Paracetamol: Medicijn voor behandeling van koorts en pijn

Paracetamol (N-acetyl para-aminophenol, Acetaminophen) is een vrij verkrijgbare pijnstiller waarmee een patiënt pijn en koorts kan behandelen. Het medicijn is bruikbaar voor de behandeling van milde tot matige pijn en is eventueel ook inzetbaar in combinatie met een opioïde pijnstiller voor ernstige pijn. Patiënten met een leverziekte mogen deze pijnstiller niet gebruiken. Bepaalde patiënten moeten altijd contact opnemen met een arts alvorens dit middel te gebruiken. Dit pijnstillend medicijn, dat bestaat in diverse toedieningswijzen, veroorzaakt mogelijk bijwerkingen. Veel voorkomende bijwerkingen omvatten misselijkheid, huiduitslag en buikpijn. Deze bijwerkingen komen sneller tot stand bij patiënten die dit medicijn langdurig innemen of een overdosis nemen, maar ook zonder deze risicofactoren komen soms neveneffecten van het medicijn tot uiting.

• Indicatie: Koorts en pijn verminderen
• Contra-indicaties van vrij verkrijgbare pijnstiller paracetamol (Acetaminophen)
• Toedieningswijze van pijnstillers
• Gebruik van pijnstillende medicijnen
• Koorts
• Pijn
• Veilige dosis
• Bijwerkingen
• Oraal, rectaal en intraveneus (leverproblemen)
• Oraal en rectaal
• Intraveneus
• Paracetamol voor zwangere vrouwen
• Paracetamol voor kinderen

Indicatie: Koorts en pijn verminderen

Paracetamol is één van de meest gebruikte vrij verkrijgbare pijnstillende en koortsverlagende geneesmiddelen. Het medicijn verhoogt de pijngrens, dus de pijn moet intenser zijn voordat mensen het gaan voelen. Artsen adviseren soms paracetamol boven aspirine of een NSAID als een middel tegen pijn en koorts voor patiënten met een voorgeschiedenis van maagzweren of andere gastro-intestinale bloedingen, patiënten die bloedverdunners nemen en patiënten met een hoog risico op hartaandoeningen of een beroerte.

Deze pijnstiller is inzetbaar voor de behandeling van bijvoorbeeld:

• armpijn
• artrose (reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen)
• beenpijn
• bilpijn
• branderige gevoelens
• buikpijn
• de griep
• dijpijn
• een verkoudheid
• elleboogpijn
• enkelpijn
• fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• gewrichtspijn
• gewrichtsstijfheid
• gezichtspijn
• handpijn
• heuppijn
• hoge rugpijn
• hoofdpijn
• kaakpijn
• kniepijn
• koorts
• krampen
• lage rugpijn
• lichaamspijn
• menstruatiepijn
• migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
• nekpijn
• pijn geassocieerd met artritis (gewrichtsontsteking met pijn, zwelling en stijfheid)
• pijn op de borst
• polspijn
• reacties op vaccinaties
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• schouderpijn
• spierpijn
• tandpijn
• vingerpijn
• voetpijn

Paracetamol heeft geen ontstekingsremmende effecten zoals ibuprofen, maar is mogelijk veiliger om in te nemen voor patiënten die een bloedverdunner gebruiken.

Contra-indicaties van vrij verkrijgbare pijnstiller paracetamol (Acetaminophen)

Problemen met lever en nieren
Contra-indicaties voor het gebruik van paracetamol omvatten een overgevoeligheid / allergie voor paracetamol, ernstige leverinsufficiëntie of een ernstige actieve leverziekte. Bovendien is voorzichtigheid geboden bij patiënten met nier- of leverinsufficiëntie of bij patiënten met de alcoholische leverziekte, glucose zes fosfaatdehydrogenasedeficiëntie of ernstige hypovolemie (onvoldoende bloed in het lichaam). Voordat een patiënt deze pijnstiller gebruikt, moet de arts of apotheker op de hoogte zijn van de medische geschiedenis, vooral wat betreft een leverziekte en het regelmatig gebruik / misbruik van alcohol.

Problemen door suiker en aspartaam in middel
Vloeibare producten, kauwtabletten of oplos- of bruistabletten bevatten mogelijk suiker of aspartaam. Voorzichtigheid is geboden voor patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte), fenylketonurie (afwijkingen aan hersenen en lichaam) of een andere aandoening waarbij een patiënt deze stoffen niet of slechts beperkt mag opnemen in de voeding. Advies vragen aan een arts is in deze gevallen steeds nodig.

Toedieningswijze van pijnstillers

Paracetamol is oraal (via de mond), rectaal of intraveneus (via een ader) toe te dienen.
intraveneus: Een arts kan paracetamol toedienen als een intraveneuze infusie.
oraal: Paracetamol wordt geleverd als tablet, kauwtablet, capsule, suspensie of oplossing (vloeibaar), tablet met verlengde afgifte (langwerkend) en oraal desintegrerende tablet (tablet die snel oplost in de mond), in te nemen via de mond, met of zonder voedsel.
rectaal: Paracetamol is beschikbaar als rectale zetpil voor zowel volwassen als kinderen.

Gebruik van pijnstillende medicijnen

Pijnstillers zoals paracetamol werken het beste als een patiënt ze gebruikt als de eerste tekenen van pijn optreden. Als een patiënt wacht totdat de symptomen zijn verergerd, werkt de medicatie mogelijk niet zo goed.

Koorts

Patiënten gebruiken dit medicijn voorts niet langer dan drie dagen om koorts te verlagen, tenzij een arts een langere behandelingsduur adviseert. Keelpijn in combinatie met hoge koorts bij kinderen vereist advies van een arts alvorens een kind dit medicijn mag innemen.

Pijn

Volwassenen nemen deze pijnstiller niet langer dan tien dagen (vijf dagen bij kinderen) voor de behandeling van pijn, tenzij een arts een ander advies geeft.

Veilige dosis

De gebruikelijke doses paracetamol voor volwassenen zijn 325, 500 of 650 mg. De maximale geadviseerde dosis voor volwassenen is 4.000 mg per dag (8x 500 mg voor orale inname en 3-4x 500–1000 mg voor de zetpillen). Veel experts zeggen dat dit verminderd wordt tot 2.000 mg per dag voor patiënten met een alcoholische leverziekte (levercirrose) of patiënten die drie of meer alcoholische dranken per dag drinken. Tussen een volgende dosering moet minimaal 3 à 4 uur zitten. Een belangrijke opmerking is dat paracetamol ook in andere medicijnen aanwezig zijn, dus patiënten moeten ook dit meetellen voor het berekenen van de maximale veilige dosis. De meeste medicijnen voor de behandeling van een verkoudheid, griep en allergie bevatten paracetamol. Het is dan ook verstandig om de etiketten en bijsluiter grondig te lezen.

Bijwerkingen

Diverse bijwerkingen treden mogelijk op. Deze opsomming is niet volledig want andere bijwerkingen zijn steeds mogelijk.

Oraal, rectaal en intraveneus (leverproblemen)

Allergie
Bijwerkingen treden mogelijk zelfs op bij correct gebruik van paracetamol, vooral als een patiënt dit medicijn dagelijks gebruikt. Volgende tekenen komen mogelijk tot stand bij een allergische reactie of een ernstige allergische reactie (anafylaxie):

• ademhalingsproblemen
• een huiduitslag, netelroos, jeuk, een rode huid, een schilferende huid, blaarvorming, vervelling
• een zwelling van het gezicht, de keel, de tong, de lippen, de ogen, de handen, de voeten, de enkels of de onderbenen
• ernstige duizeligheid
• heesheid
• slikproblemen

Lever
Paracetamol is de meest voorkomende geneesmiddelgerelateerde oorzaak van acuut leverfalen waarvoor af en toe een levertransplantatie nodig is. Zeer zelden komen patiënten zelfs te overlijden als gevolg van de inname van paracetamol. De leververgiftiging komt meestal tot stand door het nemen van hoge doses paracetamol die de aanbevolen maximale dosis overschrijden. Dit gebeurt bijvoorbeeld ook door de inname van meer dan één geneesmiddel dat paracetamol als ingrediënt bevat. Leverbeschadiging is ook waargenomen bij patiënten die langdurig paracetamol gebruiken. De meeste patiënten ervaren geen symptomen tijdens de eerste paar uur (12 tot 24 uur) na de inname van toxische niveaus van paracetamol en klagen mogelijk enkel over buikpijn, een verlies van eetlust en misselijkheid. Tussen 24 en 72 uur kunnen deze symptomen verdwijnen, hoewel de bloedwaarden van een bloedonderzoek mogelijk abnormaal zijn. Patiënten die zich meer dan 24 uur na inname van toxische niveaus van paracetamol presenteren, kampen met misselijkheid, braken, geelzucht, buikpijn, donkere urine, een kleigekleurde ontlasting, maagpijn, extreme vermoeidheid, een verlaagde bloeddruk (hypotensie), verwardheid en zweten. Het enige goedgekeurde antidotum (tegengif) voor overdosering met paracetamol en toxiciteit is N-acetylcysteïne (NAC).

Oraal en rectaal

Bloed
Diverse bloedafwijkingen komen mogelijk tot uiting door het gebruik van paracetamol zoals:

• anemie (bloedarmoede)
• leukopenie (tekort aan leukocyten = soort witte bloedcellen in het bloed)
• neutropenie (tekort aan neutrofielen = soort witte bloedcellen in het bloed)
• pancytopenie (tekort van alle soorten bloedcellen)

Huid
Mogelijke huidcomplicaties zijn een huiduitslag en een gevoelige huid. Zeldzame maar ernstige bijwerkingen zijn een overgevoeligheid en anafylactische reacties, evenals ernstige en zelfs fatale huidreacties. Deze omvatten toxische epidermale necrolyse, acute gegeneraliseerde exanthemateuze pustulose en het syndroom van Stevens-Johnson.

Maag en darmen
Misselijkheid en overgeven zijn één van de vaakst voorkomende bijwerkingen van paracetamol.

Metabool en elektrolyten
De toediening van orale of rectale paracetamol leidt mogelijk tot volgende metabole stoornissen en elektrolytenstoornissen:

• een verhoogde bilirubine en alkalische fosfatase
• een verhoogde serumglucose
• een verlaagd serumbicarbonaat
• hyperammonemie
• hyperchloremie (verhoogd chloridegehalte in het bloed)
• hyperurikemie (verhoogde urinezuurspiegels in het bloed)
• hypocalciëmie (verlaagde calciumspiegels)
• hyponatriëmie (verlaagde natriumspiegels)

Nieren
Ook de nieren zijn mogelijk getroffen door via de mond ingenomen of rectaal toegediende paracetamol (nefrotoxiciteit)

Intraveneus

Bijkomende nadelige effecten van paracetamol die een arts intraveneus toedient zijn misselijkheid, braken, constipatie, jeuk en buikpijn.

Paracetamol voor zwangere vrouwen

Paracetamol passeert mogelijk de placentabarrière, maar er zijn geen aanwijzingen voor verhoogde geboorteafwijkingen bij de baby als gevolg van het gebruik van normale doses paracetamol tijdens de zwangerschap. Paracetamol wordt ook uitgescheiden in de moedermelk, maar bijwerkingen bij zuigelingen komen niet tot stand.

Paracetamol voor kinderen

Als een ouder paracetamol aan een kind geeft, moet hij zorgvuldig het etiket op de verpakking of de bijsluiter lezen zodat hij zeker weet dat dit het juiste middel is voor de leeftijd van het kind. Kinderen mogen geen middelen met paracetamol nemen die zijn gemaakt voor volwassenen. Sommige middelen voor volwassenen en oudere kinderen bevatten teveel paracetamol voor een jonger kind. Als een ouder weet hoeveel het kind weegt, geeft hij de dosis die overeenkomt met dat gewicht op de tabel. Als een ouder het gewicht van het kind niet weet, geeft hij de dosis die overeenkomt met de leeftijd van het kind. Indien nodig mag een ouder steeds een arts raadplegen om te weten welke dosis een kind nodig heeft.

Lees verder

• Overdosis van paracetamol: Leverfalen door vergiftiging
• Koorts en verhoogde lichaamstemperatuur met zwakte
• Pijnstillende medicatie: Soorten & bijwerkingen pijnstillers
• NSAID's: Pijn en ontsteking verlichten en koorts verlagen
• Leverschade door geneesmiddelen: hepatotoxiciteit