Tandpijn (kiespijn): Oorzaken van pijnlijke tand of tanden

Tandpijn, ook bekend als kiespijn, ontstaat wanneer de zenuw in of rond de wortel van een tand geïrriteerd raakt. Tandinfecties en tandbederf zijn de meest voorkomende oorzaken van pijnlijke tanden. Soms kan kiespijn echter ook voortkomen uit een probleem elders in het lichaam waarvan de pijn uitstraalt naar de tanden. Elke patiënt ervaart kiespijn anders, en er kunnen ook andere symptomen optreden, zoals hoofdpijn en koorts. Bij de meeste oorzaken van tandpijn is snelle medische behandeling noodzakelijk om complicaties te voorkomen en de pijn te verlichten. Medicatie, tandheelkundige behandelingen, een goede mondhygiëne en een aanpak van eventuele onderliggende problemen zijn essentieel.

• Anatomie tanden en relatie tot tandpijn
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken
• Aandoeningen en tandpijn
• Dode tand
• Gebroken tand
• Geïnfecteerd tandvlees
• Tandabces
• Tandbederf
• Omgevingsfactoren en pijn aan de kies of kiezen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Uitstralingspijn
• Geassocieerde symptomen
• Alarmsymptomen
• Wanneer een specialist raadplegen?
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van pijn aan tand of tanden
• Natuurlijke remedies tegen tandpijn
• Prognose van kiespijn
• Complicaties
• Preventie van pijnlijke tand(en)

Anatomie tanden en relatie tot tandpijn

Anatomie van de tanden
De tanden zijn gespecialiseerde structuren in de mond die essentieel zijn voor het malen van voedsel en het starten van het spijsverteringsproces. Ze zijn opgebouwd uit verschillende lagen, waaronder het tandglazuur, de tandbederf (dentine), het tandpulpa, en de wortel. De tand is verankerd in de kaak met behulp van een stevige wortel die zich in het kaakbot nestelt. Het tandglazuur is de buitenste laag en is het hardste weefsel in het lichaam. Onder dit glazuur ligt het dentine, dat zachter is, maar het grootste deel van de tand vormt. De pulpa bevat zenuwen en bloedvaten die zorgen voor voeding en gevoel in de tand.

Relatie van de tanden tot tandpijn
Tandpijn ontstaat vaak als gevolg van irritatie of schade aan de tandstructuren, zoals het glazuur, dentine, of pulpa. Dit kan leiden tot ontstekingen, infecties of gevoeligheid die het pijnsignaal naar de hersenen sturen. De belangrijkste oorzaken van tandpijn zijn tandbederf, tandvleesontsteking, gebroken tanden, of tandabcessen. Het gevoel van pijn kan variëren van mild en scherp tot hevig en dof, afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de schade aan de tand.

Epidemiologie

Prevalentie van tandpijn
Tandpijn komt wereldwijd veel voor en is een van de meest voorkomende redenen voor het zoeken van tandheelkundige zorg. Het komt vaak voor bij zowel volwassenen als kinderen. In veel gevallen wordt tandpijn veroorzaakt door cariës (tandbederf), maar het kan ook het gevolg zijn van tandvleesproblemen, zoals gingivitis. Studies tonen aan dat een groot percentage van de wereldbevolking in zijn leven op een bepaald moment tandpijn ervaart.

Leeftijd en geslacht
Tandpijn komt het vaakst voor bij jongere volwassenen, maar ouderen kunnen ook lijden aan tandpijn door bijvoorbeeld tandvleesrecessie of het verlies van tanden. Er zijn geen significante verschillen tussen mannen en vrouwen wat betreft de prevalentie van tandpijn, hoewel vrouwen mogelijk vaker naar de tandarts gaan voor controle.

Geografische variatie
De prevalentie van tandpijn varieert sterk per regio. In landen met beperkte toegang tot tandheelkundige zorg, zoals in sommige ontwikkelingslanden, komt tandpijn vaker voor. Tandzorgbezoeken zijn daar vaak minder regelmatig, wat het risico op cariës en andere tandheelkundige aandoeningen vergroot.

Mechanisme

Oorzaken van tandpijn
Tandpijn kan ontstaan door verschillende mechanismen, waaronder tandbederf, gebroken tanden, of ontstekingen. Het mechanisme van pijn kan ook verband houden met infecties in de tandpulpa of het omliggende tandvlees. Tandbederf veroorzaakt bijvoorbeeld schade aan het glazuur en het dentine, waardoor de zenuwen in de tand geïrriteerd raken. Bij een tandabces komt er pus vrij uit een infectie die zich in de wortel van de tand bevindt, wat ernstige pijn veroorzaakt.

Zenuwpijn
De tandpijn kan variëren afhankelijk van het mechanisme. Bij diepe cariës of beschadiging van de tandpulpa, kan er een scherpe, kloppende pijn ontstaan, vaak verergerend bij warme of koude temperaturen. Pijn door zenuwcompressie kan aanvoelen als een doffe, aanhoudende pijn die erger wordt wanneer de tand gevoelig is voor druk.

Infecties en ontstekingen
Een andere veelvoorkomende oorzaak van tandpijn is de ontwikkeling van een tandabces, waarbij bacteriën zich in de wortel van de tand verspreiden en een infectie veroorzaken. Dit leidt tot een opgezette, pijnlijke zwelling die niet alleen de tand zelf maar ook het omliggende weefsel kan beïnvloeden.

Oorzaken

Tandbederf (cariës)
Tandbederf is de meest voorkomende oorzaak van tandpijn. Het wordt veroorzaakt door de afbraak van tandglazuur door zuren die geproduceerd worden door bacteriën die zich voeden met suikers in het voedsel. Dit proces kan leiden tot kleine gaatjes die zich uitbreiden en diep in de tand kunnen doordringen, wat pijn en gevoeligheid veroorzaakt.

Tandvleesontsteking en parodontitis
Ontsteking van het tandvlees (gingivitis) of ernstigere vormen van parodontitis kunnen tandpijn veroorzaken. Bij parodontitis kan er schade optreden aan de structuren die de tanden ondersteunen, wat resulteert in pijn, gevoeligheid en zelfs verlies van tanden.

Tandabces
Een tandabces ontstaat wanneer een infectie zich verspreidt naar de wortel van de tand. Dit kan leiden tot hevige pijn, zwelling en roodheid in het omliggende weefsel. In sommige gevallen kan een abces ook de vorming van pus veroorzaken, wat kan leiden tot een verergering van de pijn.

Aandoeningen en tandpijn

Kiespijn ontstaat door ontsteking van de tandpulpa, het centrale deel van de tand. De pulpa bevat zenuwuiteinden die erg gevoelig zijn voor pijn. Een ontsteking van de pulpa (pulpitis) kan resulteren uit de volgende aandoeningen:

• een dode tand
• een gebroken tand
• een tandabces
• een tandvleesaandoening
• geïnfecteerd tandvlees
• tandbederf (cariës), veroorzaakt door slechte mondhygiëne

Dode tand

Tandbederf en trauma aan de tand kunnen leiden tot het afsterven van een zenuw in de tand. Door de aangetaste zenuw krijgt de getroffen tand geen bloed meer, wat resulteert in een dode tand. De patiënt ervaart hierbij een veranderde tandkleur en tandpijn. De tandarts kan een wortelkanaalbehandeling uitvoeren om de tand te redden of de tand verwijderen. Zonder snelle behandeling kan een niet-vitale (dode) tand leiden tot een tandabces of tandinfectie.

Gebroken tand

Een gebroken tand ontstaat door een barst of breuk in de harde schil van een kies. Vaak is de oorzaak onbekend. Een onbehandelde tandbreuk leidt tot pijn, en een bezoek aan de tandarts is noodzakelijk.

Geïnfecteerd tandvlees

Gingivitis
Gingivitis is een aandoening waarbij tandplak (een kleverige, kleurloze laag van bacteriën) zich ophoopt op de tanden en het tandvlees. Deze bacteriën en gifstoffen veroorzaken irritatie aan het tandvlees, wat leidt tot een tandvleesontsteking. Veel voorkomende symptomen zijn bloedend, gevoelig, gezwollen, glanzend en rood tandvlees. De patiënt moet een goede mondhygiëne handhaven en de tandarts bezoeken voor een gebitsreiniging.

Parodontitis
Bij parodontitis ontstaat een ontsteking en schade aan het weefsel en bot die de tanden ondersteunen. Deze complicatie van een tandvleesontsteking (gingivitis) wordt veroorzaakt door langdurige tandplak. De tandplak bevat bacteriën die een infectie kunnen veroorzaken, wat leidt tot botverlies in de kaak en het uitvallen van tanden en kiezen. Symptomen van parodontitis zijn een slechte adem, een slechte smaak in de mond, loskomend tandvlees, tandvleesbloedingen, terugtrekkend tandvlees, rood tandvlees, tandvleespijn en tandvlekken of tandzweren. De arts zet een antibioticakuur in en voert een grondige gebitsreiniging uit. Bij tandinfecties is tijdige en juiste behandeling essentieel om verspreiding naar andere delen van het gezicht en de schedel, en mogelijk zelfs naar de bloedbaan, te voorkomen.

Tandabces

Bij een tandabces ontstaat een infectie aan de tandwortel of tussen het tandvlees en de tanden. Deze zeer pijnlijke aandoening is vaak het resultaat van ernstige cariës, een tandvleesontsteking (gingivitis) of een gebroken tand. In de getroffen tand hoopt pus zich op. Naast pijnklachten kan de patiënt last hebben van tanden die gevoelig zijn voor warmte of koude, een vieze ademgeur (halitose), een gezwollen tandvlees, rood tandvlees, een gezwollen kaak en koorts. Een snelle behandeling door de tandarts is noodzakelijk om complicaties te voorkomen.

Tandbederf

In de meeste gevallen is pijn aan de tanden het gevolg van cariës. Bij tandbederf treedt een vernietiging van het tandglazuur op, wat schade veroorzaakt aan de harde buitenlaag van de tanden en vaak leidt tot gaatjes. Een uitgestelde behandeling van gaatjes leidt tot pijn in de aangetaste tand. Bij constante pijn aan de tanden moet de tandarts de holte vullen om de pijn te verzachten. Een goede mond- en tandhygiëne en regelmatige professionele reiniging van de tanden zijn noodzakelijk om tandbederf te voorkomen.

Omgevingsfactoren en pijn aan de kies of kiezen

Verder kunnen ook omgevingsfactoren kiespijn veroorzaken, zoals:

• een abnormale beet
• een beschadigde tandvulling
• een tandextractie (verwijderen van een tand)
• een tanduitbarsting (bij baby’s en kinderen van schoolgaande leeftijd)
• genetische factoren
• herhalingsbewegingen zoals op kauwgom kauwen of tandenknarsen (bruxisme)
• stress
• terugtrekkend tandvlees

Risicofactoren

Ongezonde voedingskeuzes
Een onevenwichtig voedingspatroon, rijk aan suikers en koolhydraten, bevordert de groei van bacteriën in de mond, wat het risico op tandbederf verhoogt. Het regelmatig consumeren van zure of kleverige voedingsmiddelen kan het tandglazuur aantasten en het risico op cariës vergroten.

Slechte mondhygiëne
Onvoldoende mondhygiëne, zoals het niet regelmatig poetsen of flossen, vergroot de kans op tandbederf en tandvleesontsteking. Bacteriën in de mond kunnen zich ophopen en de tandstructuren beschadigen, wat uiteindelijk leidt tot tandpijn.

Genetische factoren
Sommige patiënten hebben een genetische aanleg voor tandbederf of tandvleesproblemen. Genetische factoren kunnen invloed hebben op de sterkte van het tandglazuur, de vorming van plaque of de algehele mondgezondheid.

Risicogroepen

Kinderen en adolescenten
Kinderen en adolescenten lopen een verhoogd risico op tandpijn door tandbederf, vooral als ze vaak suikerhoudende snacks eten en een onvolmaakte mondhygiëne hebben. Ook is er een hogere kans op tandtrauma in deze leeftijdsgroep door speelse activiteiten en ongevallen.

Ouderen
Ouderen hebben vaak last van tandproblemen door tandvleesrecessie, tandverkleuring en het verlies van tanden. De afname van de speekselproductie kan ook bijdragen aan een drogere mond, wat het risico op tandbederf verhoogt.

Mensen met een zwak immuunsysteem
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals mensen met diabetes of kanker, hebben een verhoogd risico op infecties in de mond, wat kan leiden tot tandpijn. Bovendien kunnen bepaalde medicijnen, zoals die tegen kanker, bijwerkingen hebben die de mondgezondheid beïnvloeden.

Uitstralingspijn

Het is ook mogelijk dat een patiënt pijn aan de tand voelt die het gevolg is van pijn in andere lichaamsdelen (uitstralingspijn). Vaak gaat dit gepaard met hoofdpijn. De meest voorkomende gebieden waarbij pijn naar de tanden uitstraalt, zijn het kaakgewricht (temporomandibulaire dysfunctie), de oren (oorpijn), de sinussen (sinusinfectie) en zelfs het hart (hartproblemen zoals angina pectoris, een teken van een hartaanval).

Geassocieerde symptomen

Tandpijn kan scherp, kloppend, schietend, zeurend of constant zijn. Bij sommige patiënten ontstaat de pijn alleen wanneer zij druk uitoefenen op de tand, of bij koude of warme prikkels. Verder kan er een zwelling rond de tand zichtbaar zijn. Soms komt er een vies smakend pus uit de geïnfecteerde tand. De pijn kan mild tot ernstig zijn en soms afkomstig zijn van een ander lichaamsgebied (uitstralingspijn), maar het kan ook zijn dat de tandpijn zelf zich verspreidt naar andere lichaamsgebieden. Andere mogelijke symptomen zijn pijn bij het kauwen, slikproblemen, ademhalingsproblemen, slaapproblemen en een verwonding of trauma rond het aangetaste tandgebied. Algemene tekenen zoals koorts of hoofdpijn kunnen ook optreden.

Alarmsymptomen

Het is belangrijk om een tandarts zo snel mogelijk te raadplegen wanneer de kiespijn langer dan één of twee dagen aanhoudt, de kiespijn ernstig is, of wanneer tekenen van koorts, oorpijn of pijn bij het wijd openen van de mond optreden.

Wanneer een specialist raadplegen?

In sommige gevallen kan het nodig zijn om een specialist, zoals een endodontist of kaakchirurg, te raadplegen, vooral bij complexe tandproblemen of als eerdere behandelingen niet effectief zijn geweest. Deze specialisten hebben geavanceerde training en ervaring om ernstige tandheelkundige aandoeningen te behandelen.

Diagnose en onderzoeken

De arts moet eerst de medische geschiedenis van de patiënt verkrijgen en een grondig lichamelijk onderzoek uitvoeren. Verder stelt de arts vragen over het soort pijn, het begin van de symptomen, de ernst van de pijn, de locatie van de pijn en welke factoren de pijn verergeren of juist verbeteren. De tandarts controleert de mond, de tanden, het tandvlees, de kaken, de tong, de keel, de sinussen, de oren, de neus en de nek. Verder is een röntgenfoto van de tanden nodig. Afhankelijk van de vermoedelijke oorzaak van de pijnlijke tanden, kunnen verdere onderzoeken noodzakelijk zijn.

Behandeling van pijn aan tand of tanden

De behandeling van kiespijn hangt af van de oorzaak. Als een gaatje tandpijn veroorzaakt, vult de tandarts de holte of eventueel de tand. Een wortelkanaalbehandeling is nodig als een infectie van de tandzenuw aan de basis ligt van de pijnlijke tand. Bacteriën die zich in het inwendige van de tand hebben genesteld, veroorzaken deze infectie. De arts schrijft een antibioticabehandeling voor als de patiënt koorts heeft of wanneer er een zwelling van de kaak aanwezig is. Verder kan de patiënt vrij verkrijgbare pijnstillers nemen zoals ibuprofen en paracetamol, maar bij ernstige pijn kan de arts sterkere pijnstillende geneesmiddelen voorschrijven.

Natuurlijke remedies tegen tandpijn

Hoewel professionele tandheelkundige zorg essentieel is, kunnen enkele natuurlijke remedies tijdelijke verlichting bieden bij tandpijn:

• Gebruik van kruidnagelolie: Kruidnagelolie heeft ontstekingsremmende en pijnstillende eigenschappen. Een kleine hoeveelheid op een wattenstaafje kan direct op de pijnlijke tand worden aangebracht.
• Zoutwater spoelen: Spoelen met warm zout water kan helpen om infecties te verminderen en tijdelijk verlichting te bieden.
• Koud kompres: Het aanbrengen van een koud kompres aan de buitenkant van de wang kan helpen om zwelling en pijn te verminderen.

Prognose van kiespijn

Voor de meest voorkomende oorzaken van kiespijn is de prognose goed, mits de patiënt geschikte tandheelkundige zorg krijgt en goed zorg draagt voor de mond en tanden.

Complicaties

Infecties in de mond
Een onbehandeld tandabces kan zich uitbreiden naar de omliggende weefsels, wat kan leiden tot ernstigere infecties zoals cellulitis of zelfs sepsis. Het is belangrijk om tandinfecties tijdig te behandelen om ernstige complicaties te voorkomen.

Tandverlies
Langdurige tandproblemen zoals parodontitis kunnen uiteindelijk leiden tot tandverlies. Dit kan niet alleen esthetische problemen veroorzaken, maar ook invloed hebben op het vermogen om goed te eten en te spreken, wat de algehele levenskwaliteit beïnvloedt.

Chronische pijn
Chronische tandpijn kan leiden tot aanzienlijke pijn en ongemak in het dagelijks leven. Het kan ook leiden tot hoofdpijn, kaakpijn en zelfs slaapstoornissen, waardoor het belangrijk is om pijn en onderliggende oorzaken snel aan te pakken.

Preventie van pijnlijke tand(en)

Meestal is tandpijn het gevolg van tandbederf, en daarom is een goede mondhygiëne nodig om pijn aan de tanden te voorkomen. De patiënt moet de tanden regelmatig poetsen met een fluoride-bevattende tandpasta, één keer per dag flossen, één of twee keer per dag de mond spoelen met een antiseptisch mondwater, de tong regelmatig reinigen en twee keer per jaar de tandarts bezoeken voor een professionele reiniging en tandcontrole. Tot slot moet de patiënt voeding met weinig suiker eten en niet roken.

Lees verder

• Dode tand: Tandpijn en veranderde tandkleur
• Gingivitis: Ontsteking van tandvlees door plaque op tanden
• Tandabces: Ophoping van pus in tand door bacteriële infectie
• Tandvleespijn: Oorzaken van pijnlijk tandvlees
• Tanden: Afwijkende kleuren (tandkleur) en vormen (tandvorm)