Reumatoïde noduli: Knobbeltjes bij reumatoïde artritis

Reumatoïde artritis is een aandoening waarbij de gewrichten en soms ook de organen ontstoken zijn. Bij ongeveer één op de vijf patiënten gaat deze aandoening gepaard met reumatoïde noduli. Deze stevige knobbeltjes ontwikkelen zich onder de huid in de buurt van aangetaste gewrichten. Deze goedaardige knobbeltjes ontstaan vaak als complicatie van de gewrichtsaandoening wanneer de patiënt slecht of niet behandeld wordt voor reumatoïde artritis, maar ook andere risicofactoren zijn bekend voor de knobbeltjes. Een behandeling is niet altijd vereist omdat pijn in de meeste gevallen niet optreedt, maar indien nodig behandelt de arts wel de onderliggende problemen van reumatoïde artritis. Dankzij enkele adviezen is het mogelijk om het risico op het ontstaan van de knobbeltjes te verminderen.

• Synoniemen
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Reumatoïde artritis
• Risicofactoren van reumatoïde noduli
• Risicogroepen
• Symptomen: Knobbeltjes onder de huid (en/of elders)
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Reumafactor
• Regelmatige controle van noduli
• Behandeling
• Prognose
• Leven met reumatoïde noduli
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen

Diverse synoniemen zijn mogelijk voor het aanduiden van reumatoïde noduli zoals:

• nodulus rheumaticus
• reumaknobbel
• reumanoduli
• rheumatoid arthritis nodule

Epidemiologie

Voorkomen van reumatoïde noduli bij patiënten met reumatoïde artritis
Reumatoïde noduli komen bij ongeveer 20-30% van de patiënten met reumatoïde artritis voor, vaak bij degenen met een ernstiger ziekteverloop. De noduli ontwikkelen zich vaker bij patiënten met seropositieve reumatoïde artritis, waarbij specifieke antilichamen aanwezig zijn. Hoewel deze knobbels meestal rond de gewrichten voorkomen, kunnen ze zich ook in andere weefsels, zoals in de tong, vormen.

Geografische en genetische variatie
De prevalentie van reumatoïde noduli kan variëren per geografisch gebied en genetische achtergrond. In sommige populaties kunnen genetische factoren en omgevingsinvloeden de ontwikkeling van reumatoïde noduli beïnvloeden, wat bijdraagt aan variaties in het voorkomen van deze knobbels bij patiënten met reumatoïde artritis.

Mechanisme

Ontsteking en bindweefselvorming
Reumatoïde noduli ontwikkelen zich door een ontstekingsproces waarbij cellen van het immuunsysteem zich in clusters rond kleine bloedvaten verzamelen. Door deze ontstekingsreactie ontstaat bindweefselvorming, wat resulteert in de stevige, voelbare knobbels die karakteristiek zijn voor reumatoïde noduli. Wanneer deze zich in de tong vormen, kunnen ze leiden tot een beperking in de beweging van de tong, wat kan bijdragen aan onbedoeld tongbijten.

Risico van vasculitis bij reumatoïde artritis
Bij sommige patiënten met reumatoïde artritis kan vasculitis, een ontsteking van de bloedvaten, de vorming van reumatoïde noduli bevorderen. Dit mechanisme speelt een rol bij de ontwikkeling van knobbels op atypische locaties, zoals de tong, waarbij door vasculitis het risico op tongbijten verhoogd kan worden.

Oorzaken: Reumatoïde artritis

Reumatoïde artritis is een auto-immuunziekte die verantwoordelijk is voor de knobbeltjes onder de huid (en elders). Het afweersysteem valt bij reumatoïde artritis plots de eigen gezonde gewrichten aan. Waarom het immuunsysteem zo reageert, is niet geweten, al zijn wel enkele risicofactoren bekend. Reumatoïde noduli zijn een teken van een ontsteking en een verhoogde activiteit van het immuunsysteem.

Risicofactoren van reumatoïde noduli

Sommige risicofactoren maken het ontwikkelen van reumatoïde noduli waarschijnlijker, maar het is niet zo dat patiënten met deze risicofactoren zeker de huidknobbeltjes zullen ontwikkelen. Deze risicofactoren omvatten:

• trauma nabij een drukpunt (zoals bijvoorbeeld een snede of blauwe plek op deze gebieden)
• genetische factoren (deze spelen mogelijk ook een rol)
• gevorderde reumatoïde artritis
• het gebruik van geneesmiddelen met methotrexaat: Bij het gebruik van deze medicijnen die de arts voorschrijft voor de behandeling van reumatoïde artritis, ontstaan sneller knobbeltjes aan de voeten (voetknobbeltjes), de handen en de oren.
• hoge reumafactorspiegels (circa vier op de tien patiënten ontwikkelt dan ook daadwerkelijk de knobbeltjes)
• roken
• slecht behandelde reumatoïde artritis

Risicogroepen

Patiënten met ernstige reumatoïde artritis
Patiënten met een ernstigere vorm van reumatoïde artritis, vooral degenen die seropositief zijn, hebben een groter risico op het ontwikkelen van reumatoïde noduli. Bij deze patiënten is er een verhoogde kans op knobbels op verschillende locaties, inclusief in de zachte weefsels van de mond, wat de kans op tongbijten kan verhogen.

Patiënten die langdurige behandeling met bepaalde medicijnen ondergaan
Behandeling met sommige medicijnen, zoals methotrexaat, kan het risico op reumatoïde noduli verhogen. Hoewel deze medicatie effectief is tegen de symptomen van reumatoïde artritis, kan het in sommige gevallen de ontwikkeling van noduli bevorderen, die de beweging van de tong kunnen beïnvloeden.

Symptomen: Knobbeltjes onder de huid (en/of elders)

Reumatoïde artritis zelf gaat gepaard met zwelling, pijn en soms bewegingsproblemen aan meestal beide kanten van het lichaam. Na verloop van tijd wijzigen de gewrichten van vorm, wat zorgt voor pijnlijke bewegingen. De symptomen van reumatoïde noduli zijn onvoorspelbaar en voor alle patiënten anders. Reumatoïde noduli verschijnen als stevige, ronde (af en toe lineaire), meestal pijnloze knobbeltjes onder de huid, in groepjes of solitair. Meestal zijn deze knobbeltjes stevig en verbonden met pezen of andere weefselbanden, terwijl andere knobbeltjes juist beweeglijk zijn. Ze variëren in grootte van 2 mm tot 5 cm. Ze veranderen niet van kleur, bloeden niet en lijken niet op andere knobbels op de huid, zoals puistjes. Vaak zijn deze knobbeltjes aanwezig op de onderarmen, de handen, de vingers, de knokkels, de knieën, de achterkant van de hielen en de ellebogen, maar in principe kan elk lichaamsdeel getroffen worden dat aangetast is door reumatoïde artritis. Heel af en toe ontstaan de noduli dan ook op de stembanden (met heesheid als gevolg), de longen, het hart, de ogen (met droge ogen en oogpijn) en andere organen. De knobbeltjes komen vaak voor op drukpunten. Bij sommige patiënten ontstaat een bacteriële infectie aan de huid net boven de noduli, hetgeen zorgt voor ernstige pijn of zweervorming. Deze symptomen vereisen onmiddellijke medische behandeling. Sommige knobbeltjes blijven aanwezig op de huid en groeien, terwijl andere knobbeltjes verdwijnen.

Alarmsymptomen

Snelle groei van reumatoïde noduli
Een snelle toename in grootte van reumatoïde noduli, vooral in de tong of mond, kan leiden tot mechanische problemen zoals tongbijten. Een plotselinge groei kan ook wijzen op een bijkomende ontsteking of infectie, wat directe medische opvolging vereist om complicaties te voorkomen.

Pijn en zwelling rond de noduli
Hoewel reumatoïde noduli meestal pijnloos zijn, kan pijn of zwelling rondom een nodulus een alarmsymptoom zijn. Bij pijnlijke of gezwollen noduli in de mond of op de tong kan de kans op onbedoeld bijten en verwondingen toenemen, waardoor medisch advies en eventueel een therapieplan nodig kunnen zijn.

Diagnose en onderzoeken

Reumafactor

Reumafactor is een antistof die mogelijk gekoppeld is aan reumatoïde noduli. Veel patiënten met reumatoïde artritis produceren dit eiwit. Het merendeel van de patiënten met reumatoïde noduli test positief op reumafactor via een bloedonderzoek, hoewel niet alle patiënten die positief testen op reumafactor effectief noduli ontwikkelen. Reumafactoren zijn echter niet specifiek voor reumatoïde artritis alleen. Ze komen namelijk ook voor bij volgende ziekten:

• hepatitis (leverontsteking)
• het syndroom van Sjögren (droge ogen, droge keel en droge mond)
• lepra (infectie met zenuwschade en symptomen aan ogen en huid)
• levercirrose
• lues
• sarcoïdose (aandoening met symptomen aan ogen, huid, zenuwstelsel en longen)
• sclerodermie (opbouw van littekenweefsel in huid en organen)
• subacute bacteriële endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart)
• systemische lupus erythematosus
• tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)

Regelmatige controle van noduli

Omdat reumatoïde noduli na verloop van tijd mogelijk leiden tot andere gezondheidsproblemen, voert de arts op regelmatige basis een onderzoek uit van de knobbeltjes. Daarnaast volgt de arts ook de mogelijke bijkomende of verergerde symptomen van de patiënt op. De huidknobbeltjes zijn wel goed te beoordelen op het zicht, maar knobbeltjes in de organen zijn lastig te diagnosticeren, vooral omdat ze een groot aantal andere aandoeningen nabootsen.

Behandeling

De knobbeltjes zijn meestal niet pijnlijk en dan is een behandeling niet vereist. De arts moet wel trachten om de symptomen van reumatoïde artritis zelf te behandelen. Hiervoor zijn meerdere behandelingsopties mogelijk zoals:

• Chirurgie: Veroorzaken de knobbeltjes toch pijn, of zijn ze cosmetisch storend, dan kan de arts een operatie inzetten om ze te verwijderen. Deze techniek past een arts niet vaak toe omdat de knobbeltjes meestal wel reageren op andere behandelingen, en daarnaast keren de noduli vaak terug.
• DMARD's: Disease-modifying anti-rheumatic drugs (ziekte-modificerende anti-reumatische geneesmiddelen): Deze medicijnen vertragen de progressie van reumatoïde artritis. Sommige onderzoeken suggereren dat het biologische medicijn ‘rituximab’ het meest effectief is voor de behandeling van de noduli.
• Fysiotherapie: Fysiotherapie is nodig voor het behoud van de mobiliteit en het verlichten van de pijn.
• Infecties behandelen: Infecties gerelateerd aan reumatoïde noduli vereisen een snelle behandeling met intraveneuze (via een ader toegediende) of orale (via de mond ingenomen) antibiotica.
• Pijnstillers: Vrij verkrijgbare pijnstillers zoals niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) verlichten de pijn.
• Steroïde medicijnen (zoals prednison): Corticosteroïden zijn krachtige ontstekingsremmers die de pijn en andere symptomen verminderen. Het injecteren van reumatoïde noduli met steroïden verbetert wel de symptomen, maar dit brengt ook risico’s met zich mee. Een injectie creëert een wonde die mogelijk geïnfecteerd raakt. De arts zet bijgevolg enkel injecties in als de noduli pijnlijk zijn of de mobiliteit verminderen. De arts bespreekt tevens alle risico's en voordelen eerst met de patiënt alvorens hij de injecties toedient.

Prognose

Hoewel reumatoïde noduli op zichzelf meestal niet ernstig zijn, kunnen ze wijzen op een ernstigere vorm van reumatoïde artritis. Een vroege en adequate behandeling van reumatoïde artritis kan het ontstaan van reumatoïde noduli verminderen en de algemene prognose van de patiënt verbeteren. Het regelmatig volgen van medische richtlijnen en het bezoeken van de arts kan bijdragen aan een betere kwaliteit van leven en het beperken van complicaties.

Leven met reumatoïde noduli

Het hebben van reumatoïde noduli kan een impact hebben op het dagelijks leven van de patiënt. Hoewel de knobbeltjes meestal pijnloos zijn, kunnen ze cosmetisch storend zijn of hinder veroorzaken bij bepaalde bewegingen. Patiënten kunnen baat hebben bij ondersteunende therapieën zoals fysiotherapie en psychologische ondersteuning om beter om te gaan met de fysieke en emotionele gevolgen van de aandoening. Regelmatige communicatie met de zorgverleners en deelname aan steungroepen kan ook waardevolle ondersteuning bieden.

Complicaties

Reumatoïde noduli geven aan dat de patiënt het risico loopt op andere gezondheidsproblemen. Patiënten met reumatoïde noduli zijn namelijk gevoeliger voor vasculitis, een pijnlijke en potentieel levensbedreigende ontsteking van de bloedvaten.

Preventie

Het is niet mogelijk om reumatoïde noduli volledig te voorkomen bij patiënten met reumatoïde artritis. Een goede behandeling van reumatoïde artritis vermindert echter het risico op het ontwikkelen van de knobbeltjes. Volgende adviezen zijn ook nog voorhanden:

• Leefstijlveranderingen doorvoeren om de mobiliteit te vergroten
• Medicijnen nemen zoals voorgeschreven
• Onmiddellijk nieuwe of verergerde symptomen melden aan een arts
• Stoppen met roken of roken vermijden

Lees verder

• Reumatoïde artritis: Ontsteking van gewrichten en organen
• Artritis: Gewrichtsontsteking met pijn, zwelling & stijfheid
• Nodules: Goedaardige en kwaadaardige knobbeltjes
• Voetknobbeltjes: Oorzaken van bultjes en knobbels aan voeten