak gebruikt als screeningsinstrument vanwege de snelheid en relatief lage kosten.
• PET-scans bij kankerdiagnostiek
• Hoewel PET-scans gedetailleerder zijn en een breder scala aan biologische processen kunnen weergeven, is botscintigrafie vaak de eerste keus voor het evalueren van skeletproblemen door de specifieke traceropname in botweefsel.

• Innovaties in botscintigrafie

• Nieuwe ontwikkelingen in technologie en methodologie verbeteren de nauwkeurigheid en toepasbaarheid van botscintigrafie.
• Hybride beeldvormingstechnieken
• Combinaties zoals SPECT-CT integreren structurele en functionele beeldvorming, waardoor artsen zowel anatomische als metabole informatie krijgen. Dit is vooral nuttig bij complexe gevallen zoals kanker of uitgebreide botinfecties.
• Kunstmatige intelligentie in beeldanalyse
• AI-tools worden steeds vaker ingezet om botscans sneller en nauwkeuriger te analyseren. Deze technologie kan subtiele patronen herkennen en artsen ondersteunen bij het stellen van een nauwkeurige diagnose.

• Praktische tips voor het leven met / omgaan met een botscan

• Voorbereiding op de botscan

• Wanneer je een botscan (ook wel botdensitometrie genoemd) moet ondergaan, is het belangrijk om goed voorbereid te zijn. De botscan is een onderzoek dat helpt bij het bepalen van de botdichtheid om te kijken naar de sterkte van je botten en om te beoordelen of je risico loopt op botbreuken. De scan is pijnloos, maar het kan handig zijn om een paar dingen in gedachten te houden. Zorg ervoor dat je kleding draagt zonder metalen onderdelen, zoals ritsen of sieraden, omdat deze de scan kunnen verstoren. Informeer de arts of technicus als je zwanger bent of denkt te zijn, omdat dit invloed kan hebben op het onderzoek. Het kan ook belangrijk zijn om te weten of je bepaalde medicijnen gebruikt, omdat sommige medicijnen de botdichtheid kunnen beïnvloeden.

• Wat te verwachten tijdens de scan

• Tijdens de botscan zal je liggen op een tafel en zal een scanner boven je lichaam bewegen. Je hoeft je geen zorgen te maken over pijn, want de scan zelf is pijnloos. Zorg ervoor dat je stil blijft liggen om ervoor te zorgen dat de beelden van de botten duidelijk en accuraat zijn. Hoewel de scan zelf maar een paar minuten duurt, kan het voelen als een langere wachttijd door het in- en uitpositioneren. Het is belangrijk om kalm te blijven en je arts te informeren als je ongemak ervaart tijdens de procedure.

• Na de botscan

• Na de botscan is er geen speciaal nazorg nodig. Je kunt meteen weer doorgaan met je dagelijkse activiteiten. Het resultaat van de scan wordt vaak binnen een paar dagen aan je arts gestuurd, die dit met je zal bespreken. De arts zal kijken naar je botdichtheid en aangeven of je risico loopt op osteoporose of andere botgerelateerde aandoeningen. Als er een behandeling nodig is, kan dit variëren van voedingsaanpassingen (zoals een calcium- en vitamine D-rijke voeding) tot medicijnen die helpen bij het versterken van je botten.

• Levensstijl aanpassingen na een botscan

• Afhankelijk van de resultaten van je botscan kan het zijn dat je je levensstijl moet aanpassen. Het krijgen van voldoende calcium en vitamine D in je voeding is cruciaal voor het behoud van sterke botten. Zorg ervoor dat je voedingspatroon rijk is aan melk, kaas, yoghurt, groene bladgroenten en verrijkte producten zoals sinaasappelsap. Bewegen is ook belangrijk voor de gezondheid van je botten, dus probeer regelmatig gewichtdragende oefeningen te doen, zoals wandelen of lichte krachttraining. Als je arts medicijnen heeft voorgeschreven, zorg dan dat je deze volgens hun aanwijzingen inneemt om de gezondheid van je botten te verbeteren.

• Oplettendheid voor bijwerkingen en vervolgonderzoek

• Na een botscan is het belangrijk om alert te blijven op eventuele bijwerkingen van voorgeschreven medicatie of veranderingen in je levensstijl. Sommige medicijnen kunnen bijwerkingen hebben, dus neem contact op met je arts als je ongewenste effecten opmerkt. Regelmatige opvolging van je botgezondheid kan nodig zijn, vooral als je risico loopt op fracturen. Je arts kan besluiten om een vervolgscan aan te vragen om de effectiviteit van je behandelingsplan te volgen.

• Ondersteuning bij veranderingen in levensstijl

• Het kan zijn dat je steun nodig hebt bij het aanpassen van je levensstijl om je botgezondheid te verbeteren. Een diëtist kan je helpen bij het plannen van een voedingspatroon dat rijk is aan de juiste voedingsstoffen voor botgezondheid. Ook kan een fysiotherapeut je begeleiden bij het opbouwen van een geschikt oefenprogramma. Psychologische ondersteuning kan ook nuttig zijn als je veranderingen in je levensstijl moeilijk vindt of als je je zorgen maakt over de gezondheid van je botten.

• Inzicht krijgen in de lange termijn zorg

• Een botscan kan een belangrijke stap zijn om inzicht te krijgen in de gezondheid van je botten en het risico op osteoporose of andere aandoeningen te verminderen. Het is goed om na de scan met je arts te bespreken welke stappen je moet ondernemen voor de lange termijn. Het kan zijn dat je regelmatig controles nodig hebt om de voortgang van je botgezondheid te volgen en om te kijken of je behandelingsplan aangepast moet worden naarmate je ouder wordt.

• Misvattingen rond botscan

• Een botscan is alleen nodig bij botbreuken

• Veel mensen denken dat een botscan uitsluitend wordt gebruikt om botbreuken op te sporen, maar dit is niet juist. Een botscan wordt vaak ingezet bij de evaluatie van andere botgerelateerde problemen, zoals botontkalking, infecties, tumoren of ontstekingen. Daarnaast kan een botscan helpen bij het opsporen van kanker die is uitgezaaid naar de botten. Dit onderzoek is dus veel breder inzetbaar dan alleen bij botbreuken.

• Een botscan is hetzelfde als een röntgenfoto

• Een botscan en een röntgenfoto zijn verschillende beeldvormingstechnieken. Bij een röntgenfoto wordt straling gebruikt om een directe afbeelding van het skelet te maken, terwijl een botscan gebruikmaakt van een radioactieve stof die via een injectie wordt toegediend en zich ophoopt in actieve botgebieden. Dit maakt het mogelijk om subtiele afwijkingen in het botweefsel op te sporen die met een gewone röntgenfoto niet zichtbaar zijn. Een botscan biedt dus meer functionele informatie over botactiviteit dan een standaard röntgenfoto.

• Een botscan is pijnlijk

• Een veelvoorkomende angst is dat een botscan pijnlijk zou zijn, maar dit onderzoek zelf doet geen pijn. De enige ongemakkelijke stap kan de injectie van de radioactieve stof zijn, die vergelijkbaar is met een gewone bloedafname. Daarna moet je enkele uren wachten voordat de scan wordt gemaakt, zodat de stof zich in het bot kan verdelen. De scan zelf is volledig pijnloos en vereist alleen dat je stil blijft liggen terwijl de beelden worden genomen.

• De radioactieve stof bij een botscan is gevaarlijk

• Sommige mensen maken zich zorgen over de radioactieve stof die bij een botscan wordt gebruikt, maar de hoeveelheid straling is zeer klein en wordt snel door het lichaam uitgescheiden via de urine. De stralingsdosis is vergelijkbaar met die van een gewone röntgenfoto en levert geen langdurig risico op. Bovendien wordt het onderzoek alleen uitgevoerd als de voordelen opwegen tegen de minimale stralingsblootstelling. Het is dus niet nodig om je zorgen te maken over schadelijke effecten.

• Een botscan geeft altijd een duidelijke diagnose

• Hoewel een botscan zeer gevoelig is voor afwijkingen in het bot, betekent een afwijkende scan niet altijd een duidelijke diagnose. De scan toont gebieden van verhoogde of verlaagde botactiviteit, maar de exacte oorzaak moet vaak verder onderzocht worden met aanvullende tests, zoals een MRI-scan, CT-scan of biopsie. De botscan is dus een waardevol hulpmiddel, maar moet vaak in combinatie met andere onderzoeken worden geïnterpreteerd.

• Je moet nuchter zijn voor een botscan

• In tegenstelling tot sommige andere medische onderzoeken hoef je voor een botscan meestal niet nuchter te zijn. Je kunt gewoon eten en drinken, behalve als de arts specifieke instructies geeft. Het wordt wel aangeraden om na de injectie veel water te drinken om de afvoer van de radioactieve stof te versnellen. Dit helpt om de straling zo snel mogelijk uit het lichaam te verwijderen.

• Na een botscan moet je lichamelijke activiteiten vermijden

• Na een botscan kun je je dagelijkse activiteiten gewoon hervatten. De radioactieve stof heeft geen invloed op je fysieke gesteldheid en je voelt je niet anders na de procedure. Wel is het aan te raden om de eerste 24 uur na de scan extra te plassen en goed te drinken, zodat de radioactieve stof sneller uit je lichaam verdwijnt. Verder hoef je geen speciale voorzorgsmaatregelen te nemen.

• Zwangere vrouwen kunnen zonder problemen een botscan ondergaan

• Omdat een botscan gebruikmaakt van een radioactieve stof, wordt het onderzoek bij zwangere vrouwen meestal vermeden, tenzij het strikt noodzakelijk is. Straling kan een risico vormen voor een ongeboren kind, vooral in de eerste weken van de zwangerschap. Als een botscan toch nodig is, zal de arts zorgvuldig de risico's en voordelen afwegen en mogelijk alternatieve onderzoeken overwegen, zoals een MRI. Borstvoedende vrouwen krijgen het advies om tijdelijk te stoppen met borstvoeding, omdat de radioactieve stof in kleine hoeveelheden in de melk kan terechtkomen.



Lees verder

• Botpijn: Pijn in botten door aandoeningen
• Botletsels: Goedaardige en kwaadaardige letsels aan bot
• Bottumor: Soorten, symptomen, behandeling en prognose
• Botkneuzing: Traumatisch letsel aan bot met pijn en zwelling