Aspirine: Toepassingen, contra-indicaties en bijwerkingen

Aspirine (acetylsalicylzuur) is een veelgebruikt medicijn dat vrij verkrijgbaar is als pijnstillend en koortsverlagend middel. In hogere doses heeft het ook ontstekingsremmende eigenschappen. Dit niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddel (NSAID) fungeert daarnaast als bloedverdunner en biedt in sommige gevallen bescherming voor het hart. Hoewel aspirine diverse voordelen kan bieden, brengt het ook bijwerkingen en risico's met zich mee, en in bepaalde situaties kan het zelfs het risico op complicaties verhogen. Het is daarom raadzaam om aspirine niet zonder medisch advies in te nemen, vooral niet ter preventie van beroertes of hartaanvallen. Aspirine is ook een veelvoorkomende oorzaak van overdosis, met name bij kinderen.

• Werking van aspirine
• Toepassingen van aspirine
• Dikkedarmkanker
• Hart- en vaatziekten
• Andere toepassingen
• Contra-indicaties van het gebruik van aspirine
• Allergieën en astma
• Bloedingsproblemen
• Infecties
• Glucose-6-fosfaatdehydrogenase-deficiëntie
• Kinderen
• Maag- en darmproblemen
• Andere contra-indicaties
• Toediening van aspirine
• Gebruik bij ouderen
• Bijwerkingen van aspirine
• Bloeding
• Maag- en darmklachten
• Overgevoeligheid
• Reye-syndroom
• Hersenbloeding
• Bewaring van aspirine
• Interactie (wisselwerking) met andere medicijnen
• Overdosis van aspirine
• Preventie en veilige omgang met aspirine
• Aandachtspunten bij zwangerschap en borstvoeding
• Genetisch advies bij aspirinegebruik
• Veiligheidsmaatregelen en opvolging

Werking van aspirine

Aspirine, of acetylsalicylzuur, werkt door het remmen van het enzym cyclo-oxygenase (COX), wat verantwoordelijk is voor de productie van prostaglandinen. Prostaglandinen spelen een belangrijke rol bij het ontstaan van ontstekingen, pijn en koorts. Door de werking van COX-enzymen te blokkeren, vermindert aspirine deze symptomen. Er zijn twee belangrijke varianten van het COX-enzym, namelijk COX-1 en COX-2, en aspirine beïnvloedt beide vormen.

Effecten van COX-1-remming
De remming van COX-1 door aspirine is een belangrijke factor in de werking van het medicijn, maar het brengt ook enkele risico’s met zich mee. COX-1 is namelijk betrokken bij de bescherming van de maagwand en de regulatie van bloedstolling. Wanneer aspirine COX-1 remt, kan dit leiden tot irritatie van het maagslijmvlies en een verhoogd risico op bloedingen, vooral bij langdurig gebruik of bij hogere doseringen. Patiënten met een voorgeschiedenis van maagproblemen dienen hierom extra voorzichtig te zijn.

Effecten van COX-2-remming
De remming van COX-2 speelt een specifieke rol bij de vermindering van pijn en ontsteking. Dit maakt aspirine effectief bij het verlichten van ontstekingssymptomen, zoals zwelling en pijn bij acute en chronische aandoeningen. Door COX-2 te remmen, vermindert aspirine het aantal ontstekingsreacties in het lichaam. Dit effect is met name nuttig bij pijnverlichting na operaties of verwondingen, zonder de risico’s die bij langdurige remming van COX-1 horen.

Toepassingen van aspirine

Dikkedarmkanker

Aspirine kan het risico op het ontwikkelen van dikkedarmkanker verlagen. Onderzoek toont aan dat mensen tussen de 50 en 59 jaar die dagelijks een lage dosis aspirine gebruiken, een verminderd risico op deze vorm van kanker hebben. Dit lijkt te komen door de ontstekingsremmende werking van aspirine, die kan bijdragen aan het voorkomen van tumorvorming in de dikke darm. Er zijn aanwijzingen dat aspirine mogelijk ook het risico op andere vormen van kanker, zoals longkanker, slokdarmkanker, leverkanker, en eierstokkanker kan verlagen, maar verder onderzoek is noodzakelijk om deze bevindingen te bevestigen.

Hart- en vaatziekten

Aspirine speelt een rol in de bescherming van het hart. Patiënten die eerder een bloedstolsel, een hartaanval, of een beroerte hebben gehad en dagelijks een lage dosis aspirine (ook wel baby-aspirine genoemd, met een dosis van 81 mg, wat ongeveer een kwart is van een normale dosis) gebruiken, hebben een verminderd risico op een nieuwe hart- of vaataandoening. Dit geldt ook voor mensen met risicofactoren voor hartaanvallen, zoals:

• roken
• hoge bloeddruk
• Hoog cholesterol
• Sterke familiale voorgeschiedenis van hartaandoeningen
• Obesitas (zwaarlijvigheid)

Het preventief gebruik van een lage dosis aspirine biedt echter geen voordelen voor mensen van 70 jaar en ouder die nog geen hartaanval of beroerte hebben gehad. Bij ouderen kan aspirine juist het risico op bloedingen verhogen.

Andere toepassingen

Aspirine kan nuttig zijn bij de behandeling van verschillende aandoeningen en symptomen, waaronder:

• Artritis (gewrichtsontsteking met zwelling, pijn en stijfheid)
• Artrose (reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen)
• Milde infecties zoals verkoudheid of de griep
• Koorts
• Pericarditis (ontsteking van het hartzakje)
• Pijn: zoals hoofdpijn (bijvoorbeeld door migraine), spierpijn, gewrichtspijn, menstruatiepijn, keelpijn, en verrekkingen of verstuikingen
• Reumatische koorts (complicatie van streptokokkeninfectie)
• Reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• Revascularisatieprocedures (ter verbetering van de bloedvoorziening) (preventief)
• Spondylitis ankylopoetica (ziekte van Bechterew: blijvende gewrichtsontsteking)
• Systemische lupus erythematosus (auto-immuunaandoening)

Contra-indicaties van het gebruik van aspirine

Allergieën en astma

Patiënten die allergisch zijn voor ibuprofen of andere NSAID's (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen) moeten aspirine vermijden vanwege mogelijke kruisreacties. Personen die in het verleden allergisch hebben gereageerd op aspirine mogen het middel ook niet gebruiken. Patiënten met astma moeten eveneens voorzichtig zijn.

Bloedingsproblemen

Patiënten met aangeboren bloedingsproblemen, zoals hemofilie (bloedingsziekte door een tekort aan stollingsfactoren), dienen aspirine te vermijden. Dit geldt ook voor mensen met een tekort aan bloedplaatjes (trombocytopenie) en een trage bloedstolling. Raadpleeg altijd een arts voordat je aspirine gebruikt in dergelijke gevallen.

Infecties

Personen met dengue (virale infectie met koorts en huiduitslag) of gele koorts (griepachtige symptomen en geelzucht) moeten aspirine vermijden.

Glucose-6-fosfaatdehydrogenase-deficiëntie

Patiënten met glucose-6-fosfaatdehydrogenase-deficiëntie lopen een verhoogd risico op acute intravasculaire hemolytische anemie bij gebruik van aspirine.

Kinderen

Bij kinderen met virale infecties zoals de griep dient aspirine vermeden te worden vanwege het risico op het Reye-syndroom, een ernstige aandoening gekenmerkt door zwelling van de hersenen en zwelling van de lever.

Maag- en darmproblemen

Aspirine verhoogt het risico op maag- en darmbloedingen bij patiënten met bestaande darmzweren, maagzweren, of gastritis (maagontsteking). Dit risico is ook aanwezig bij gelijktijdig gebruik van alcohol of het medicijn warfarine (bloedverdunner). Het gebruik van aspirine is ook niet aanbevolen bij patiënten met een darmobstructie (verstopping van de darmen met buikpijn en braken) of een darmperforatie (gat in de darmen).

Andere contra-indicaties

Patiënten met de onderstaande symptomen of aandoeningen dienen altijd een arts te raadplegen voordat ze aspirine gebruiken, omdat het gebruik van dit medicijn mogelijk niet geschikt is:

• Een hersenbloeding of hersenschade
• Een oncontroleerbare hoge bloeddruk
• Een tandheelkundige of chirurgische behandeling
• Het gebruik van antistollingsmedicijnen (bloedverdunners)
• Regelmatig alcoholgebruik
• Het volgen van een zoutarm dieet
• Leverfunctiestoornissen
• Nierfunctiestoornissen
• Uitdroging (vooral bij kinderen)

Toediening van aspirine

Aspirine kan op verschillende manieren worden toegediend:

• Tablet: 325 mg, 500 mg
• Tablet met vertraagde afgifte: 81 mg, 325 mg, 500 mg, 650 mg
• Kauwtablet: 81 mg (baby-aspirine)
• Zetpil: 60 mg, 120 mg, 200 mg, 300 mg, 600 mg
• Intraveneus: 250 mg, 500 mg

Gebruik bij ouderen

Bij ouderen kan het gebruik van aspirine bijzondere aandachtspunten met zich meebrengen. Ouderen hebben vaak een verhoogd risico op bijwerkingen, vooral op het gebied van bloeding en maagirritatie. Om deze reden wordt soms aangeraden om met een lage dosis te starten en de patiënt goed te monitoren op mogelijke complicaties.

Aanpassingen in dosering
Bij oudere patiënten kan het noodzakelijk zijn om de dosering van aspirine aan te passen. Ouderen kunnen een tragere stofwisseling en verminderde nierfunctie hebben, wat betekent dat het geneesmiddel langer in het lichaam blijft. Om de kans op bijwerkingen te verkleinen, kiezen artsen vaak voor lagere startdoseringen bij ouderen. De dosering kan vervolgens geleidelijk worden aangepast op basis van de respons en de verdraagzaamheid van de patiënt.

Gebruik van maagbeschermende middelen
Omdat ouderen gevoeliger zijn voor maagproblemen door aspirine, kan het nuttig zijn om maagbeschermende medicatie, zoals protonpompremmers, in combinatie met aspirine te gebruiken. Dit kan de maagwand beschermen tegen irritatie, wat vooral belangrijk is voor ouderen die aspirine langdurig moeten innemen. Regelmatige controle van de gezondheid is hierbij van belang om bijwerkingen snel op te sporen.

Bijwerkingen van aspirine

Bloeding

Langdurig gebruik van lage doses aspirine kan leiden tot complicaties zoals een verhoogd risico op bloedingen en blauwe plekken. Studies hebben aangetoond dat aspirine het risico op ernstige bloedingen, zoals maag- en darmbloedingen, kan verhogen, vooral bij langdurig gebruik.

Maag- en darmklachten

Veelvoorkomende bijwerkingen van aspirine zijn maag- en darmklachten, waaronder misselijkheid, indigestie (maagklachten na het eten of drinken), braken, gastritis (ontsteking van het maagslijmvlies), en maag-darmbloedingen. Dit risico is verhoogd bij mensen die aspirine combineren met alcohol of andere geneesmiddelen die de maag irriteren.

Overgevoeligheid

Circa 1 tot 2% van de bevolking is overgevoelig voor NSAID's zoals aspirine. Symptomen van een allergische reactie kunnen variëren van milde huiduitslag tot ernstige reacties zoals netelroos, angio-oedeem (zwelling van diepere huidlagen) en anafylaxie (ernstige allergische reactie). Personen met astma of chronische rhinosinusitis hebben een verhoogd risico op dergelijke allergische reacties. Deze patiënten moeten altijd een arts raadplegen voordat ze aspirine gebruiken.

Reye-syndroom

Het Reye-syndroom is een zeldzame maar ernstige aandoening die kan leiden tot levensbedreigende complicaties. Het syndroom wordt gekarakteriseerd door een vorm van encefalopathie (hersenbeschadiging) en vetveranderingen in de lever. Het ontstaat meestal bij kinderen na een virale infectie van de bovenste luchtwegen, wanneer aspirine wordt gegeven om koorts te verlagen. De incidentie van het Reye-syndroom is aanzienlijk verminderd door het gebruik van paracetamol in plaats van aspirine bij kinderen.

Hersenbloeding

Aspirine kan het risico op hersenbloedingen verhogen, vooral bij mensen met bestaande risicofactoren zoals hoge bloeddruk of een voorgeschiedenis van bloedingen.

Bewaring van aspirine

Aspirine dient op een droge en koele plaats bewaard te worden, buiten het bereik van direct zonlicht. Het is belangrijk om de verpakking goed gesloten te houden om het geneesmiddel te beschermen tegen vocht, dat de chemische stabiliteit van aspirine kan aantasten.

Herkenning van verouderde aspirine
Verouderde of beschadigde aspirine kan een azijnachtige geur ontwikkelen. Dit ontstaat wanneer het geneesmiddel begint af te breken, wat de effectiviteit vermindert en mogelijk schadelijke bijproducten oplevert. Patiënten wordt geadviseerd om aspirine met een vreemde geur niet meer te gebruiken en het te vervangen door een nieuwe voorraad.

Vervaldatum en veiligheid
Het regelmatig controleren van de vervaldatum is belangrijk voor de veiligheid en werkzaamheid van aspirine. Na de vervaldatum kan de werkzaamheid van het medicijn afnemen, en er bestaat een verhoogd risico op ongewenste bijwerkingen. Bewaar aspirine altijd volgens de richtlijnen op de verpakking en verwijder verouderde of beschadigde tabletten op een veilige manier, bijvoorbeeld door ze terug te brengen naar de apotheek.

Interactie (wisselwerking) met andere medicijnen

Het is cruciaal dat een arts of apotheker op de hoogte is van alle huidige medicaties, omdat aspirine de werking van andere geneesmiddelen kan beïnvloeden. Dit geldt met name voor:

• Antistollingsmiddelen: Aspirine kan de werking van antistollingsmiddelen versterken, wat het risico op maagbloedingen verhoogt.
• Bètablokkers: Het combineren van aspirine met bètablokkers kan hartproblemen verergeren.
• Medicijnen voor hoge bloeddruk: Aspirine kan in combinatie met bloeddrukverlagende medicatie een verhoging van de bloeddruk veroorzaken.
• Methotrexaat: Aspirine kan de uitscheiding van methotrexaat belemmeren, wat kan leiden tot gevaarlijk hoge niveaus van dit geneesmiddel in het lichaam.
• Ontstekingsremmers: Het gebruik van aspirine samen met andere ontstekingsremmers kan de kans op bijwerkingen verhogen.
• Selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI) Antidepressiva: Deze geneesmiddelen verhogen in combinatie met aspirine het risico op bloedingen.

Overdosis van aspirine

De therapeutische niveaus van aspirine in het bloed variëren van 150 tot 300 mcg/ml (salicylaat). Niveaus boven 300 mcg/ml worden als toxisch beschouwd. Symptomen van aspirinetoxiciteit variëren van milde tekenen zoals tinnitus (oorsuizen), duizeligheid, lethargie, misselijkheid en braken, tot ernstigere symptomen zoals hyperthermie (abnormaal hoge lichaamstemperatuur), versnelde ademhaling, respiratoire alkalose (te lage zuurgraad van het bloed), hoge anion gap metabole acidose, hypokaliëmie (verlaagde kaliumspiegels), hypoglykemie (verlaagde bloedsuikerspiegel), epileptische aanvallen, coma en hersenzwelling. In ernstige gevallen kan aspirinetoxiciteit leiden tot overlijden door longoedeem (vocht in de longen als gevolg van linkerhartfalen). Behandeling omvat meestal het toedienen van geactiveerde kool (tegengif) en/of darmirrigatie. Het is ook belangrijk om de luchtwegen te beschermen en de behandeling aan te passen op basis van de symptomen.

Preventie en veilige omgang met aspirine

Om de risico's van aspirinegebruik te minimaliseren, moeten patiënten de volgende voorzorgsmaatregelen nemen:

• Overleg altijd met een arts voordat je aspirine begint te gebruiken, vooral als je andere medicijnen gebruikt of gezondheidsproblemen hebt.
• Volg de doseringsinstructies nauwkeurig op en gebruik aspirine alleen zoals voorgeschreven.
• Wees voorzichtig met aspirine als je alcohol drinkt, een zoutarm dieet volgt, of een bestaande aandoening hebt die het risico op bijwerkingen kan verhogen.
• Bij het ervaren van bijwerkingen of bij het optreden van nieuwe symptomen, stop met het gebruik van aspirine en raadpleeg onmiddellijk een arts.

Deze voorzorgsmaatregelen helpen bij het voorkomen van ernstige bijwerkingen en zorgen voor een veilige omgang met aspirine.

Aandachtspunten bij zwangerschap en borstvoeding

Het gebruik van aspirine tijdens de zwangerschap en borstvoeding vereist zorgvuldige afwegingen. Tijdens het eerste en tweede trimester van de zwangerschap wordt het gebruik van lage doseringen aspirine soms als veilig beschouwd, maar in het derde trimester kan aspirine bij de foetus leiden tot complicaties zoals vroegtijdige sluiting van de ductus arteriosus, een belangrijke bloedvatstructuur.

Risico's tijdens het derde trimester
Het derde trimester van de zwangerschap is een kritieke periode waarin aspirinegebruik risico’s met zich mee kan brengen. De vroegtijdige sluiting van de ductus arteriosus door aspirine kan leiden tot circulatoire problemen bij de foetus. Dit kan ernstige complicaties veroorzaken, zoals pulmonale hypertensie bij de pasgeborene. Om deze reden wordt het gebruik van aspirine doorgaans afgeraden tijdens de laatste maanden van de zwangerschap.

Veiligheid tijdens de borstvoeding
Aspirine kan in kleine hoeveelheden overgaan in de moedermelk, waardoor het belangrijk is om de risico’s en voordelen zorgvuldig af te wegen. Bij hoge doses kan aspirine bij de zuigeling schadelijke effecten hebben, zoals bloedingsneigingen. In gevallen waarin aspirine essentieel is voor de moeder, kan worden overwogen om over te schakelen op alternatieve pijnstillers of ontstekingsremmers die veiliger zijn tijdens de borstvoeding.

Genetisch advies bij aspirinegebruik

Voor sommige patiënten kan genetisch advies nuttig zijn om de mogelijke effecten van aspirine in te schatten. Bepaalde genetische variaties kunnen namelijk invloed hebben op de wijze waarop een patiënt op aspirine reageert, vooral in verband met de bloedstolling en het risico op bloeding.

Genetische gevoeligheid voor aspirine
Een genetische aanleg kan de manier waarop een patiënt op aspirine reageert beïnvloeden. Sommige genetische variaties kunnen leiden tot een verhoogde gevoeligheid voor bloeding of een verminderde effectiviteit van aspirine. Door genetisch advies te vragen, kan de patiënt inzicht krijgen in hoe het lichaam aspirine verwerkt, wat nuttig kan zijn voor het bepalen van de juiste dosering en het inschatten van risico’s.

Risicofactoren binnen families
Voor patiënten met een familiegeschiedenis van bloedingsstoornissen of andere genetische gevoeligheden kan genetisch advies van toegevoegde waarde zijn. Hiermee kunnen risicofactoren worden geïdentificeerd die van invloed kunnen zijn op de behandeling met aspirine. Dit kan helpen om behandelingen op maat te maken en om risico’s te beperken door vooraf mogelijke gevoeligheden in kaart te brengen.

Veiligheidsmaatregelen en opvolging

Patiënten die langdurig aspirine gebruiken, worden vaak aangeraden om regelmatig medische opvolging te krijgen om hun gezondheid te monitoren. Bijwerkingen kunnen soms pas na langere tijd optreden, en door regelmatige controle kunnen mogelijke complicaties vroegtijdig worden opgespoord en behandeld.

Belang van regelmatige controle
Regelmatige medische opvolging is essentieel voor patiënten die langdurig aspirine gebruiken, vooral gezien de mogelijke bijwerkingen die zich over tijd kunnen ontwikkelen. Artsen kunnen bloedtesten en andere onderzoeken aanbevelen om het risico op complicaties, zoals maagbloedingen of leverproblemen, te beoordelen en te beheersen.

Interactie met andere medicijnen
Patiënten moeten hun arts informeren over alle andere geneesmiddelen die ze gebruiken, omdat aspirine met veel medicijnen kan interageren. Bepaalde combinaties kunnen het risico op bijwerkingen verhogen of de effectiviteit van aspirine beïnvloeden. Goede communicatie met de arts helpt om een veilige behandeling met aspirine te waarborgen, waarbij de mogelijke risico’s van interacties worden geminimaliseerd.

Lees verder

• Paracetamol: Medicijn voor behandeling van koorts en pijn
• Reye-syndroom: Zwelling hersenen en lever bij kinderen
• Pijnstillende medicatie: Soorten & bijwerkingen pijnstillers
• NSAID's: Pijn en ontsteking verlichten en koorts verlagen
• Medicatie: Overgevoelige (allergische) reactie op medicijnen