Sulfonamiden: Antibiotica voor infecties en darmziekten

Sulfonamiden (sulfamedicijnen) zijn een groep door de mens gemaakte (synthetische) geneesmiddelen die de chemische sulfonamidengroep bevatten. Sulfonamide antimicrobiële middelen zijn bacteriostatisch (remmen de reproductie van de bacteriën maar doden ze niet noodzakelijk). Ze werken door de synthese (aanmaak) van foliumzuur in bacteriën te verstoren, wat essentieel is voor nucleïnezuurvorming en uiteindelijk DNA en RNA. Mensen krijgen foliumzuur uit hun voeding, maar bacteriën moeten dit synthetiseren. Sulfonamiden kunnen worden gecombineerd met trimethoprim en/of pyrimethamine om ze bactericide te maken (bacteriën doden), omdat deze middelen werken op een ander enzym in de foliumzuursyntheseroute. Bijwerkingen aan onder andere de huid en het bloed komen af en toe voor.

• Indicatie van sulfonamiden
• Infecties
• Inflammatoire darmziekten
• Andere acties
• Bijwerkingen door gebruik van soort antibiotica
• Bloed
• Huid
• Maag- en darmproblemen
• Andere bijwerkingen

Indicatie van sulfonamiden

Infecties

Sulfamethoxazol gebruikt de arts voornamelijk in combinatie met trimethoprim (als Cotrimoxazol). Het gebruik ervan is nu grotendeels beperkt tot de behandeling en preventie van een Pneumocystis jiroveci (voorheen P. carinii)-infectie (longinfectie veroorzaakt door een schimmel) en listeriose in ontwikkelde landen. Het soort antibioticum wordt nog wel steeds op grote schaal gebruikt in ontwikkelingslanden. Een sulfonamide met pyrimethamine is bijvoorbeeld nuttig bij de behandeling en onderdrukking van malaria veroorzaakt door chloroquine-resistente stammen van Plasmodium falciparum. Een sulfonamide is voorts een bruikbaar alternatief voor een tetracycline of een erytromycine bij de behandeling van trachoom (ernstige oogbindvliesontsteking) en inclusie-conjunctivitis. De arts zet het medicijn ook in voor de behandeling van toxoplasmose en nocardiose en als een tweedelijnsmiddel bij acute exacerbaties van chronische bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen) en bij urineweginfecties. Trimethoprim alleen zet de arts vaak in voor de behandeling van urineweginfecties en acute of chronische bronchitis (aanhoudende ontsteking van de luchtpijpvertakkingen), omdat de bijwerkingen van Cotrimoxazol meestal het gevolg zijn van de sulfonamidecomponent.

Inflammatoire darmziekten

Sulfapyridine in combinatie met 5-aminosalicylzuur (d.w.z. sulfasalazine) zet de arts af en toe nog in voor de behandeling van een inflammatoire darmaandoening zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa.

Andere acties

Andere voorbeelden van aandoeningen die de arts mogelijk behandelt met sulfonamiden omvatten:

• diabetes mellitus (suikerziekte): bijvoorbeeld Glyburide, tolbutamide
• hoge bloeddruk: bijvoorbeeld Chloorthiazide, hydrochloorthiazide
• jicht (aandoening met pijn en zwelling aan grote teen en andere gewrichten): bijvoorbeeld Probenecide
• pijn en ontsteking: bijvoorbeeld Celecoxib
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen): bijvoorbeeld Sulfasalazine
• vochtretentie (het vasthouden van vocht): bijvoorbeeld Chloorthiazide, furosemide, hydrochloorthiazide

Bijwerkingen door gebruik van soort antibiotica

Sulfonamiden veroorzaken een verscheidenheid aan bijwerkingen.

Bloed

Bloedstoornissen die mogelijk het gevolg zijn van de inname van sulfonamiden zijn:

• andere bloedafwijkingen
• leukopenie (vernietiging van witte bloedcellen)
• megaloblastaire bloedarmoede bij langdurig gebruik
• trombocytopenie (tekort aan bloedplaatjes)

Huid

Overgevoeligheidsreacties en allergieën aan de huid komen mogelijk tot stand door het gebruik van de soort antibiotica:

• een huiduitslag
• een jeukende huid
• erythema nodosum: Huidinfectie met rode, warme en pijnlijke knobbeltjes op de schenen of rond de knieën en enkels, vaak geassocieerd met gewrichtspijn of koorts.
• exfoliatieve dermatitis (ontsteking met verlies van huid)
• het Stevens-Johnson-syndroom / toxische epidermale necrolyse (TEN): Ernstige, mogelijk fatale huidreactie die zich meestal binnen de eerste week na inname van het geneesmiddel ontwikkelt. Bekende symptomen zijn onder meer huidvlekken waardoor een rode, lekkende lederhuid bloot komt te liggen.
• lichtgevoeligheid

Maag- en darmproblemen

Diarree (antibiotica geassocieerde diarree), misselijkheid, maagklachten en braken zijn enkele intestinale effecten.

Andere bijwerkingen

Andere mogelijke bijwerkingen van sulfonamiden zijn:

• candidiasis (overgroei van de gist Candida veroorzaakt aandoeningen zoals spruw)
• duizeligheid
• folaatdeficiëntie (een tekort aan foliumzuur)
• hoofdpijn
• leukonychie (witte nagels)
• mondzweren
• nierproblemen: kristallen in de urine (risico is hoger bij patiënten die uitgedroogd zijn) en sporadisch interstitiële nefritis (nierontsteking) en tubulaire necrose
• pancreatitis (alvleesklierontsteking met buikpijn)
• vermoeidheid

Het medicijn veroorzaakt mogelijk hemolyse (versnelde bloedafbraak) bij patiënten met glucose-6-fosfaat dehydrogenasedeficiëntie en mag daarom niet bij dergelijke patiënten worden gebruikt. Cotrimoxazol moet indien mogelijk ook bij ouderen worden vermeden, omdat er sterfgevallen zijn geconstateerd, waarschijnlijk als gevolg van de sulfonamidecomponent.