Reumatoïde artritis: Ontsteking van gewrichten en organen

Reumatoïde artritis is een auto-immuunziekte die behoort tot de groep van de collageenziekten. Deze chronische aandoening kenmerkt zich door ontsteking van meerdere gewrichten, spieratrofie en huidveranderingen rondom de aangetaste gewrichten. Reumatoïde artritis kan ook andere organen en lichaamsstructuren aantasten, wat leidt tot een breed scala aan symptomen. De ziekte is meestal chronisch en progressief, hoewel perioden van remissie kunnen optreden. Vroege diagnose en agressieve behandeling, die kan bestaan uit medicatie, fysiotherapie en/of chirurgie, zijn vaak noodzakelijk om symptomen te verlichten en complicaties te voorkomen.

• Synoniemen reumatoïde artritis
• Anatomie van gewrichten en relatie tot reumatoïde artritis
• Epidemiologie van de ziekte
• Mechanisme
• Oorzaken van reumatoïde artritis
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Ontsteking van gewrichten en andere organen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties

Synoniemen reumatoïde artritis

Reumatoïde artritis wordt ook vaak aangeduid met de afkorting "RA" of het synoniem "arthritis rheumatica".

Anatomie van gewrichten en relatie tot reumatoïde artritis

Structuur van gewrichten

Gewrichten zijn complexe structuren die de verbinding vormen tussen twee botten en zorgen voor beweging. Ze bestaan uit verschillende componenten, waaronder het kraakbeen, de gewrichtskapsel, de synoviale vloeistof en de ligamenten. Kraakbeen bedekt de uiteinden van de botten om wrijving te verminderen en soepel te bewegen. Het gewrichtskapsel omsluit het gewricht en produceert synoviale vloeistof, die helpt om het gewricht van voeding te voorzien en de wrijving te verminderen. Ligamenten bieden stabiliteit aan het gewricht door de botten bij elkaar te houden.

Relatie tussen gewrichten en reumatoïde artritis

Reumatoïde artritis (RA) is een auto-immuunziekte die voornamelijk de synoviale gewrichtsstructuren aantast. Het immuunsysteem valt de synoviale membranen aan, wat leidt tot ontsteking van het gewricht. Dit veroorzaakt pijn, zwelling, stijfheid en verminderde mobiliteit. In ernstige gevallen kan het kraakbeen en de botten in het gewricht beschadigen, wat leidt tot blijvende functieverlies. RA kan in verschillende gewrichten voorkomen, maar komt het vaakst voor in de handen, knieën, polsen en voeten.

Impact van reumatoïde artritis op gewrichtsfunctie

De ontsteking van het synovium (de synoviale membranen) in de gewrichten leidt tot zwelling en verhoogde productie van synoviale vloeistof. Dit verhoogt de druk binnen het gewricht, wat pijn veroorzaakt. Bovendien beschadigt de ontsteking het kraakbeen en de botten, wat resulteert in functieverlies en vervorming van de gewrichten. Chronische ontsteking kan leiden tot ernstige misvorming, wat het dagelijks functioneren van de patiënt beïnvloedt.

Epidemiologie van de ziekte

De jaarlijkse incidentie van reumatoïde artritis bedraagt ongeveer 3 op 10.000 inwoners. Vrouwen zijn drie keer vaker getroffen dan mannen. Bij vrouwen begint de aandoening meestal tussen de leeftijd van dertig en zestig jaar, terwijl mannen vaak pas op latere leeftijd symptomen vertonen. Bepaalde bevolkingsgroepen, zoals sommige Indiaanse groepen, vertonen een hogere incidentie, terwijl mensen uit het Caribisch gebied minder vaak getroffen worden.

Mechanisme

Auto-immuunreactie en ontsteking

Reumatoïde artritis is een auto-immuunziekte, wat betekent dat het immuunsysteem de eigen gezonde cellen aanvalt. In het geval van RA richt het immuunsysteem zich tegen het synovium van de gewrichten. De ontsteking die hierdoor ontstaat, wordt gevoed door cytokines en andere ontstekingsmediatoren, die de immuunreactie versterken. De ontsteking veroorzaakt zwelling van het synovium en leidt tot pijn, stijfheid en verminderde mobiliteit.

Genetische en omgevingsfactoren

De precieze oorzaak van reumatoïde artritis is niet volledig begrepen, maar het wordt vermoed dat zowel genetische als omgevingsfactoren een rol spelen. Genetische factoren, zoals bepaalde HLA-genen, kunnen de vatbaarheid voor RA vergroten. Daarnaast wordt blootstelling aan omgevingsfactoren zoals roken en infecties beschouwd als triggers die het immuunsysteem kunnen activeren en leiden tot de ontwikkeling van de ziekte bij genetisch gevoelige mensen.

Chronische ontsteking en gewrichtsschade

In de loop van de tijd leidt de chronische ontsteking in de gewrichten tot schade aan het kraakbeen en de botten. Het synovium, dat normaal gesproken soepel en functioneel is, wordt dikker en vergroot, wat leidt tot gewrichtsdeformatie en verlies van gewrichtsfunctie. De constante ontstekingsreactie verergert de schade, waardoor de ziekteprogressie versnelt.

Oorzaken van reumatoïde artritis

De exacte oorzaak van reumatoïde artritis, een auto-immuunaandoening, is nog onbekend. Bij deze aandoening valt het immuunsysteem ten onrechte gezond weefsel aan, wat leidt tot een ontsteking van het synovium, het slijmvlies dat de gewrichtsholten bekleedt. Dit slijmvlies produceert een vloeistof die de gewrichten smeert en helpt bij het soepel bewegen. Door ontsteking verdikt het synovium, wat resulteert in zwelling en pijn in en rond de gewrichten. Indien niet behandeld, kan deze ontsteking leiden tot schade aan het kraakbeen en de botten, met als gevolg verlies van kraakbeen en een vermindering van de gewrichtsruimte tussen de botten. Dit kan leiden tot instabiliteit, pijn en een beperkt bewegingsbereik van de gewrichten, evenals mogelijke gewrichtsvervormingen. Deze schade is vaak onomkeerbaar.

Risicofactoren

De mogelijke risicofactoren voor reumatoïde artritis omvatten:

• Darmbacteriën
• Infecties
• Genetische aanleg
• Hormonale veranderingen
• Inademing van silica
• Obesitas (zwaarlijvigheid)
• Parodontitis (ontsteking en schade aan weefsel en botten die de tanden ondersteunen)
• Roken

Risicogroepen

Vrouwen

Reumatoïde artritis komt veel vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, met een verhouding van ongeveer 3:1. Dit verschil wordt mogelijk verklaard door hormonale factoren, aangezien RA vaak begint tijdens de vruchtbare jaren, wat suggereert dat vrouwelijke hormonen een rol kunnen spelen bij de ontwikkeling van de ziekte.

Ouderen

De kans op het ontwikkelen van reumatoïde artritis neemt toe met de leeftijd. Hoewel RA op elke leeftijd kan beginnen, is de ziekte het meest prevalent bij mensen tussen de 40 en 60 jaar. De oorzaak van de toegenomen prevalentie bij ouderen is deels gerelateerd aan veroudering van het immuunsysteem en het toenemende risico van ontstekingsreacties naarmate men ouder wordt.

Genetische predispositie

Patiënten met een familiegeschiedenis van reumatoïde artritis of andere auto-immuunziekten lopen een groter risico om zelf de ziekte te ontwikkelen. Specifieke genen, zoals de HLA-DRB1 genvariant, worden geassocieerd met een verhoogd risico op het ontwikkelen van RA. Het genetisch materiaal speelt een belangrijke rol bij het bepalen van de mate van ontstekingsreactie en de ernst van de ziekte.

Symptomen: Ontsteking van gewrichten en andere organen

Bij reumatoïde artritis zijn de gewrichten aan beide zijden van het lichaam meestal symmetrisch aangetast. Gewoonlijk zijn de handen (bijvoorbeeld handkrampen), de voeten, polsen, ellebogen, knieën en enkels betrokken, hoewel de ernst en uitgebreidheid van de symptomen kan variëren per patiënt. De ziekte begint vaak geleidelijk en de symptomen kunnen fluctueren. Vroege symptomen omvatten lichte gewrichtspijn, stijfheid en vermoeidheid. Naast gewrichtsproblemen kunnen ook andere organen en lichaamssystemen aangetast worden, wat kan leiden tot algemene klachten. Soms ervaren patiënten ook pijn aan de oksels.

Gewrichten

Kenmerkend voor RA is de ontwikkeling van ochtendstijfheid, die meestal meer dan een uur aanhoudt. De gewrichten voelen warm en stijf aan (bijvoorbeeld stijve handen of rugstijfheid) en zijn vaak gevoelig en gezwollen. De pijn in de gewrichten komt aan beide zijden van het lichaam voor en kan langer dan zes weken aanhouden. Bij deze vorm van ontstekingsreuma zijn vaak meerdere gewrichten betrokken. Na verloop van tijd kunnen problemen met het bewegingsbereik en gewrichtsvervormingen ontstaan. Bijvoorbeeld, pijnlijke, gezwollen vingers en/of tenen (dactylitis) kunnen geassocieerd worden met de ziekte.

Andere organen en lichaamssystemen

Reumatoïde artritis kan ook andere organen en lichaamssystemen aantasten, wat leidt tot:

• Bloed: anemie (tekort aan rode bloedcellen)
• Bloedvaten: Ontsteking van de bloedvaten (vasculitis), wat kan leiden tot schade aan zenuwen, huid en andere organen
• Gevoel: Gevoelloosheid, tintelingen of een brandend gevoel in handen en voeten
• Hart: Ontsteking van het membraan rond het hart (pericarditis) (zeldzaam)
• Huid: reumatoïde noduli onder de huid op ellebogen of handen en voeten (de knobbeltjes wijzen vaak op een ernstigere vorm van de ziekte), koude vingers
• Longen: Ontsteking en littekenvorming, wat leidt tot kortademigheid, pijn op de borst bij ademhaling door borstvliesontsteking (pleuritis) en reutels
• Ogen: Droge ogen, pijnlijke ogen (oogpijn), brandende ogen, jeukende ogen, een oogafscheiding, gevoeligheid voor licht (fotofobie), oogkasontsteking en verminderd gezichtsvermogen

Algemene symptomen

Algemene symptomen kunnen ook optreden, zoals:

• Gewichtsverlies
• Koorts (licht)
• Lymfadenopathie (zwelling van de lymfeklieren)
• Slaapproblemen
• Vetdiarree (zelden)

Een van de vormen van reumatoïde artritis is de ziekte van Still, die symptomen van gewrichten en huidproblemen combineert met koorts en keelpijn. Deze ziekte komt vooral voor bij kinderen en jongvolwassenen.

Alarmsymptomen

Pijn en zwelling in gewrichten

Een van de meest kenmerkende alarmsymptomen van reumatoïde artritis is pijn en zwelling in de gewrichten. Dit komt vooral voor in de handen, polsen, knieën en voeten. De pijn is vaak symmetrisch, wat betekent dat beide zijden van het lichaam tegelijkertijd worden aangetast. De zwelling kan gepaard gaan met warmte in het gewricht en maakt het moeilijk om het gewricht normaal te bewegen.

Stijfheid, vooral 's ochtends

Stijfheid in de gewrichten is een ander veelvoorkomend symptoom van RA. Deze stijfheid is meestal het ergst 's ochtends na het ontwaken en kan een paar uur aanhouden. Dit is te wijten aan de ontsteking die optreedt tijdens de slaap, wanneer de gewrichten inactief zijn en de ontstekingsprocessen toenemen.

Vermoeidheid en algemene malaise

Vermoeidheid is een veelvoorkomend symptoom bij reumatoïde artritis. Het kan variëren van milde vermoeidheid tot ernstige uitputting, die het dagelijks functioneren belemmert. De vermoeidheid wordt vaak verergerd door de constante ontsteking en de algemene malaise die gepaard gaat met RA.

Gewrichtsdeformatie en verlies van functie

Na verloop van tijd, wanneer reumatoïde artritis onbehandeld blijft, kunnen de gewrichten blijvende schade ondervinden. Dit kan leiden tot gewrichtsdeformatie en verlies van functie. Het gewricht kan misvormd raken, waardoor het moeilijk wordt om het te bewegen en het dagelijks functioneren wordt beperkt.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

Er bestaat geen specifiek diagnostisch onderzoek voor reumatoïde artritis. De diagnose wordt vaak gesteld op basis van een bloedonderzoek, dat verhoogde bezinkingssnelheid of C-Reactief Proteïne kan aantonen, wat wijst op een ontsteking. Het bloedonderzoek controleert ook het niveau van de reumatoïde factor en de aanwezigheid van anticyclisch gecitrullineerde peptide (anti-CCP) antilichamen. Beeldvormende onderzoeken zoals een röntgenfoto, een echografie en/of een MRI-scan van de gewrichten kunnen nuttig zijn. De arts kan ook de gewrichtsvloeistof analyseren. De resultaten van deze onderzoeken helpen vaak bij het bevestigen van de diagnose.

Differentiële diagnose

Diverse aandoeningen kunnen lijken op reumatoïde artritis:

• Artrose (reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen gekenmerkt door pijn, stijfheid, gewrichtsgeluiden en hardheid)
• De ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet met symptomen aan huid, hart, hersenen, spieren en/of gewrichten)
• Fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• Sjögren-syndroom (auto-immuunaandoening met symptomen aan ogen, mond en keel)
• Myelodysplastisch syndroom (verstoorde productie van bloedcellen)
• Paraneoplastische syndromen
• Psoriatische artritis
• Recidiverende polychondritis (ontsteking en vernietiging van kraakbeen)
• Sarcoïdose (auto-immuunziekte met symptomen aan ogen, longen, huid en zenuwstelsel)
• Spierreuma (ontstekingsziekte van spieren)
• Systemische lupus erythematosus (SLE)

Daarnaast lijkt juveniele idiopathische artritis (pijn, zwelling en stijfheid van gewrichten) op reumatoïde artritis, maar deze vorm komt vooral voor bij zuigelingen, kinderen en adolescenten.

Behandeling

De behandeling van reumatoïde artritis is langdurig en omvat een combinatie van patiëntenvoorlichting, rust, medicijnen, fysiotherapie, gewrichtsbescherming, lichaamsbeweging en mogelijk chirurgie. Een vroege diagnose vereist vaak een agressieve behandelingsstrategie met specifieke medicijnen om de gewrichtsschade te vertragen en deformiteiten te voorkomen. Een aangepaste voeding kan noodzakelijk zijn, vooral als de patiënt allergisch of intolerant is voor bepaalde voedingsmiddelen. Het is aanbevolen om een evenwichtige voeding te volgen met voedingsmiddelen die rijk zijn aan visolie, zoals omega-3-vetzuren. Het stoppen met roken en het beperken van overmatig alcoholgebruik zijn ook belangrijk. Regelmatige controle door de arts is nodig om de behandeling te evalueren en aan te passen.

Prognose

De prognose van reumatoïde artritis varieert afhankelijk van de ernst van de symptomen en de respons op de behandeling. Zonder tijdige en juiste behandeling kan permanente gewrichtsschade optreden. Vroege behandeling met medicijnen kan echter vaak de gewrichtspijn en afwijkingen beperken. Hoewel de ziekte vaak progressief is, kunnen patiënten periodes van remissie ervaren, soms variërend van enkele maanden tot jaren. Ongeveer één op de vijf patiënten heeft een zeer milde vorm van de ziekte, terwijl ongeveer 5% ernstige gewrichtsafwijkingen en mobiliteitsbeperkingen ontwikkelt.

Complicaties

Indien reumatoïde artritis niet tijdig wordt behandeld, kunnen er ernstige complicaties optreden, zoals:

• Droge ogen en een droge mond (het Sjögren-syndroom)
• Abnormale lichaamssamenstelling
• Een dwarslaesie (ruggenmergletsel) bij beschadiging van de nekbotten
• Een lymfoom
• Ontsteking van de bloedvaten (reumatoïde vasculitis), wat kan leiden tot problemen met huid, zenuwen, hart en hersenen
• Verhoogd risico op infecties
• Verhoogd risico op aderverkalking
• Zwelling en ontsteking van de buitenste bekleding van het hart (pericarditis) en de hartspier (myocarditis), wat kan leiden tot congestief hartfalen en andere hartproblemen
• Carpaal tunnel syndroom (tintelingen en/of zwakte in de hand)
• Longaandoeningen
• Osteoporose (verlies van botmassa met verhoogd risico op botbreuken)
• Schade aan het longweefsel (reumatoïde long)

De behandelingen voor reumatoïde artritis kunnen ook ernstige bijwerkingen hebben. Daarom is regelmatige opvolging bij de arts cruciaal om de voortgang van de ziekte en de effectiviteit van de behandeling te monitoren.

Lees verder

• Oogproblemen bij reumatoïde artritis (ontsteking gewrichten)
• Reumatoïde longziekte: Longprobleem door reumatoïde artritis
• Reumatoïde noduli: Knobbeltjes bij reumatoïde artritis
• Ontstekingsreuma: Soorten, oorzaken, symptomen & behandeling
• Artritis: Gewrichtsontsteking met pijn, zwelling & stijfheid