Vasculitis: Ontsteking van bloedvat door ziekte of medicatie

Vasculitis is de medische term voor een ontsteking van de wand van de bloedvaten, wat kan leiden tot verdikking, verzwakking, vernauwing of zelfs littekenvorming of uitstulpingen van de bloedvaten. Wanneer het bloed niet meer goed de weefsels bereikt, kan dit leiden tot orgaan- en weefselschade. Vasculitis kan voorkomen bij verschillende aandoeningen en infecties, of het kan een gevolg zijn van medicatiegebruik. Omdat diverse delen van het lichaam aangetast kunnen zijn, kan het klinische beeld sterk variëren. De behandeling bestaat meestal uit medicatie, en de vooruitzichten zijn variabel, maar vaak is langdurige medicatie nodig om de symptomen onder controle te houden.

• Oorzaken van ontsteking van wand van bloedvaten
• Risicofactoren: Ziekten en medicatie
• Classificatie van vasculitis
• Veranderingen in de bloedstroom
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van vasculitis

Oorzaken van ontsteking van wand van bloedvaten

Bij patiënten met vasculitis beschadigt een ontsteking de wand van de aangetaste bloedvaten, wat leidt tot vernauwing (vasoconstrictie), de vorming van bloedstolsels, en/of verstoppingen. Dit belemmert de toevoer van zuurstofrijk bloed naar bepaalde weefsels, wat pijn en schade aan nabijgelegen weefsels kan veroorzaken (necrose). In zeldzame gevallen kunnen uitstulpingen in de vaatwand ontstaan, wat kan leiden tot een aneurysma wanneer deze scheurt. De specifieke oorzaak van vasculitis is vaak onbekend, maar meestal valt het immuunsysteem van het lichaam per ongeluk de bloedvaten aan, waardoor vasculitis als een auto-immuunaandoening wordt beschouwd.

Risicofactoren: Ziekten en medicatie

Een aantal infecties, ziekten of medicijnen kunnen het risico op het ontwikkelen van vasculitis vergroten.

Aandoeningen en infecties

Vasculitis kan optreden bij verschillende aandoeningen en infecties, waaronder:

• (Peri)aortitis (ontsteking van de aortawand)
• Arteriitis temporalis (ontsteking van de slagaders bij de slaap)
• Cryoglobulinemische vasculitis (symptomen aan huid, nieren en zenuwen)
• Ziekte van Behçet (aandoening met o.a. zweren en uveitis)
• Ziekte van Buerger (pijn en huidzweren op voeten en handen)
• Ziekte van Takayasu (zeldzame ontsteking van de bloedvaten)
• Dermatomyositis (huiduitslag en spierproblemen)
• Inflammatoire darmaandoeningen (ontstekingsaandoeningen van de darm)
• Glomerulonefritis (ontsteking van de vaatkluwens in de nierschors)
• Henoch-Schönlein vasculitis (ontsteking van de bloedvaten)
• Hepatitis B en C
• Churg-Strauss syndroom (eosinofiele granulomatose met polyangiitis)
• Kawasaki-syndroom (ontstoken bloedvaten in de slagaders)
• Syndroom van Cogan (blijvende ontsteking van de ogen en oren)
• Syndroom van Eales (perifere vaataandoening in het oog)
• Syndroom van Goodpasture (symptomen aan nieren en longen)
• Hypergammaglobulinemische purpura van Waldenström
• Hypocomplementemische urticariële vasculitis
• Idiopathische cutane small-vessel vasculitis
• Leukemie
• Medicatie- of infectie-geïnduceerde vasculitis (hypersensitivity vasculitis)
• Medicatie-geïnduceerde ANCA-positieve vasculitis
• Microscopische polyangiitis
• Paraneoplastische syndromen
• Polyarteritis nodosa (bloedvatziekte met variabele symptomen)
• Polyangiitis met granulomatose (ziekte van Wegener)
• Polymyositis (auto-immuunaandoening met spierzwakte)
• Primaire vasculitis van het centrale zenuwstelsel
• Recidiverende polychondritis (ontsteking en vernietiging van kraakbeen)
• Reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• Sclerodermie (opbouw van littekenweefsel in huid en organen)
• Subacute infectieuze endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart)
• Spierreuma (ontstekingsziekte aan spieren)
• Systemische lupus erythematosus

Medicatie

Een allergische reactie op medicatie kan ook leiden tot vasculitis. Voorbeelden hiervan zijn:

• ACE-remmers (bloeddrukverlagende medicatie)
• Bètablokkers (hartslag- en bloeddrukverlagende medicatie)
• Calciumantagonisten (medicatie bij hart- en vaataandoeningen)
• Hydantoïnederivaten
• NSAID's (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen)
• Schildkliermedicatie
• Sulfonamiden

Classificatie van vasculitis

De meest gebruikte classificatie van vasculitis is gebaseerd op de grootte van het aangetaste bloedvat. Vasculitis kan de volgende bloedvaten treffen:

• Slagaders (transporteren bloed van het hart naar de organen)
• Zijtakken van de slagaders
• Aders (brengen bloed terug naar het hart)
• Haarvaten (capillairen: kleine bloedvaten die de kleine slagaders en aders verbinden)

Veranderingen in de bloedstroom

Een ontsteking van een bloedvat kan leiden tot één van de volgende problemen:

• Vernauwing: Het bloed stroomt moeilijker door het bloedvat.
• Afsluiting: Het bloed kan niet meer door het bloedvat stromen.
• Uitstulping: Een uitgerekt en verzwakt bloedvat kan leiden tot een uitstulping, beter bekend als een aneurysma. Een gescheurd aneurysma veroorzaakt gevaarlijke bloedingen in het lichaam.

Symptomen

De symptomen van vasculitis kunnen eenmalig of herhaaldelijk optreden en variëren sterk. De meest voorkomende symptomen zijn:

• Koorts
• Gewrichtspijn
• Vermoeidheid
• Nachtzweten
• Brandende voeten
• Gewichtsverlies
• Acute buik (plotselinge ernstige buikpijn)
• Zwelling
• Algemeen ziek gevoel (malaise)

Deze symptomen verschijnen vaak voordat orgaanschade optreedt. Vasculitis kan diverse lichaamsgebieden treffen, zoals:

• De gewrichten (leidend tot pijn en zwelling)
• De hersenen en zenuwen (wat hoofdpijn of gevoelloosheid kan veroorzaken)
• De nieren (leidend tot nierfalen)
• De longen (leidend tot kortademigheid)
• De huid (leidend tot huiduitslag en zweren)
• Het hart (wat hartaanvallen kan veroorzaken)
• Het maagdarmstelsel (leidend tot buikpijn en bloederige diarree)

Diagnose en onderzoeken

Vasculitis is een moeilijk te diagnosticeren ziekte vanwege de uiteenlopende symptomen. De diagnose kan worden gesteld op basis van:

• Een lichamelijk onderzoek
• Een medische voorgeschiedenis
• Bloedonderzoek (bijv. om een verhoogd C-reactief proteïne of verhoogde ESR-waarden op te sporen)
• Urineonderzoek
• Röntgenfoto's
• Echografie
• Biopsieën
• CT-scans
• MRI-scans
• PET-scans

Behandeling

De behandeling van vasculitis hangt af van de ernst en het type vasculitis. Meestal worden medicijnen voorgeschreven om het immuunsysteem te onderdrukken en ontstekingen te verminderen. Veelgebruikte medicijnen zijn onder meer:

• Corticosteroïden
• Cyclofosfamide
• Methotrexaat
• Rituximab

In ernstige gevallen kan ziekenhuisopname en intraveneuze toediening van medicijnen nodig zijn. Sommige patiënten kunnen ook een plasmaferese nodig hebben, waarbij schadelijke antilichamen uit het bloed worden verwijderd. De vooruitzichten variëren, afhankelijk van het type en de ernst van de vasculitis, maar veel patiënten kunnen een normale levensverwachting hebben met de juiste behandeling.

Bij vermoeden van vasculitis is het cruciaal om onmiddellijk medische hulp in te schakelen voor een tijdige diagnose en behandeling, aangezien onbehandelde vasculitis kan leiden tot ernstige complicaties.

Prognose

De prognose van vasculitis varieert sterk en is afhankelijk van meerdere factoren, zoals het specifieke type vasculitis, de snelheid van diagnose en behandeling, en de mate waarin inwendige organen betrokken zijn. In het algemeen geldt dat hoe eerder de ziekte wordt ontdekt en behandeld, hoe beter de vooruitzichten zijn.

Zijn de inwendige organen aangetast, dan is de prognose vaak slechter dan wanneer alleen de huid is getroffen. Wanneer meerdere organen zijn aangetast, kunnen levensbedreigende complicaties ontstaan, wat soms kan leiden tot overlijden. De algemene gezondheid van de patiënt en eventuele bijkomende aandoeningen spelen eveneens een cruciale rol in de prognose.

Kleine bloedvaten

Vasculitis die de kleine bloedvaten aantast, zoals bij Henoch-Schönlein purpura, heeft doorgaans een betere prognose, vooral bij kinderen. Volledige genezing is mogelijk, hoewel de ziekte bij volwassenen hardnekkiger kan zijn.

Middelgrote bloedvaten

Ziekten zoals polyarteritis nodosa hebben een meer variabele prognose. Zonder behandeling kan deze vorm van vasculitis ernstig zijn, maar met agressieve therapie is goede controle mogelijk.

Grote bloedvaten

Bij ziekten zoals arteriitis temporalis (reuscelarteriitis) of de ziekte van Takayasu hangt de prognose af van de mate van vasculaire schade en de snelheid van behandeling. Vroege behandeling kan complicaties zoals blindheid of aneurysma’s voorkomen.

Voor sommige patiënten kan vasculitis chronisch van aard zijn, waarbij periodes van remissie worden afgewisseld met terugvallen. In het algemeen kan langdurige medicatie nodig zijn om terugvallen te voorkomen. Sommige patiënten blijven levenslang onder medische controle om complicaties vroegtijdig op te sporen en te behandelen. De prognose is doorgaans beter bij patiënten die goed reageren op medicatie en bij wie de diagnose in een vroeg stadium wordt gesteld.

Bij huidgerelateerde symptomen verdwijnen de klachten na de behandeling meestal binnen enkele dagen tot maanden, afhankelijk van de ernst van de symptomen en de effectiviteit van de behandeling.

Complicaties

De complicaties van vasculitis kunnen ernstig en soms levensbedreigend zijn, afhankelijk van welke organen en bloedvaten zijn aangetast. De belangrijkste complicaties zijn:

• Orgaanfalen: Wanneer vasculitis de bloedtoevoer naar vitale organen, zoals de nieren, hart, longen of hersenen, vermindert of blokkeert, kan dit leiden tot orgaanfalen. Nierfalen is een van de meest voorkomende en ernstige complicaties, vooral bij vasculitis die de glomeruli aantast, zoals bij granulomatose met polyangiitis (voorheen bekend als de ziekte van Wegener).
• Aneurysma’s en bloedingen: Bij grote vaatvasculitis, zoals de ziekte van Takayasu, kan ontsteking leiden tot verzwakking van de vaatwand en de vorming van aneurysma’s. Wanneer een aneurysma scheurt, kan dit leiden tot levensbedreigende interne bloedingen.
• Blindheid: Vooral bij reuscelarteriitis (arteriitis temporalis) is er een significant risico op verlies van gezichtsvermogen door verstoring van de bloedtoevoer naar de ogen. Onbehandelde reuscelarteriitis kan leiden tot plotselinge, blijvende blindheid.
• Neurologische complicaties: Vasculitis die de bloedvaten in de hersenen of perifere zenuwen aantast, kan leiden tot beroertes, perifere neuropathie, of andere neurologische problemen, zoals verlies van motorische functies of gevoelsstoornissen.
• Cardiovasculaire complicaties: Vasculitis kan leiden tot ontsteking van de hartspier (myocarditis), pericarditis, of zelfs hartaanvallen als gevolg van beperkte bloedtoevoer naar het hart. Aortitis, een ontsteking van de aorta, kan leiden tot ernstige complicaties zoals aorta-aneurysma of -dissectie.

Preventie van vasculitis

Hoewel er geen manier is om vasculitis volledig te voorkomen, kunnen bepaalde maatregelen het risico op het ontwikkelen van de ziekte verminderen of de impact ervan beperken bij mensen die vatbaar zijn voor vasculitis:

• Gezonde levensstijl: Het handhaven van een gezonde levensstijl, inclusief een gebalanceerd dieet, regelmatige lichaamsbeweging, en het vermijden van roken en overmatig alcoholgebruik, kan de algehele gezondheid van het cardiovasculaire systeem verbeteren en het risico op ontstekingsziekten verlagen.
• Infectiepreventie: Omdat sommige vormen van vasculitis worden geassocieerd met infecties, zoals hepatitis B en C, is het belangrijk om vaccins te krijgen en voorzorgsmaatregelen te nemen om infecties te voorkomen, zoals veilige injectiepraktijken en veilige seks.
• Geneesmiddelgebruik: Vermijd onnodig gebruik van geneesmiddelen die geassocieerd worden met het veroorzaken van vasculitis. Overleg altijd met een arts voordat u nieuwe medicatie begint.
• Regelmatige controle bij risicopatiënten: Personen met een voorgeschiedenis van auto-immuunziekten of eerdere episodes van vasculitis zouden regelmatig moeten worden gecontroleerd door een arts om vroegtijdige tekenen van terugval of nieuwe symptomen te detecteren.
• Stressmanagement: Hoewel de directe relatie tussen stress en vasculitis niet volledig is opgehelderd, kan het beheren van stress bijdragen aan het verminderen van inflammatoire reacties in het lichaam.
• Preventieve zorg en regelmatige medische controles zijn essentieel voor het vroegtijdig opsporen van vasculitis of een terugval ervan. Vroege interventie kan de progressie van de ziekte afremmen en het risico op complicaties aanzienlijk verkleinen.

Lees verder

• Urticariële vasculitis: Ontsteking bloedvaten en netelroos
• Necrotiserende vasculitis: Ontsteking van wand bloedvaten