Chronische buikpijn: Oorzaken van aanhoudende pijn in buik

Patiënten met chronische buikpijn hebben aanhoudende of terugkerende pijn die ten minste drie maanden aanhoudt. De buikpijn is overal in de buik mogelijk. De pijn is bijgevolg voelbaar vanaf de onderkant van de ribbenkast tot aan het bekkenbeen. Wanneer een infectie, ontsteking, tumor of andere afwijking aanwezig is in een buikorgaan, ontstaat mogelijk een chronische pijnlijke buik. Hierbij zijn dan problemen aanwezig aan de maag, de lever, de galblaas, het pancreas (alvleesklier), de dunne darm en/of de dikke darm. Veel oorzaken zijn bekend voor een aanhoudende pijnlijke buik, zoals bijvoorbeeld. Problemen met de darmen, alvleesklier of de maag. Vaak heeft de pijn geen herkenbare oorzaak, wat niet betekent dat het niet echt is. Dit staat bekend als ‘functionele buikpijn’. Na uitgebreide onderzoeken volgt een behandeling van het onderliggend probleem.

• Epidemiologie van aanhoudende pijn in buik
• Oorzaken van chronische buikpijn
• Alvleesklier: Chronische pancreatitis
• Bloed
• Darmen
• Galblaas: Chronische cholecystitis
• Kanker
• Lever: Hepatitis
• Maag
• Nieren en urinewegen
• Psychische problemen
• Systemische aandoeningen
• Vergiftiging: Loodvergiftiging
• Voortplantingsorgaan bij vrouwen
• Symptomen
• Bekende oorzaak
• Onbekende oorzaak
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van aanhoudende pijnlijke buik

Epidemiologie van aanhoudende pijn in buik

Chronische buikpijn treedt meestal op bij kinderen boven de vijf jaar oud. Ongeveer 10 tot 15% van de kinderen van de leeftijd van vijf tot zestien jaar hebben chronische of terugkerende buikpijn. Meisjes zijn iets vaker dan jongens getroffen door de aanhoudende buikklachten. Ongeveer 2% van de volwassenen, voornamelijk vrouwen, ervaart chronische buikpijn.

Oorzaken van chronische buikpijn

Alvleesklier: Chronische pancreatitis

Een aanhoudende ontsteking van de alvleesklier is in medische termen gekend als ‘chronische pancreatitis’. Bij deze chronische aandoening ontstaat naast een ontsteking een gelijktijdige vernietiging van de orgaanweefsels. Chronische, ernstige buikpijn in het hogere middengedeelte van de buik is een kenmerkend symptoom van deze aandoening. Daarnaast ervaart de patiënt soms diarree en vet in de ontlasting. Ook alcoholmisbruik vertegenwoordigt ongeveer zeventig procent van de patiënten met chronische pancreatitis. Andere mogelijke oorzaken zijn een auto-immuunziekte, mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen), chronisch nierfalen, hyperparathyroïdie (overactieve werking van de bijschildklier), primaire biliaire cirrose (galwegaandoening met levercirrose) en tumoren in of nabij het pancreas. De behandeling is afhankelijk van de onderliggende oorzaak van de aandoening.

Bloed

Immunoglobuline A-geassocieerde vasculitis (Henoch-Schönlein purpura)
Bij Henoch-Schonlein purpura (bloedvataandoening met ontsteking van de bloedvaten) ontstaat een roodachtig-paarse huiduitslag die bestaat uit kleine puntjes (petechiën) of grotere vlekken (purpura). De uitslag verschijnt op de armen, de benen, de billen en de bovenkant van de voeten. Verder ontwikkelt de patiënt pijnlijke en gevoelige gewrichten en gezwollen gewrichten. Misselijkheid, braken, diarree, aanhoudende buikpijn en bloed in ontlasting komen ook voor.

Sikkelcelziekte
Bij sikkelcelziekte heeft een patiënt ernstige afleveringen van buikpijn die langer dan één dag aanhouden. Verder ontstaat terugkerende pijn op andere plaatsen dan de buik, zoals de rug, de borst, de armen en/of de benen. Meestal zijn kinderen met een zwarte huidskleur getroffen die familieleden hebben met de aandoening

Darmen

Coeliakie
Circa één op de 133 mensen lijdt aan coeliakie. Coeliakie (gluten-gevoelige enteropathie) is een aandoening van de dunne darm waarbij de inname van voedsel met gluten een agressieve immuunrespons veroorzaakt. De absorberende structuren van de dunne darm blijven beschadigd, wat leidt tot een aanzienlijk verminderd vermogen om voedingsstoffen te absorberen. Dit uit zich in buikpijn, winderigheid, gewichtsverlies en een opgeblazen gevoel. Voedingsmiddelen die tarwe, rogge of gerst bevatten, bevatten gluten. Ook in bepaalde medicijnen en vrij verkrijgbare supplementen en vitaminen zitten soms gluten. De patiënt moet gluten volledig bannen uit de voeding waardoor de eerdere schade aan de dunne darm herstelt.

Infecties
Chronische buikpijn resulteert mogelijk uit onbehandelde infecties, zoals infectieuze gastro-enteritis (buikgriep) of andere parasitaire infecties, zoals giardia. Giardia ontstaat vaak bij patiënten die gereisd zijn naar ontwikkelingslanden, daar water uit beken of meren hebben ingenomen of contact met patiënten met de infectie hebben gehad. Deze infectie van de dunne darm resulteert in krampen, winderigheid en diarree.

Inflammatoire darmziekten
Inflammatoire darmaandoeningen zijn chronische recidiverende aandoeningen die de dunne darm en de dikke darm aantasten. Colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn zijn twee aandoeningen waarbij episodische, chronische buikpijn tot stand komt. Colitis ulcerosa treft de dikke darm en het rectum (endeldarm). Krampachtige pijn met verschillende afzonderlijke episodes van bloederige diarree komen hierbij tot uiting. Vooral jongvolwassenen zijn aangetast. De ziekte van Crohn tast elk mogelijk deel van het spijsverteringskanaal aan, maar het vaakst is de dunne darm aangetast. Diarree en buikpijn zijn de vaakst voorkomende symptomen van de ziekte van Crohn.

Verklevingen
Littekenweefsel dat zich rond de darmen (verklevingen) ontwikkelt bij patiënten die een buikoperatie hebben ondergaan, veroorzaakt mogelijk ook buikpijn die aanhoudt. Andere tekenen die hierbij optreden zijn krampen, misselijkheid en soms ook braken.

Andere darmproblemen
Ook andere darmaandoeningen leiden tot aanhoudende pijn in de buik:

• het prikkelbaredarmsyndroom
• constipatie
• een subacute darmobstructie
• het Peutz-Jeghers syndroom (aandoening met symptomen aan de dunne darm en op de huid)
• lactasedeficiëntie
• lactose-intolerantie

Galblaas: Chronische cholecystitis

Een patiënt met galstenen (harde afzettingen in galblaas met galkoliek) ervaart herhaalde galblaasaanvallen. Hierdoor ontstaat een ontsteking van de galblaas (chronische cholecystitis). De ontsteking veroorzaakt littekens aan de galblaaswand en doet het orgaan krimpen. Chronische cystitis kenmerkt zich door episodische aanvallen van galblaaspijn. Deze terugkerende krampachtige pijn situeert zich meestal in de rechterbovenbuik. Misselijkheid en een gevoelige buik gaan gepaard met chronische cholecystitis. Koorts is echter afwezig bij de acute vorm. Een chirurgische verwijdering van de galblaas (cholecystectomie) is de gewenste behandeling voor chronische cholecystitis.

Kanker

Patiënten met diverse kankervormen ervaren mogelijk aanhoudende buikklachten.

Alvleesklierkanker
Ernstige, constante pijn in de bovenbuik, die vaak naar achteren uitstraalt (uitstralingspijn), gewichtsverlies, geelzucht (soms) zijn kenmerken van kanker aan het pancreas (alvleesklierkanker).

Dikkedarmkanker
Meestal heeft een patiënt geen ongemak bij dikkedarmkanker, maar als de dikke darm gedeeltelijk is geblokkeerd (darmobstructie), ontstaan krampen. Soms verliest de patiënt bloed in de ontlasting wat al dan niet zichtbaar is.

Eierstokkanker
Een vrouw met eierstokkanker kampt met een opgeblazen gevoel. Soms detecteert de arts een tumor in het bekkengebied tijdens een doktersbezoek want doorgaans gaat deze kankervorm gepaard met weinig symptomen.

Maagkanker
Indigestie (maagklachten na het eten of drinken) of milde pijn komt voor bij patiënten met maagkanker. Verder zijn er vaak kleine hoeveelheden bloed in de ontlasting aanwezig. Ouderen zijn het vaakst getroffen door kanker in de maag.

Lever: Hepatitis

Leveraandoeningen zoals chronische hepatitis leiden mogelijk ook tot aanhoudende buikpijn en dan vooral in de rechterbovenhoek van de buik. Andere symptomen van de ontsteking van de lever zijn:

• een algemeen gevoel van ziekte (malaise)
• een verlies van eetlust
• geelzucht (ongebruikelijk)

Maag

Brandend maagzuur
Brandend maagzuur (gastro-oesofageale reflux) beschrijven patiënten als een soort brandende pijn die begint in de bovenbuik en zich verplaatst naar de keel, soms met een zure smaak in de mond. De patiënt kampt mogelijk nog met pijn op de borst, hoesten en/of heesheid. De symptomen verergeren soms door te gaan liggen. Maagzuurremmers verlichten deze aandoening.

Maagzweer
Patiënten met een maagzweer ervaren maagpijn (branderige pijn in de maag) waardoor ze ’s nachts mogelijk ontwaken. Het gebruik van NSAID’s (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen) is vaak een risicofactor. Het eten van voedsel en het nemen van antacida (maagzuurremmers) verlichten de klachten.

Andere oorzaken
Andere maaggerelateerde klachten die soms leiden tot chronische buikpijn zijn:

• indigestie (dyspepsie) door maagzweren of medicijnen zoals aspirine of niet-steroïde ontstekingsremmende geneesmiddelen (NSAID’s)
• maagirritatie, veroorzaakt door aspirine of NSAID's, coladranken (zuurgraad) en pittig voedsel
• maagkanker

Nieren en urinewegen

Nierstenen
Een patiënt met nierstenen ervaart pijn in de zijkant (pijn in de flank) die komt en gaat, soms ook koorts en vaak ook donkere urine of bloed in de urine.

Urinewegen
Door bepaalde aangeboren urinewegafwijkingen heeft een kind vaak urineweginfecties waardoor aanhoudende buikklachten ontstaan.

Psychische problemen

Stress of angst veroorzaken functionele buikpijn. De pijn verschijnt tijdens perioden van stress of verandering, zoals de geboorte van een nieuw broertje of zus, een ziekte van een familielid of starten met school.

Systemische aandoeningen

Acute porfyrieën
Patiënten met terugkerende aanvallen presenteren zich met hevige buikpijn en braken. Soms komen spierzwakte, toevallen en mentale stoornissen (zoals irritatie of agitatie) tot uiting. Bij sommige soorten porfyrie ervaart de patiënt blaarvorming van de huid bij blootstelling aan zonlicht (langdurige blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van zonlicht).

Familiale mediterrane koorts
Patiënten met familiale mediterrane koorts hebben afleveringen van buikpijn gedurende 48 tot 72 uur die vaak gepaard gaand met koorts. De aandoening die bij familieleden aanwezig is, begint tijdens de kindertijd of adolescentie.

Voedselallergie
De symptomen van een voedselallergie waaronder buikpijn ontwikkelen zich alleen na het eten van bepaalde voedingsmiddelen zoals zeevruchten of melk.

Vergiftiging: Loodvergiftiging

Patiënten (meestal werknemers) met een langdurige blootstelling aan lood kampen met loodvergiftiging. Hierbij ontstaat aanhoudende krampachtige buikpijn. Ook andere symptomen treden op zoals:

• braken
• een verlies van eetlust
• gewrichtspijn
• mentale veranderingen zoals concentratieproblemen, verwardheid en gedragsveranderingen
• obstipatie

Voortplantingsorgaan bij vrouwen

Een eierstokcyste veroorzaakt vaag ongemak in de onderbuik. Ook endometriose veroorzaakt chronische buikpijn, en dit vooral vóór of tijdens de menstruatie

Symptomen

Bekende oorzaak

Symptomen van chronische buikpijn veroorzaakt door een onderliggende aandoening zijn:

• aanzienlijk braken, obstipatie, diarree, een opgeblazen gevoel of winderigheid
• bloed in de ontlasting
• bloeden in de urine (hematurie)
• een gevoelige buik of een vol aanvoelende buik
• onbedoeld gewichtsverlies of een vertraagde groei (hoogte)
• pijn bij het plassen (dysurie)
• pijn die de patiënt wakker maakt
• veranderingen in de stoelgang of blaasfunctie

Onbekende oorzaak

Symptomen van chronische buikpijn met een onbekende oorzaak (functionele buikpijn) zijn:

• pijn die gewoonlijk geen verband houdt met maaltijden, een activiteit of stoelgang
• pijn die meestal minder dan een uur duurt
• pijn die moeilijk te beschrijven en lokaliseren is, of gecentreerd is rond de navel

Alarmsymptomen

Wanneer één of meer van volgende symptomen optreden, is het belangrijk om een arts te raadplegen:

• bloed braken
• bloed de urine
• bloed in de ontlasting
• buikpijn die na enkele dagen niet verbetert
• een verlies van eetlust en gewicht
• een zwelling van de buik en/of benen
• ernstig of frequent braken of diarree
• geelzucht (geelverkleuring van de huid en het wit van de ogen)
• koorts
• pijn waardoor de patiënt ’s nachts ontwaakt
• slikproblemen

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
De arts stelt eerst vragen aan de patiënt over de aanwezige klachten (start, duur, locatie, ernst, wanneer erger of beter, …), de medische geschiedenis, de familiale geschiedenis van buikklachten, het medicatiegebruik en eerdere onderzoeken of behandelingen. De arts krijgt zo al een eerste indruk van de mogelijke oorzaak van de chronische buikpijn. Treden de klachten bijvoorbeeld na het eten of drinken van zuivelproducten op, dan wijst dit mogelijk op lactose-intolerantie, hetgeen vaak optreedt.

Lichamelijk onderzoek
Vervolgens voert de arts een lichamelijk onderzoek uit. Eerst kijkt hij naar de huidskleur van de patiënt, want een gele huidskleur duidt op geelzucht. De arts betast tevens de buik en zoekt gevoelige gebieden op. Hij identificeert mogelijk ook vergrote organen of gezwellen in de buik. Vrouwen krijgen vaak een gynaecologisch onderzoek. De patiënt moet tussen de vervolgonderzoeken vaak informatie noteren inzake de pijn, stoelgang, de voeding, alle activiteiten die wellicht pijn veroorzaken, mogelijke oplossingen en de effecten van de behandelingen.

Diagnostisch onderzoek
Op basis van de resultaten van het vraaggesprek en het klinisch onderzoek, bestelt de arts vaak verdere onderzoeken om de aanhoudende pijnlijke buik te kunnen verklaren:

• een bariumsliktest (röntgenfoto voor het opsporen van problemen met de maag of slokdarm)
• een biopsie (chirurgisch verwijderen van weefselmonster en in een laboratorium laten onderzoeken)
• een bloedonderzoek
• een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm)
• een CT-scan van de buik
• een echografie
• een eliminatiedieet (voedsel schrappen en dan weer introduceren)
• een genetisch onderzoek
• een laparoscopie (chirurgisch onderzoek van de buikholte en het bekkengebied)
• een röntgenfoto
• een sigmoïdoscopie (inwendig kijkonderzoek van het laatste stuk van de dikke darm)
• een urineonderzoek
• een waterstofademtest (test voor het opsporen van lactosegevoeligheid)

Behandeling van aanhoudende pijnlijke buik

De behandeling van de aanhoudende pijn in de buik hangt van de oorzaak.

Chirurgie
In sommige situaties is een chirurgische ingreep vereist om de oorzaak van aanhoudende pijnlijke buik te verhelpen.

Gedragstherapie
Cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie) en psychotherapie verminderen angst, zodat de patiënt zich op andere dingen kan concentreren.

Medicatie
Bij constipatie zet de arts laxeermiddelen in in combinatie met een meer vezelrijke voeding. Voor tal van aandoeningen die chronische buikpijn veroorzaken, zijn medicijnen beschikbaar. Soms moet de patiënt op advies van de arts ook medicatie stopzetten om verlost te zijn van de aanhoudende pijnlijke buik.

Ontspanningstechnieken
Speciale ontspanningstechnieken zoals ademhalingsoefeningen doen de buikspieren ontspannen. Een fysiotherapeut kan hier eventueel bij helpen.

Voeding
Als patiënten lactose-intolerantie hebben, is een lactosevrij dieet (het elimineren van melk en andere zuivelproducten) nuttig. Sommige patiënten hebben voorts baat bij adviezen van een voedingsdeskundige.

Lees verder

• Acute buik: Plots ernstige buikpijn door aandoeningen
• Gevoelige buik: Oorzaken van gevoeligheid bij aanraking
• Buikpijn of maagpijn na het eten: Oorzaken en symptomen
• Buikpijn: Veelvoorkomende oorzaken van pijn in buikstreek