Reumatoïde artritis: Ontsteking van gewrichten en organen

Reumatoïde artritis is een collageenziekte die onder de groep van de auto-immuunziekten geplaatst is. De chronische aandoening kenmerkt zich door een ontsteking van verscheidene gewrichten, atrofie van spieren en huid in de omgeving van de aangetaste gewrichten. Bovendien treden tal van andere symptomen op, aangezien de ziekte vaak nog andere organen en lichaamsstructuren aantast. Meestal is reumatoïde artritis chronisch en progressief, maar remissies komen voor. Een tijdige diagnose en agressieve behandeling die vooral bestaat uit medicatie, fysiotherapie en/of een operatie, is vaak nodig om de symptomen van reumatoïde artritis te verlichten en complicaties te voorkomen.

• Synoniemen reumatoïde artritis
• Epidemiologie collageenziekte
• Oorzaken chronische auto-immuunaandoening
• Risicofactoren
• Symptomen: Ontsteking van gewrichten en andere organen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties

Synoniemen reumatoïde artritis

Reumatoïde artritis is eveneens gekend onder de afkorting “RA” en onder het synoniem “arthritis rheumatica”.

Epidemiologie collageenziekte

De jaarlijkse incidentie bedraagt 3 op 10.000 inwoners. Vrouwen krijgen reumatoïde artritis drie keer vaker dan mannen. Bij vrouwen start de aandoening veelal tussen dertig- en zestigjarige leeftijd, terwijl de chronische ziekte zich bij mannen veelal pas op latere leeftijd presenteert. Bepaalde Indiaanse groepen zijn het vaakst getroffen terwijl blanke personen uit het Caribisch gebied bijna niet aangetast zijn.

Oorzaken chronische auto-immuunaandoening

De oorzaak van reumatoïde artritis, een auto-immuunaandoening, is onbekend. Het immuunsysteem van het lichaam valt bij RA ten onrechte het gezond weefsel aan. Hierdoor ontstaat een ontsteking van het synovium (slijmvliesbekleding van gewrichtsholten). Het synovium maakt een vloeistof aan die de gewrichten smeert. Tevens helpt deze vloeistof om de gewrichten soepel te laten bewegen. Door de ontsteking verdikt het synovium, wat resulteert in zwelling en pijn in en rond de gewrichten. Als de arts de ontsteking niet behandelt, ontstaat eveneens schade aan het kraakbeen en de botten zelf. Na verloop van tijd, is er verlies van kraakbeen, en dan verkleint de gewrichtsruimte tussen de botten. De gewrichten worden dan los, instabiel, pijnlijk en verliezen hun bewegingsbereik. Een gewrichtsvervorming behoort eveneens tot de mogelijkheden. Deze gewrichtsschade valt niet terug te draaien.

Risicofactoren

Mogelijke risicofactoren voor reumatoïde artritis omvatten:

• darmbacteriën
• een infectie
• genetische aanleg
• hormonale veranderingen
• inademing van silica
• obesitas (zwaarlijvigheid)
• parodontitis (ontsteking en schade aan weefsel en bot die tanden ondersteunen)
• roken

Symptomen: Ontsteking van gewrichten en andere organen

Bij reumatoïde artritis zijn de gewrichten aan beide zijden van het lichaam ongeveer symmetrisch aangetast. Meestal zijn de handen (bijvoorbeeld handkrampen), de voeten, de polsen, de ellebogen, de knieën en de enkels getroffen, maar de ernst en uitgebreidheid van de symptomen is voor elke patiënt weer anders. De ziekte kent een sluipend begin. De symptomen hebben de neiging om te komen en gaan. Vroege symptomen omvatten lichte gewrichtspijn, stijfheid en en vermoeidheid. Naast de symptomen aan de gewrichten, zijn ook andere organen en lichaamssystemen getroffen en treden algemene klachten op. Af en toe krijgt de patiënt zelfs te maken met pijn aan de oksel.

Gewrichten

Kenmerkend aan RA is de ontwikkeling van ochtendstijfheid die meestal meer dan één uur duurt. De gewrichten voelen warm en stijf aan (bijvoorbeeld stijve handen of rugstijfheid) en zijn bovendien gevoelig en gezwollen. De gewrichtspijn komt aan beide zijden van het lichaam aan hetzelfde gewricht voor en duurt zes weken of langer. Bij deze vorm van ontstekingsreuma is ook meer dan één gewricht aangetast. Na verloop van tijd ontstaan problemen met het bewegingsbereik en ontstaan gewrichtsvervormingen. Zo zijn bijvoorbeeld soms pijnlijke, gezwollen vingers en/of tenen (dactylitis) geassocieerd met de ziekte.

Andere organen en lichaamssystemen

Reumatoïde artritis tast ook nog andere organen en lichaamssystemen aan.

• bloed: anemie (tekort aan rode bloedcellen)
• bloedvaten: ontsteking van de bloedvaten (vasculitis) wat resulteert in schade van de zenuwen, de huid en andere organen
• gevoel: gevoelloosheid, tintelingen of een brandend gevoel in de handen en voeten
• hart: ontsteking van het membraan rond het hart (pericarditis) (zeldzaam)
• huid: reumatoïde noduli onder de huid op de ellebogen of op de handen en voeten (de knobbeltjes duiden meestal een teken van een meer ernstige ziekte), koude vingers
• longen: ontsteking en littekenvorming wat leidt tot kortademigheid, pijn op de borst bij het ademhalen door een borstvliesontsteking (pleuritis) en reutels
• ogen: droge ogen, pijnlijke ogen (oogpijn), brandende ogen, jeukende ogen, een oogafscheiding, gevoeligheid voor licht (fotofobie), een oogkasontsteking, een verminderd gezichtsvermogen

Algemene symptomen

Tot slot komen algemene symptomen voor zoals:

• gewichtsverlies
• koorts (licht)
• lymfadenopathie (zwelling van de lymfeklieren)
• slaapproblemen
• vetdiarree (zelden)

Eén van de vormen van reumatoïde artritis is bijvoorbeeld de ziekte van Still, een aandoening met symptomen aan gewrichten en de huid in combinatie met koorts en keelpijn. Deze ziekte presenteert zich voornamelijk bij kinderen en jongvolwassenen.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

Voor reumatoïde artritis bestaat geen specifiek diagnostisch onderzoek. De patiënt krijgt een bloedonderzoek wat een verhoogde bezinkingssnelheid of C-Reactief Proteïne toont (een indicatie van een ontsteking). Het bloedonderzoek kijkt tevens naar het percentage van de reumatoïde factor en de anticyclisch gecitrullineerde peptide (anti-CCP) antilichamen. Nuttige beeldvormende onderzoeken zijn een röntgenfoto, een echografie en/of een MRI-scan van de gewrichten. Mogelijk analyseert de arts ook nog de gewrichtsvloeistof. De resultaten van al deze onderzoeken wijzen vaak in de richting van reumatoïde artritis.

Differentiële diagnose

Volgende aandoeningen bootsen het klinisch beeld van reumatoïde artritis na:

• artrose (reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen met pijn, stijfheid, gewrichtsgeluiden en hardheid)
• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet met symptomen aan huid en hart, hersenen, spieren en/of gewrichten)
• fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• het Sjögren-syndroom (auto-immuunaandoening met symptomen aan ogen, mond en keel)
• het myelodysplastisch syndroom (verstoorde productie van bloedcellen)
• paraneoplastische syndromen
• psoriatische artritis
• recidiverende polychondritis (ontsteking en vernietiging van kraakbeen)
• sarcoïdose (auto-immuunziekte met symptomen aan ogen, longen, huid en zenuwstelsel)
• spierreuma (ontstekingsziekte aan spieren)
• systemische lupus erythematosus (SLE)

Verder lijkt juveniele idiopathische artritis (pijn, zwelling en stijfheid van gewrichten) op reumatoïde artritis, maar de juveniele vormt presenteert zich voornamelijk bij zuigelingen, kinderen en adolescenten.

Behandeling

De behandeling van reumatoïde artritis is langdurig en bestaat uit een combinatie van patiëntenvoorlichting, rust, medicijnen, fysiotherapie, gewrichtsbescherming, lichaamsbeweging en eventueel een operatie. Bij een snelle diagnose is een zeer agressieve behandeling met bepaalde medicijnen nuttig om de vernietiging van gewrichten te vertragen en misvormingen te voorkomen. Aangepaste voeding is soms nodig, omdat sommige mensen met reumatoïde artritis intolerant of allergisch zijn voor bepaalde voedingsmiddelen. Een evenwichtige en voedzame voeding met voedingsmiddelen die rijk zijn visolie (omega-3-vetzuren) is aanbevolen. Verder is het nodig m te stoppen met roken en overmatig alcoholgebruik te beperken. De patiënt bezoekt voorts regelmatig de arts voor een controlebezoek om de behandeling eventueel aan te passen.

Prognose

De prognose van reumatoïde artritis is afhankelijk van de ernst van symptomen en de reactie op de behandeling. Soms ontstaat permanente gewrichtsschade omdat de patiënt niet (tijdig) de juiste behandeling krijgt. Een snelle behandeling met medicijnen beperkt meestal de gewrichtspijn en gewrichtsafwijkingen. Vaak is de ziekte wel traag progressief, al ervaren patiënten wel vaak remissies van maanden tot jaren (periodes zonder symptomen of klachten). Ongeveer één op de vijf patiënten heeft een zeer milde vorm van reumatoïde artritis, en ongeveer 5% van de patiënten ontwikkelt gewrichtsafwijkingen en een ernstige mobiliteitsbeperking.

Complicaties

Indien de patiënt geen (tijdige) behandeling krijgt, ontstaan vrijwel overal in het lichaam infecties. Complicaties hiervan zijn onder andere:

• droge ogen en een droge mond (het Sjögren-syndroom)
• een abnormale lichaamssamenstelling
• een dwarslaesie (ruggenmergletsel: schade aan ruggenmerg) als de nekbotten beschadigd zijn
• een lymfoom
• een ontsteking van de bloedvaten (reumatoïde vasculitis), wat leidt tot problemen met de huid, de zenuwen, het hart en de hersenen
• een toename van infecties
• een verhoogd risico op aderverkalking
• een zwelling en ontsteking van de buitenste bekleding van het hart (pericarditis) en de hartspier (myocarditis), wat resulteert in congestief hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart) en andere hartproblemen
• het carpaal tunnel syndroom (tintelingen en/of zwakte in de hand)
• longaandoeningen
• osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken)
• schade aan het longweefsel (reumatoïde long)

De behandelingen voor reumatoïde artritis veroorzaken voorts mogelijk ernstige bijwerkingen. De patiënt komt daarom regelmatig terug bij de arts voor de opvolging van de ziekte en behandeling.

Lees verder

• Oogproblemen bij reumatoïde artritis (ontsteking gewrichten)
• Reumatoïde longziekte: Longprobleem door reumatoïde artritis
• Reumatoïde noduli: Knobbeltjes bij reumatoïde artritis
• Ontstekingsreuma: Soorten, oorzaken, symptomen & behandeling
• Artritis: Gewrichtsontsteking met pijn, zwelling & stijfheid