Granulomatose met polyangiitis (Wegener): Auto-immuunziekte

Granulomatose met polyangiitis (GPA) is een zeldzame aandoening waarbij bloedvaten ontstoken raken, een aandoening die bekend staat als vasculitis. Deze ontsteking kan leiden tot ernstige schade aan belangrijke organen in het lichaam. De aandoening is potentieel levensbedreigend omdat naast algemene ziektesymptomen ook de hersenen, nieren, luchtwegen, sinussen en ogen kunnen worden aangetast. Er bestaat een behandeling voor deze multisystemische ziekte, maar bij gebrek aan tijdige behandeling kunnen tal van complicaties optreden. Ondanks behandeling kunnen patiënten regelmatig terugvallen van de symptomen ervaren. De auto-immuunaandoening werd voor het eerst beschreven door Friedrich Wegener in 1936.

• Synoniemen van granulomatose met polyangiitis
• Epidemiologie van de auto-immuunaandoening
• Mechanisme
• Oorzaken van de multisystemische ziekte
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van de ziekte van Wegener: Luchtwegen, nieren, ogen, oren en zenuwstelsel
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van de ziekte
• Prognose is variabel
• Complicaties van de auto-immuunziekte
• Preventie

Synoniemen van granulomatose met polyangiitis

Granulomatose met polyangiitis (GPA) is ook bekend onder de volgende synoniemen:

• granuloma gangraenescens
• Wegener granulomatosis
• Wegener granulomatose
• ziekte van Wegener

Epidemiologie van de auto-immuunaandoening

Granulomatose met polyangiitis (GPA) komt relatief zelden voor, met een geschatte incidentie van ongeveer 3 tot 10 gevallen per miljoen mensen per jaar wereldwijd. De ziekte komt vaker voor bij volwassenen tussen de 40 en 60 jaar, hoewel het op elke leeftijd kan optreden, zelfs bij kinderen en ouderen.
De prevalentie varieert geografisch, met hogere incidentiecijfers in Noord-Europa en Noord-Amerika, terwijl lagere cijfers worden gerapporteerd in Azië en Afrika. Er is een lichte oververtegenwoordiging van mannen in de vroege stadia van de ziekte, hoewel het verloop in latere stadia gelijk is tussen mannen en vrouwen. De ziekte is zeldzaam, maar de stijgende bewustwording van de aandoening heeft geleid tot een betere herkenning en diagnose.

Leeftijd en geslacht

De meeste gevallen van GPA ontstaan in de leeftijd van 40 tot 60 jaar, maar de ziekte kan zich op elke leeftijd manifesteren. Er is een milde voorkeur voor mannen in de jongere leeftijdsgroep, maar de verdeling tussen mannen en vrouwen is gelijk naarmate de ziekte vordert.

Geografische variaties

Er is een merkbaar verschil in de prevalentie van GPA tussen verschillende geografische regio’s. In landen als Noorwegen en de Verenigde Staten komen meer gevallen voor in vergelijking met landen in Azië en Afrika.

Mechanisme

Granulomatose met polyangiitis is een auto-immuunziekte die de bloedvaten aantast. De ziekte wordt gekarakteriseerd door de vorming van granulomen en vasculitis, die ontstekingen veroorzaken in verschillende organen, vooral de luchtwegen en nieren. De precieze oorzaak van de ziekte is niet volledig begrepen, maar het wordt verondersteld dat genetische en omgevingsfactoren een rol spelen.
In de meeste gevallen wordt GPA geassocieerd met de aanwezigheid van antineutrofiele cytoplasmatische antilichamen (ANCA), specifiek de cANCA-variant, die zich richt tegen de enzymen in neutrofiele granulocyten. Deze antilichamen veroorzaken schade aan de bloedvaten door een ontstekingsreactie die de bloedvatwand beschadigt.

Genetische factoren

Er wordt verondersteld dat genetische predispositie een rol speelt bij de ontwikkeling van GPA. Familieleden van patiënten met GPA hebben een verhoogd risico om de ziekte te ontwikkelen, wat wijst op de invloed van genetische factoren. Er zijn specifieke genen geïdentificeerd die geassocieerd zijn met een verhoogd risico op de ziekte, waaronder genen die betrokken zijn bij het immuunsysteem.

Immuunreactie en vasculitis

De ziekte veroorzaakt vasculitis, oftewel ontsteking van de bloedvaten, die leidt tot beschadiging van de bloedvatwanden. Dit resulteert in verminderde bloedtoevoer naar organen zoals de longen, nieren en sinusgangen, wat kan leiden tot ernstige schade aan deze organen.

Oorzaken van de multisystemische ziekte

GPA beïnvloedt voornamelijk de bloedvaten in de neus, sinussen, oren, longen en nieren. Bij sommige patiënten kunnen ook andere weefsels worden aangetast. De precieze oorzaak van deze auto-immuunaandoening is nog onbekend, hoewel er onderzoek wordt gedaan naar genetische en omgevingsfactoren die mogelijk bijdragen aan de ontwikkeling ervan.

Risicofactoren

De risicofactoren voor granulomatose met polyangiitis omvatten zowel genetische als omgevingsfactoren. Hoewel de exacte oorzaak van de ziekte onbekend is, worden bepaalde factoren geassocieerd met een verhoogd risico op het ontwikkelen van GPA.

Genetische predispositie

Een familiegeschiedenis van auto-immuunziekten kan het risico op het ontwikkelen van GPA verhogen. Bepaalde genetische markers, zoals die in het HLA-systeem, worden geassocieerd met een verhoogd risico op het ontwikkelen van de ziekte.

Omgevingsfactoren

Er wordt aangenomen dat omgevingsfactoren zoals infecties, met name virale infecties, een trigger kunnen zijn voor het ontstaan van GPA. Roken wordt ook gezien als een significante risicofactor, omdat het de immuunrespons kan verstoren en ontstekingen kan bevorderen.

Risicogroepen

Granulomatose met polyangiitis kan iedereen treffen, maar bepaalde groepen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van de ziekte. Deze risicogroepen omvatten specifieke leeftijdsgroepen, geslachten en mensen met bepaalde genetische aanleg.

Volwassenen van middelbare leeftijd

De ziekte komt vaker voor bij volwassenen tussen de 40 en 60 jaar, hoewel het op elke leeftijd kan optreden. Het komt zelden voor bij kinderen, maar wanneer het zich voordoet, is het vaak ernstiger.

Mannen en vrouwen

Er is een lichte oververtegenwoordiging van mannen in de jongere leeftijdsgroepen, hoewel de verdeling tussen geslachten gelijk is in de latere stadia van de ziekte.

Roken

Roken wordt beschouwd als een belangrijke risicofactor voor GPA, en het stoppen met roken wordt sterk aanbevolen voor mensen met een verhoogd risico op de ziekte.

Symptomen van de ziekte van Wegener: Luchtwegen, nieren, ogen, oren en zenuwstelsel

Aangezien granulomatose met polyangiitis meerdere organen kan aantasten, kunnen de symptomen sterk variëren en zich ontwikkelen binnen enkele dagen tot maanden.

Algemene symptomen

Algemene symptomen kunnen onder andere buikpijn (minder vaak), koorts van onbekende oorsprong, nachtelijk zweten, vermoeidheid, een algemeen gevoel van malaise, huidveranderingen zoals kneuzingen, knobbeltjes en zweren (vooral op de benen en voeten), gewrichtspijn (minder vaak), spierpijn, zwakte (minder vaak), verlies van eetlust en gewichtsverlies omvatten.

Hersenen

Bij de meeste patiënten is het perifere zenuwstelsel aangetast. Dit kan leiden tot symptomen zoals mononeuritis multiplex, sensomotorische polyneuropathie (verminderd pijngevoel, verlamming, prikkelingen en tintelingen in handen en voeten), en hersenzenuwverlamming.

Luchtwegen
Het meest voorkomende symptoom bij GPA is sinusitis (ontsteking van een bijholte van de neusholte). Andere neusproblemen kunnen zijn: loopneus, rhinitis (neusslijmvliesontsteking), epistaxis (medische term voor neusbloeding), zadelneusmisvorming, en pijn en zweren rond de neusopening. Longproblemen kunnen onder meer stridor (piepende ademhaling), bloed ophoesten, atelectase (gebrekkige of geheel ontbreken van de ontplooiing van de longblaasjes), pijn op de borst, benauwdheid en kortademigheid omvatten. Tandvleeshyperplasie is ook gerapporteerd bij deze aandoening.

Nieren en urinewegen

Patiënten kunnen ook bloed in de urine verliezen. Daarnaast kunnen glomerulonefritis (ontsteking van de vaatkluwens in de nierschors) en nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie) optreden.

Ogen
Oogproblemen die bij GPA kunnen optreden zijn onder andere: conjunctivitis (oogbindvliesontsteking), ductus nasolacrimalis occlusie, episcleritis, oogzenuw vasculitis, proptosis (uitpuilende ogen), retinale arteriële occlusie (vernauwing van een slagader van het netvlies), en uveïtis.

Oren

Gehoorproblemen zijn ook mogelijk, waaronder otitis media (middenoorontsteking), andere frequente oorinfecties en bijbehorend gehoorverlies.

Alarmsymptomen

De symptomen van granulomatose met polyangiitis kunnen variëren, afhankelijk van de betrokken organen. Sommige patiënten ervaren algemene symptomen zoals koorts, vermoeidheid en gewichtsverlies, terwijl anderen specifiekere symptomen hebben afhankelijk van de ernst van de vasculitis en granuloomvorming.

Verkoudheid en luchtwegaandoeningen

Een van de eerste tekenen van GPA zijn vaak symptomen van de bovenste luchtwegen, zoals sinusitis, verstopte neus en frequente oorontstekingen. Deze symptomen kunnen verergeren naarmate de ziekte voortschrijdt en andere organen beïnvloedt.

Nierproblemen

De nieren worden vaak aangedaan door GPA, wat kan leiden tot nierfalen. Symptomen van nierbetrokkenheid zijn onder andere vermoeidheid, hoge bloeddruk en bloed in de urine.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Een grondig lichamelijk onderzoek door een arts is essentieel, inclusief een uitgebreide anamnese (vraaggesprek). De arts zal ook de zichtbare symptomen evalueren, die vaak afhankelijk zijn van het aangetaste orgaan. Sinusgerelateerde problemen komen hierbij het vaakst voor.

Diagnostisch onderzoek

Diagnostische tests zoals bloedonderzoek en urineonderzoek zijn nuttig. Een radiografisch onderzoek van de borstkas (thoraxfoto) is vaak nodig om longaandoeningen op te sporen. Een biopsie (van de bovenste luchtwegen, bronchiën (bronchoscopie), huid, longen (long naaldbiopsie), neus en nieren) kan noodzakelijk zijn om de diagnose te bevestigen. Tot slot kan beeldvormend onderzoek van de sinussen en borstkas (CT-scan) soms vereist zijn.

Differentiële diagnose

Granulomatose met polyangiitis kan worden verward met andere aandoeningen of syndromen zoals:

• cryoglobulinemie (symptomen aan huid, nieren en zenuwen)
• een longabces
• eosinofiele granulomatose met polyangiitis (het Churg-Strauss syndroom)
• het Goodpasture-syndroom (auto-immuunaandoening met symptomen aan nieren en longen)
• het hemolytisch-uremisch syndroom (uremie)
• infectieuze endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart)
• kleincellige longkanker of niet-kleincellige longkanker (bronchuscarcinoom)
• Langerhans celhistiocytose (multisystemische aandoening)
• leukocytoclastische vasculitis

Behandeling van de ziekte

De behandeling van granulomatose met polyangiitis bestaat doorgaans uit immunosuppressieve therapie, voornamelijk met glucocorticoïden. Deze medicatie onderdrukt het immuunsysteem om ontstekingen te verminderen. Hoewel deze therapie vaak effectief is, kunnen ernstige bijwerkingen optreden. Antibiotica kunnen nodig zijn bij longinfecties.

Prognose is variabel

De prognose van granulomatose met polyangiitis hangt sterk af van de vroege herkenning en behandeling van de ziekte. In de afgelopen decennia zijn de behandelingsmogelijkheden verbeterd, waardoor de overleving bij patiënten met GPA aanzienlijk is gestegen.

Overleving

De overlevingskansen voor patiënten met granulomatose met polyangiitis zijn de afgelopen jaren verbeterd, vooral door de vooruitgang in immuunsuppressieve behandelingen. Echter, de ziekte kan dodelijk zijn zonder behandeling, vooral bij nierfalen en ernstige vasculitis.

Langetermijncomplicaties

Mensen die GPA overleven, kunnen langdurige complicaties ervaren, zoals chronische nierproblemen, verhoogd risico op hart- en vaatziekten en longschade. Het is belangrijk om patiënten nauwlettend op te volgen om complicaties vroegtijdig te herkennen.

Complicaties van de auto-immuunziekte

Complicaties van granulomatose met polyangiitis ontstaan vaak wanneer de ziekte onbehandeld blijft. Dit kan leiden tot weefselschade in de longen, luchtwegen en nieren. Bij nierfalen zonder behandeling overlijden de meeste patiënten. Andere complicaties kunnen voortkomen uit bijwerkingen van geneesmiddelen, zoals bloed ophoesten, longfalen, gehoorschade, visuele problemen zoals oogkasontsteking, zwelling van het oog of blindheid, en een perforatie van het neustussenschot (gat in de neus).

Preventie

Er is momenteel geen bewezen manier om granulomatose met polyangiitis te voorkomen, omdat de exacte oorzaken van de ziekte onbekend zijn. Er zijn echter enkele strategieën die het risico op het ontwikkelen van de ziekte kunnen verlagen.

Vermijden van roken

Aangezien roken een belangrijke risicofactor is voor het ontwikkelen van GPA, is stoppen met roken de belangrijkste preventieve maatregel voor risicopatiënten.

Vroege detectie en controle

Vroege detectie van GPA kan de prognose verbeteren. Mensen met een verhoogd risico op de ziekte, zoals familieleden van patiënten met GPA, moeten regelmatig medische controles ondergaan om vroegtijdig symptomen van de ziekte te identificeren.

Lees verder

• Auto-immuunaandoening: Lichaam tast eigen immuunsysteem aan