Bruxisme: Onbewust tandenknarsen met pijn aan tanden en kaak

Bruxisme, de medische term voor tandenknarsen, is een aandoening waarbij een persoon de tanden slijpt en de kaak dichtklemt. Dit gebeurt vaak onbewust, vooral tijdens de slaap. Bruxisme kan leiden tot een verscheidenheid aan problemen, zoals kaak- en tandproblemen, slaapproblemen en andere symptomen. Bij milde gevallen zijn zelfzorgmaatregelen vaak voldoende, maar ernstiger gevallen kunnen leiden tot kaakstoornissen, hoofdpijn, beschadigde tanden en andere complicaties, wat een orthodontische behandeling noodzakelijk kan maken.

• Epidemiologie
• Prevalentie bij volwassenen
• Prevalentie bij kinderen
• Regionale verschillen
• Mechanisme
• Spieractiviteit
• Neurologische factoren
• Psychologische factoren
• Oorzaken en risicofactoren van bruxisme
• Slaapproblemen
• Tandheelkundige afwijkingen
• Persoonlijkheidskenmerken
• Medicijnen
• Neurologische aandoeningen
• Copingstrategieën
• Emoties
• Stimulerende middelen
• Leeftijd
• Maagzuurreflux
• Risicogroepen
• Kinderen
• Volwassenen onder stress
• Patiënten met slaapstoornissen
• Symptomen: Pijn en schade aan kaak en tanden
• Kaak
• Tanden
• Andere symptomen
• Alarmsymptomen
• Tandafslijtage
• Kaakpijn of spierpijn
• Slaapstoornissen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Gebitsbeschermer
• Medicatie en tandheelkundige behandeling
• Prognose van 's nachts onbewust tandenknarsen
• Herstel met behandeling
• Langetermijneffecten
• Complicaties van bruxisme
• Preventie
• Praktische tips voor het omgaan met bruxisme
• Gebruik een tandenbeschermer tijdens de nacht
• Ontspan je kaakspieren voor het slapen
• Vermijd stimulerende middelen voor het slapen
• Pas je houding aan tijdens de slaap
• Beperk stress gedurende de dag
• Plan regelmatige tandartsbezoeken
• Zorg voor een gezonde mondhygiëne
• Overweeg professionele therapieën zoals fysiotherapie of psychotherapie
• Zorg voor een rustgevende slaapomgeving
• Blijf alert op veranderingen in je kaak of tanden

Epidemiologie

Bruxisme komt wereldwijd voor, met schattingen die variëren afhankelijk van de bevolkingsgroep en de gebruikte definitie. Het wordt vaak gezien als een veelvoorkomende aandoening bij zowel kinderen als volwassenen, maar de prevalentie kan sterk fluctueren op basis van leeftijd, geslacht en andere factoren. Diverse epidemiologische studies hebben geprobeerd de prevalentie te kwantificeren, waarbij de cijfers meestal aangeven dat het bij 8-31% van de volwassenen voorkomt. Bij kinderen kan de prevalentie zelfs oplopen tot 14-20%.

Prevalentie bij volwassenen

Bij volwassenen wordt bruxisme vaak geassocieerd met stress en slaapstoornissen. Onderzoek wijst uit dat 8-10% van de volwassenen lijdt aan een actieve vorm van bruxisme, hoewel slechts een klein percentage medische hulp zoekt voor de aandoening. Het komt zowel bij mannen als vrouwen voor, maar sommige studies suggereren dat vrouwen vaker getroffen worden door nachtbruxisme, terwijl mannen vaker last hebben van diurnaal bruxisme.

Prevalentie bij kinderen

Kinderen vertonen vaak een hogere incidentie van bruxisme, met pieken rond de leeftijd van 3 tot 6 jaar. Bij deze groep lijkt de aandoening vaak verband te houden met het doorkomen van de melktanden of de overgang naar blijvende tanden. Bruxisme bij kinderen wordt doorgaans als tijdelijk beschouwd en verdwijnt vaak met de tijd.

Regionale verschillen

De prevalentie van bruxisme kan variëren afhankelijk van de geografische regio. Studies uit Europa en Noord-Amerika tonen een hogere prevalentie in stedelijke gebieden, mogelijk door een hogere blootstelling aan stressfactoren, terwijl plattelandsbevolkingen mogelijk lagere prevalentiepercentages vertonen.

Mechanisme

Bruxisme wordt vaak veroorzaakt door een combinatie van fysiologische en psychologische factoren. Het mechanisme van de aandoening is niet volledig begrepen, maar het wordt verondersteld dat zowel de orale als het centrale zenuwstelsel betrokken zijn.

Spieractiviteit

Bruxisme wordt gekarakteriseerd door onwillekeurige spiercontracties van de kauwspieren. Deze contracties kunnen optreden tijdens de slaap of overdag en kunnen resulteren in het klemmen of tandenknarsen. Het mechanisme achter deze activiteit is vaak gerelateerd aan verhoogde spierspanning, wat op zijn beurt kan worden veroorzaakt door stress of angst.

Neurologische factoren

Er wordt gesuggereerd dat bruxisme kan worden beïnvloed door veranderingen in het centrale zenuwstelsel. Dit kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van overactiviteit in bepaalde hersenstructuren die betrokken zijn bij motorische controle. Sommige onderzoeken hebben ook een verband aangetoond tussen bruxisme en slaapstoornissen, zoals slaapapneu.

Psychologische factoren

Psychologische stress wordt beschouwd als een belangrijke veroorzaker van bruxisme. De aandoening wordt vaak waargenomen bij patiënten met verhoogde niveaus van angst of depressie. De verhoogde spierspanning die gepaard gaat met emotionele stress kan leiden tot onbewuste klemmen of knarsen van de tanden.

Oorzaken en risicofactoren van bruxisme

De exacte oorzaak van bruxisme is niet volledig bekend, maar er zijn verschillende factoren die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van deze aandoening. Hieronder worden de belangrijkste oorzaken en risicofactoren besproken:

Slaapproblemen

Andere slaapproblemen zoals slaapapneu (slaapstoornis met tijdelijk gestopte ademhaling) kunnen bijdragen aan bruxisme.

Tandheelkundige afwijkingen

Abnormale uitlijning van de tanden, ook bekend als malocclusie, kan bruxisme verergeren.

Persoonlijkheidskenmerken

Persoonlijkheidstypes die agressief, competitief of hyperactief zijn, kunnen meer vatbaar zijn voor bruxisme.

Medicijnen

Sommige psychiatrische medicijnen, zoals fenothiazines of bepaalde antidepressiva, kunnen als bijwerking bruxisme veroorzaken.

Neurologische aandoeningen

Complicaties door aandoeningen zoals de ziekte van Huntington of de ziekte van Parkinson kunnen bijdragen aan bruxisme.

Copingstrategieën

Bruxisme kan dienen als een manier om met stress of pijn om te gaan.

Emoties

Stress, angst, woede, frustratie en spanning kunnen bijdragen aan bruxisme.

Stimulerende middelen

Het gebruik van tabak, cafeïnehoudende dranken, alcohol of illegale drugs kan het risico op bruxisme verhogen.

Leeftijd

Bruxisme komt vaak voor bij kinderen en verdwijnt meestal vóór de leeftijd van tien jaar. Bij volwassenen kan het ook voorkomen.

Maagzuurreflux

In sommige gevallen kan maagzuurreflux bijdragen aan bruxisme.

Risicogroepen

Bruxisme komt voor in verschillende bevolkingsgroepen, maar sommige patiënten vertonen een verhoogd risico door specifieke kenmerken.

Kinderen

Kinderen, vooral die in de ontwikkelingsfase van hun gebit, hebben een verhoogd risico op bruxisme. Dit komt vaak voor als een tijdelijke aandoening die gepaard gaat met het doorkomen van de tanden. Bij veel kinderen verdwijnt bruxisme naarmate ze ouder worden, maar in sommige gevallen kan het aanhouden.

Volwassenen onder stress

Volwassenen die regelmatig worden blootgesteld aan hoge niveaus van stress, bijvoorbeeld door werkdruk of persoonlijke problemen, vertonen vaker bruxisme. De verhoogde spierspanning als reactie op stress kan leiden tot onbewuste klemmen of knarsen van de tanden.

Patiënten met slaapstoornissen

Patiënten met slaapstoornissen, zoals slaapapneu, narcolepsie of een slechte slaapkwaliteit, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van bruxisme. De verstoorde slaappatronen kunnen leiden tot onwillekeurige spiersamentrekkingen, die op hun beurt de aandoening veroorzaken.

Symptomen: Pijn en schade aan kaak en tanden

Bruxisme kan leiden tot een breed scala aan symptomen, variërend van mild tot ernstig:

Kaak

Ritmische samentrekkingen van de kaakspieren kunnen leiden tot kaakgewrichtsproblemen, pijnlijke en vermoeide kaakspieren, schade aan de binnenkant van de wang, en problemen met gezichts- en eetfuncties.

Tanden

De schade aan de tanden door tandenknarsen kan variëren van afvlakking en breuken tot verhoogde gevoeligheid voor hitte, kou en zoetigheid. Dit kan ook leiden tot geluidsoverlast voor de partner.

Andere symptomen

Naast kaak- en tandproblemen kunnen de volgende symptomen optreden:

• (Doffe) hoofdpijn
• Angst, stress en spanning
• Een depressie
• Inkepingen op de tong
• Mondbranden (pijn aan tong en mond)
• Ochtendvermoeidheid
• Oorpijn door de nabijheid van de kaakgewrichten bij het oor
• Pijn achter het oor
• Pijn in de schouders
• Spierzwakte (vooral in de ochtend)

Alarmsymptomen

Er zijn verschillende alarmsymptomen die wijzen op bruxisme. Deze symptomen kunnen zowel direct als indirect wijzen op de aanwezigheid van de aandoening.

Tandafslijtage

Een van de meest voorkomende tekenen van bruxisme is slijtage van het tandglazuur. Patiënten die regelmatig hun tanden knarsen of klemmen, kunnen aanzienlijke slijtage van hun kiezen en voortanden vertonen. Dit kan leiden tot gevoeligheid en zelfs beschadiging van het tandweefsel.

Kaakpijn of spierpijn

Kaakpijn of pijn in de kauwspieren is een veelvoorkomend symptoom bij bruxisme. Patiënten kunnen pijn voelen bij het openen van de mond of het kauwen van voedsel. Deze pijn kan uitstralen naar het gezicht en de nek, wat kan leiden tot ongemak tijdens het dagelijks functioneren.

Slaapstoornissen

Bruxisme kan leiden tot verstoringen in de slaapkwaliteit. Patiënten melden vaak onrustige slaap, frequent wakker worden tijdens de nacht, of het gevoel dat ze 's ochtends niet goed uitgerust zijn. Dit kan leiden tot vermoeidheid en concentratieproblemen overdag.

Diagnose en onderzoeken

Een grondig tandheelkundig onderzoek is essentieel om bruxisme vast te stellen en andere aandoeningen uit te sluiten die soortgelijke symptomen kunnen veroorzaken, zoals kaakpijn of oorpijn. Meestal moeten patiënten meerdere keren terugkomen als de tandarts afwijkingen ontdekt die wijzen op bruxisme. De tandarts beoordeelt de ernst van de aandoening door de gevoeligheid in de kaakspieren te controleren, tandheelkundige afwijkingen te identificeren, en de schade aan tanden en de binnenkant van de wangen te evalueren. Dit kan vaak worden aangevuld met röntgenfoto's.

Behandeling

Zelfzorgmaatregelen kunnen helpen bij het verminderen van pijn en het voorkomen van permanente schade aan de tanden:

Zelfzorg

• Drink dagelijks veel water.
• Masseer de spieren van de nek, schouders en gezicht om pijnlijke knobbeltjes te verlichten.
• Volg fysiotherapie om spieren en gewrichten weer normaal te laten functioneren.
• Vermijd harde of calorierijke voedingsmiddelen zoals noten, snoep en biefstuk.
• Ontspan het gezicht en de kaakspieren gedurende de dag.
• Breng ijs of vochtige hitte aan op pijnlijke kaakspieren.
• Vermijd kauwgom.
• Verminder stress en leer ontspanningstechnieken aan.
• Zorg voor voldoende slaap.

Professionele medische zorg

Er is momenteel geen genezende therapie voor bruxisme beschikbaar; de behandeling richt zich op het beschermen van de tanden, het verminderen van tandenknarsen en pijnbestrijding.

Gebitsbeschermer

Een gebitsbeschermer (mondkapje, mondbeschermer) of spalk (stabilisatiesplint) kan schade aan de tanden door tandenknarsen helpen voorkomen. Een goed passende spalk vermindert het klemmen. Symptomen verdwijnen vaak door het gebruik van een spalk, maar bij sommige patiënten kunnen symptomen terugkeren als het gebruik wordt gestopt. Er zijn verschillende soorten spalken beschikbaar; sommige passen over de bovenste tanden, andere over de onderste tanden. De kaak krijgt hierdoor een meer ontspannen positie, maar het kan nodig zijn om een ander type spalk te proberen als een bepaald type niet effectief blijkt.

Medicatie en tandheelkundige behandeling

Naast spalktherapie kunnen orthodontische aanpassingen van het bijtpatroon effectief zijn bij sommige patiënten. Chirurgie wordt alleen als laatste redmiddel overwogen. Medicijnen zoals spierverslappers en botoxinjecties kunnen ook worden ingezet om bruxisme te behandelen.

Prognose van 's nachts onbewust tandenknarsen

De prognose van bruxisme varieert afhankelijk van de ernst van de aandoening en de onderliggende oorzaken. Bij de meeste patiënten is de aandoening behandelbaar en kan de schade aan de tanden en kaak worden verminderd met de juiste therapieën.

Herstel met behandeling

Bij veel patiënten kan bruxisme effectief worden behandeld, waardoor de symptomen verminderen of verdwijnen. Behandelopties, zoals het gebruik van een bite splint, kunnen helpen om de krachten die op de tanden en kaak worden uitgeoefend te verminderen. In gevallen waarbij stress of angst de oorzaak is, kan therapie helpen om de onderliggende psychologische problemen aan te pakken.

Langetermijneffecten

Bij onbehandeld bruxisme kunnen er langdurige effecten optreden, zoals chronische kaakpijn, tandbeschadiging en zelfs problemen met het kaakgewricht. Dit kan leiden tot functionele beperkingen en een verminderde kwaliteit van leven voor de patiënt.

Complicaties van bruxisme

Onbehandeld bruxisme kan leiden tot diverse complicaties, waaronder:

• Aangezichtspijn
• Een depressie
• Dode tanden (tandpijn en veranderde tandkleur)
• Terugtrekkend tandvlees
• Eetstoornissen
• Gebroken tanden
• Ochtendhoofdpijn
• Problemen met een partner door het nachtelijke tandenknarsen
• Slapeloosheid
• Spanningshoofdpijn (hoofdpijn en ernstige vermoeidheid)
• Verhoogde tandheelkundige afwijkingen of kaakgewrichtsproblemen

Preventie

Het voorkomen van bruxisme, oftewel tandenknarsen, kan een uitdaging zijn, vooral omdat de aandoening vaak onbewust optreedt. Er zijn echter verschillende maatregelen die je kunt nemen om het risico op bruxisme te verminderen of de ernst ervan te beperken. Hieronder volgen enkele effectieve preventietips:

Stressmanagement
Stress is een belangrijke risicofactor voor bruxisme. Het verminderen van stress kan helpen om tandenknarsen te voorkomen. Overweeg technieken zoals:

• Ontspanningsoefeningen: Yoga, meditatie en ademhalingsoefeningen kunnen helpen om stress en spanning te verminderen.
• Regelmatige lichaamsbeweging: Fysieke activiteit helpt niet alleen bij het verminderen van stress, maar bevordert ook een goede slaap.
• Hobby's en vrijetijdsbesteding: Activiteiten die je leuk vindt kunnen een goede manier zijn om stress te verlagen en ontspanning te bevorderen.

Slaapverbetering
Slaapproblemen kunnen bruxisme verergeren. Het verbeteren van de slaapkwaliteit kan bijdragen aan het verminderen van tandenknarsen. Tips voor een betere nachtrust zijn onder andere:

• Vaste slaaptijden: Probeer elke dag op hetzelfde tijdstip naar bed te gaan en op te staan.
• Slaapomgeving: Zorg voor een comfortabele en rustige slaapomgeving, met een geschikt matras en kussen.
• Slaaprituelen: Ontwikkel een ontspannend avondritueel, zoals lezen of een warm bad nemen, om het lichaam voor te bereiden op de slaap.

Beperken van stimulerende middelen
Het gebruik van stimulerende middelen kan bijdragen aan bruxisme. Het verminderen of vermijden van de volgende stoffen kan helpen:

• Cafeïne: Vermijd cafeïnehoudende dranken zoals koffie, thee en energiedrankjes, vooral in de late namiddag en avond.
• Alcohol: Beperk alcoholconsumptie, omdat alcohol de kans op tandenknarsen kan verhogen.
• Tabak: Roken kan bijdragen aan de ontwikkeling van bruxisme, dus het stoppen met roken is voordelig voor je algehele gezondheid en kan helpen bij het verminderen van tandenknarsen.

Mond- en gebitsverzorging
Goede mond- en gebitsverzorging kan helpen om bruxisme te voorkomen of de gevolgen te minimaliseren. Overweeg de volgende maatregelen:

• Regelmatige tandartsbezoeken: Laat je gebit regelmatig controleren door een tandarts om tandheelkundige afwijkingen en mogelijke problemen vroegtijdig op te sporen.
• Gebitsbeschermer: Als je bekend bent met tandenknarsen, kan een op maat gemaakte gebitsbeschermer nuttig zijn om schade aan de tanden te voorkomen. Bespreek dit met je tandarts.
• Tandheelkundige correcties: Bij problemen met de uitlijning van de tanden of kaak kan een orthodontische behandeling worden aanbevolen om bruxisme te voorkomen.

Copingstrategieën
Het ontwikkelen van effectieve copingstrategieën kan helpen bij het omgaan met de oorzaken van bruxisme:

• Gedragstherapie: Voor sommige mensen kan therapie nuttig zijn om stress of angst te verminderen en om te leren omgaan met de symptomen van bruxisme.
• Spierontspanning: Leer technieken voor spierontspanning die kunnen helpen om de kaakspieren te ontspannen en bruxisme te verminderen.

Door deze preventieve maatregelen in je dagelijkse routine op te nemen, kun je de kans op bruxisme verkleinen en bijdragen aan een betere mondgezondheid en algemene welzijn.

Praktische tips voor het omgaan met bruxisme

Gebruik een tandenbeschermer tijdens de nacht

Een van de meest effectieve manieren om bruxisme te beheersen, is het dragen van een tandenbeschermer tijdens de nacht. Dit voorkomt schade aan je tanden en vermindert de druk die wordt uitgeoefend op je kaak tijdens het klemmen of knarsen. Tandenbeschermers kunnen op maat worden gemaakt door een tandarts of je kunt een universeel verkrijgbare versie proberen. Dit biedt bescherming tegen tandbeschadiging en kan de pijn of vermoeidheid in je kaak verminderen.

Ontspan je kaakspieren voor het slapen

Bruxisme kan vaak verergeren door spierspanning, dus het is nuttig om ontspanningstechnieken toe te passen om je kaakspieren te verlichten. Dit kan helpen om te voorkomen dat je 's nachts klempt of knarst. Probeer voor het slapen gaan je kaak zachtjes te masseren om de spieren te ontspannen. Je kunt ook warme kompressen op de kaak aanbrengen om de spanning verder te verminderen. Ademhalingsoefeningen, meditatie of andere ontspanningstechnieken kunnen je ook helpen om de algemene stress te verlagen die bijdraagt aan bruxisme.

Vermijd stimulerende middelen voor het slapen

Caffeïne, alcohol en andere stimulerende middelen kunnen bijdragen aan stress en spieractiviteit, wat bruxisme kan verergeren. Het is een goed idee om deze middelen in de avond te vermijden, vooral vlak voor het slapen. Caffeïne en alcohol kunnen je slaap verstoren, wat op zijn beurt je kaakspieren meer stress kan geven, waardoor je mogelijk meer gaat knarsen. Kies voor rustgevende dranken, zoals kruidenthee, om je te helpen ontspannen voor het slapen.

Pas je houding aan tijdens de slaap

De manier waarop je slaapt, kan invloed hebben op bruxisme. Het is belangrijk om een slaaphouding te vinden die je kaak en gezichtsspieren niet extra belast. Vermijd slapen op je buik, omdat dit extra druk kan uitoefenen op je gezicht en kaak. Probeer op je rug of zij te slapen en gebruik een kussen dat je hoofd en nek goed ondersteunt, zodat je spieren in een ontspannen positie blijven.

Beperk stress gedurende de dag

Stress is een van de belangrijkste oorzaken van bruxisme, vooral wanneer het zich uit in spanning tijdens de slaap. Het is belangrijk om manieren te vinden om je dagelijkse stress te verminderen. Activiteiten zoals yoga, meditatie, diepe ademhaling of een ontspannend hobby kunnen je helpen om spanning los te laten en je geest te kalmeren. Het creëren van een rustige, ontspannen omgeving voordat je gaat slapen kan ook helpen om bruxisme te verminderen.

Plan regelmatige tandartsbezoeken

Als je last hebt van bruxisme, is het belangrijk om regelmatig naar de tandarts te gaan voor controle. Een tandarts kan tekenen van tandbeschadiging door bruxisme herkennen en je adviseren over manieren om de schade te minimaliseren. Ze kunnen ook helpen bij het aanpassen van je tandenbeschermer of andere behandelingen aanbieden, zoals het slijpen van scherpe tandranden die door het klemmen ontstaan.

Zorg voor een gezonde mondhygiëne

Hoewel bruxisme voornamelijk de kaakspieren en tanden beïnvloedt, kan het ook je mondgezondheid in het algemeen beïnvloeden. Regelmatige tandhygiëne is essentieel om tandbederf, tandvleesontsteking en andere problemen die verergerd kunnen worden door bruxisme te voorkomen. Poets je tanden ten minste twee keer per dag, gebruik tandzijde en spoel met een antibacteriële mondspoeling om een gezonde mond te behouden.

Overweeg professionele therapieën zoals fysiotherapie of psychotherapie

Als bruxisme het gevolg is van onderliggende problemen zoals stress, angst of een slaapstoornis, kan het nuttig zijn om professionele hulp te zoeken. Fysiotherapie kan helpen om de kaakspieren te ontspannen en het verbeteren van de houding en spanning. Psychotherapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT), kan effectief zijn in het aanpakken van stress en angsten die bijdragen aan bruxisme. Het kan je ook leren hoe je beter kunt omgaan met de triggers die leiden tot het klemmen of knarsen van je tanden.

Zorg voor een rustgevende slaapomgeving

Een comfortabele en rustige slaapomgeving kan bijdragen aan een betere nachtrust en het verminderen van bruxisme. Zorg ervoor dat je slaapkamer koel, donker en stil is. Vermijd elektronica voor het slapen, omdat het blauwe licht de productie van melatonine kan verstoren en je slaap kan verstoren. Gebruik eventueel een witte-ruismachine of oordopjes om omgevingsgeluiden te blokkeren en een kalme sfeer te creëren.

Blijf alert op veranderingen in je kaak of tanden

Het is belangrijk om de veranderingen in je kaak en tanden nauwlettend in de gaten te houden, vooral als je bruxisme hebt. Let op pijn of gevoeligheid in je tanden of kaakspieren, moeite met openen van je mond, of een verhoogd ongemak. Als je deze symptomen opmerkt, neem dan contact op met je tandarts om verdere schade te voorkomen. Regelmatige zelfcontrole kan je helpen om vroegtijdig in te grijpen als er problemen ontstaan door bruxisme.

Lees verder

• Kaakpijn: Oorzaken en symptomen van pijnlijke kaak of kaken
• Tandpijn (kiespijn): Oorzaken van pijnlijke tand of tanden
• Stijve kaak: Oorzaken van kaakstijfheid (strakke kaken)
• Gezwollen kaak/wang: Oorzaken van zwelling kaken of wangen
• Temporomandibulaire dysfunctie: Pijn aan kaak en gezicht