Arteriitis temporalis: Ontsteking van slagaders bij de slaap

Arteriitis temporalis is een aandoening waarbij middelgrote en grote slagaders ontstoken raken, meestal in het hoofd en de nek, nabij de slapen. Deze ziekte, van onbekende oorsprong, resulteert in variabele systemische, neurologische en ooggerelateerde problemen, zoals pijn in en rond de slapen, kaak- en spierpijn tijdens het eten en verlies van gezichtsvermogen. Een snelle medische behandeling met corticosteroïden is cruciaal om permanente problemen en andere complicaties te voorkomen. Gewoonlijk wordt een langdurige medicamenteuze behandeling toegepast om terugkerende symptomen te voorkomen.

• Synoniemen van arteriitis temporalis
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van ontsteking van de slagaders bij de slaap
• Relatie met spierreuma
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Hoofdpijn en oogproblemen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van arteriitis temporalis
• Gezonde levensstijl
• Vroegtijdige detectie en behandeling
• Vermijden van risicofactoren

Synoniemen van arteriitis temporalis

Arteriitis temporalis staat ook bekend onder de volgende namen:

• arteriitis cranialis
• arteriitis gigantocellularis
• arteritis van de ouderen
• de ziekte van Horton
• giant cell arteritis
• granulomateuze arteritis
• reuscellenarteriitis
• temporale arteriitis

Epidemiologie

Arteriitis temporalis is een van de meest voorkomende vormen van ontsteking van de slagaders en aders (vasculitis). De aandoening komt vooral voor bij mensen ouder dan vijftig jaar en is het meest prevalent bij patiënten van Noord-Europese afkomst, met name uit Scandinavië. In Noord-Europese landen bedraagt de jaarlijkse incidentie meer dan twintig gevallen per 100.000 mensen. In landen met een lagere levensverwachting is de prevalentie lager. Vrouwen zijn bijna vier keer zo vaak getroffen als mannen. Mensen met een witte huidskleur zijn tot zeven keer vaker getroffen dan mensen met een zwarte huidskleur.

Mechanisme

Arteriitis temporalis is een ontstekingsproces van de bloedvaten die de tempelstreek van het hoofd van bloed voorzien. De ontsteking beïnvloedt voornamelijk de grote arteriële vaten, maar kan zich ook uitbreiden naar kleinere bloedvaten. De mechanismen achter de ontsteking zijn complex en omvatten immuunreacties die leiden tot schade aan de vaatwanden.

Immuunrespons en ontsteking
De aandoening wordt veroorzaakt door een auto-immuunreactie, waarbij het immuunsysteem ten onrechte de vaatwanden van de arteria temporalis aanvalt. Dit leidt tot ontsteking van de vaatwand, wat kan resulteren in verdikking van de bloedvaten, verminderde bloedstroom en schade aan de weefsels die door deze vaten worden van zuurstof voorzien.

Gigantcelvorming
Een kenmerkend aspect van arteriitis temporalis is de vorming van zogenaamde gigantische cellen in de ontstoken vaatwand. Deze cellen zijn abnormale, vergrote cellen die zich vormen als reactie op de ontsteking. Het ontbreken van normale ontstekingscellen en de aanwezigheid van gigantische cellen is een diagnostisch kenmerk van de ziekte.

Vaatwandbeschadiging en ischemie
Door de ontsteking wordt de vaatwand beschadigd, wat kan leiden tot verminderde doorbloeding (ischemische schade) van de betrokken organen, met name de ogen. Bij ernstig verstoorde bloedtoevoer kunnen ischemische complicaties optreden, zoals tijdelijke of permanente blindheid.

Oorzaken van ontsteking van de slagaders bij de slaap

Arteriitis temporalis beïnvloedt voornamelijk de middelgrote tot grote slagaders rondom de slapen, wat leidt tot ontsteking, zwelling en schade aan de bloedvaten die bloed naar het hoofd, de nek, het bovenlichaam en de armen vervoeren. De ontsteking treedt vooral op in de temporele slagaders, die aftakken van de halsslagader in de nek. In sommige gevallen kunnen ook andere middelgrote tot grote slagaders in het lichaam aangetast worden. De precieze oorzaak van arteriitis temporalis is onbekend, maar wordt mogelijk veroorzaakt door een defect in de immuunrespons. De aandoening kan geassocieerd worden met bepaalde infecties en genetische factoren. Roken wordt beschouwd als een significante risicofactor voor het ontwikkelen van deze ziekte.

Relatie met spierreuma

Arteriitis temporalis ontwikkelt zich vaak voor, tijdens of na polymyalgia rheumatica, een ontstekingsziekte van de spieren die ook bekend staat als spierreuma. Polymyalgia rheumatica veroorzaakt ontsteking en pijn in de spieren en gewrichten, met symptomen zoals pijn en stijfheid in de schouders, nek en heupen, vaak erger in de ochtend.

Risicofactoren

Arteriitis temporalis wordt vaak geassocieerd met verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van de aandoening kunnen verhogen. Deze factoren zijn grotendeels te maken met leeftijd, geslacht en genetische predispositie.

Leeftijd en geslacht
De belangrijkste risicofactor voor arteriitis temporalis is leeftijd. De aandoening komt voornamelijk voor bij ouderen, met een piekincidentie tussen de 70 en 80 jaar. Vrouwen hebben een verhoogd risico in vergelijking met mannen, met een verhouding van 3:1 in de incidentie.

Genetische predispositie
Er is bewijs voor een genetische component bij de ontwikkeling van arteriitis temporalis, vooral in bepaalde etnische groepen. Inheemse Scandinavische en Noord-Europese bevolkingsgroepen hebben een hogere incidentie van de ziekte, wat wijst op een genetische gevoeligheid. Erfelijke factoren kunnen het immuunsysteem zodanig beïnvloeden dat het vatbaarder is voor auto-immuunziekten zoals arteriitis temporalis.

Comorbiditeiten zoals polymyalgia rheumatica
Patiënten met polymyalgia rheumatica hebben een aanzienlijk verhoogd risico op het ontwikkelen van arteriitis temporalis. Ongeveer 40-50% van de patiënten met polymyalgia rheumatica ontwikkelt arteriitis temporalis, en andersom komt de aandoening ook vaak samen voor. Polymyalgia rheumatica en arteriitis temporalis worden vaak als een spectrum van dezelfde ziekte beschouwd.

Risicogroepen

Bepaalde groepen patiënten lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van arteriitis temporalis. Deze risicogroepen omvatten mensen van specifieke leeftijdsgroepen, geslachten, en diegenen met bepaalde auto-immuunziekten.

Ouderen boven de 50 jaar
De grootste risicogroep voor arteriitis temporalis zijn ouderen, vooral degenen boven de 70 jaar. De aandoening komt zelden voor bij mensen onder de 50 jaar, hoewel er uitzonderingen zijn.

Vrouwen in de oudere leeftijdsgroep
Vrouwen, vooral degenen ouder dan 70 jaar, hebben een aanzienlijk hoger risico op arteriitis temporalis in vergelijking met mannen. De exacte oorzaak van dit verhoogde risico is nog niet volledig begrepen, maar het kan te maken hebben met hormonale invloeden of immuunsysteemverschillen tussen mannen en vrouwen.

Patiënten met polymyalgia rheumatica
Patiënten die lijden aan polymyalgia rheumatica hebben een sterk verhoogd risico op het ontwikkelen van arteriitis temporalis. Dit geldt vooral voor degenen met ernstig belaste polymyalgia rheumatica, waarbij inflammatoire processen vaak ook de bloedvaten aantasten.

Symptomen: Hoofdpijn en oogproblemen

De symptomen van arteriitis temporalis kunnen abrupt of geleidelijk optreden en omvatten onder andere:

• een algemeen ziek gevoel
• een depressie
• kloppende hoofdpijn aan één zijde van het hoofd of de achterkant van het hoofd (bij ongeveer 70% van de patiënten aanwezig en bij één op de drie patiënten het eerste symptoom); ochtendhoofdpijn komt ook voor
• extreme vermoeidheid
• gehoorverlies (eenzijdig of beide oren)
• gevoeligheid bij het aanraken van de hoofdhuid (bijvoorbeeld bij het borstelen van de haren)
• gewichtsverlies
• gewrichtsstijfheid
• carpaal tunnel syndroom (tintelingen en/of zwakte in de handen)
• hoesten
• kaakpijn bij het kauwen
• keelpijn
• koorts
• nachtzweten
• oorpijn
• pijn en stijfheid in de nek, bovenarmen, schouders en heupen
• pijn in de arm (armpijn) na gebruik
• pijn achter of rond de wenkbrauwen
• plotselinge problemen met het gezichtsvermogen zoals visuele hallucinaties, wazig zien, dubbelzien, verminderd zicht (blindheid in één of beide ogen), ptosis (hangend ooglid), nystagmus (wiebelogen), pupilafwijkingen, plotse blindheid of een tijdelijk verlies van het gezichtsvermogen
• spierpijn
• tongpijn
• zwakte en overmatige vermoeidheid

Alarmsymptomen

Het tijdig herkennen van alarmsymptomen bij arteriitis temporalis is cruciaal om ernstige complicaties, zoals blindheid, te voorkomen. Patiënten moeten alert zijn op verschillende symptomen die kunnen wijzen op de aanwezigheid van de aandoening.

Hoofdpijn aan de tempel
Een van de meest voorkomende symptomen van arteriitis temporalis is een ernstige, aanhoudende hoofdpijn die vaak aan één zijde van het hoofd, meestal de tempel, voorkomt. Deze hoofdpijn is vaak anders dan typische spanningshoofdpijn en kan zich verergeren bij het aanraken van de huid van de aangedane zijde.

Pijn bij kauwen of spreken
Patiënten kunnen pijn ervaren bij het kauwen of spreken, een symptoom dat vaak wordt beschreven als een "kauwclaudicatie". Dit ontstaat doordat de ontsteking de bloedtoevoer naar de kaakspieren belemmert, wat pijn veroorzaakt tijdens het gebruik van de kaak.

Visuele veranderingen of blindheid
Visuele symptomen, zoals wazig zien, plotseling verlies van gezichtsvermogen of blindheid aan één oog, kunnen optreden als gevolg van verminderde bloedtoevoer naar het oog door ontsteking van de arteria temporalis. Blindheid is een ernstige complicatie die kan optreden bij onbehandelde arteriitis temporalis en vereist onmiddellijke medische behandeling.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
Tijdens het lichamelijk onderzoek merkt de arts vaak op dat de hoofdhuid gevoelig is. De slagader aan één kant kan verdikt en pijnlijk zijn, meestal aan de zijde van de slapen.

Diagnostisch onderzoek
Om de diagnose te bevestigen, voert de arts een bloedonderzoek uit en kan een biopsie van de aangedane slagader nodig zijn. Een oogonderzoek wordt eveneens uitgevoerd om de gezichtsscherpte, het gezichtsveld en de achterkant van het oog met een spleetlamponderzoek te beoordelen. Andere mogelijke beeldvormende onderzoeken kunnen een duplex echografie, een MRI-scan of een PET-scan omvatten.

Differentiële diagnose
De symptomen van arteriitis temporalis kunnen lijken op die van de volgende aandoeningen:

• aanhoudende idiopathische aangezichtspijn met pijnscheuten
• acuut glaucoom
• granulomatose met polyangiitis (ook bekend als Wegener granulomatosis)
• iritis en uveïtis
• migraine (met aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
• postherpetische neuralgie (zenuwpijn door gordelroos)
• retinale veneuze of arteriële occlusie (verstopping van bloedvaten in het netvlies)
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• spierreuma
• TIA (transient ischemic attack: tijdelijke functie-uitval met neurologische problemen)

Behandeling

Een snelle behandeling is essentieel bij arteriitis temporalis om ernstige complicaties te voorkomen. Meestal wordt de patiënt behandeld met orale corticosteroïden zoals prednison. Deze medicijnen worden vaak al voorgeschreven voordat de biopsie is uitgevoerd. Ook kan de patiënt aspirine krijgen voorgeschreven. De behandeling met corticosteroïden duurt doorgaans één tot twee jaar, waarbij de dosis geleidelijk wordt afgebouwd. Langdurig gebruik van corticosteroïden kan leiden tot botontkalking, wat het risico op botbreuken verhoogt. Een gezonde levensstijl zonder roken en overmatig alcoholgebruik, samen met regelmatige lichaamsbeweging en inname van calcium en vitamine D, is belangrijk. Een botscan of botdichtheidsmeting kan nodig zijn. Eventueel worden bisfosfonaten en/of andere immunosuppressiva voorgeschreven om de botdichtheid te verbeteren en het immuunsysteem te onderdrukken.

Prognose

De prognose van arteriitis temporalis is doorgaans goed als de aandoening tijdig wordt gediagnosticeerd en behandeld. Echter, onbehandelde arteriitis temporalis kan leiden tot ernstige complicaties, waaronder blindheid en andere vasculaire problemen.

Effect van vroege behandeling
Als arteriitis temporalis snel wordt behandeld met steroïden of andere ontstekingsremmers, kunnen de meeste symptomen worden verlicht en wordt de prognose sterk verbeterd. Vroege interventie vermindert het risico op visusverlies en andere complicaties aanzienlijk.

Langetermijncomplicaties
Hoewel de meeste patiënten zich goed herstellen bij adequate behandeling, kunnen sommige patiënten langdurige complicaties ondervinden, zoals chronische hoofdpijn of arteriële schade. Bovendien kunnen mensen die herhaaldelijk arteriitis temporalis ervaren, een verhoogd risico lopen op hart- en vaatziekten.

Complicaties

Een tijdige behandeling kan ernstige complicaties zoals blindheid, een aneurysma of een beroerte voorkomen. In sommige gevallen kan de ziekte later opnieuw optreden.

Preventie van arteriitis temporalis

Hoewel er geen specifieke maatregelen zijn die het risico op arteriitis temporalis volledig kunnen elimineren, zijn er enkele algemene preventieve stappen die kunnen bijdragen aan het verminderen van de kans op het ontwikkelen van de aandoening of het voorkomen van complicaties:

Gezonde levensstijl

Een gezonde levensstijl speelt een belangrijke rol in het algemeen welzijn en kan helpen bij het verminderen van het risico op ontstekingsziekten zoals arteriitis temporalis. Enkele aanbevelingen zijn:

• Een evenwichtig voedingspatroon met veel fruit, groenten, volkorenproducten en magere eiwitten. Dit kan bijdragen aan een gezond immuunsysteem en een beter algemeen gezondheidsniveau.
• Regelmatige lichaamsbeweging zoals wandelen, zwemmen of fietsen, wat kan helpen bij het behoud van een gezond gewicht en de algehele gezondheid van het hart en de bloedvaten.
• Voldoende slaap en stressmanagement, aangezien chronische stress en onvoldoende slaap het immuunsysteem kunnen verzwakken.
• Beperk alcoholconsumptie en vermijd roken, aangezien deze factoren bijdragen aan ontstekingen en andere gezondheidsproblemen.

• Vroegtijdige detectie en behandeling

• Een tijdige diagnose en behandeling van symptomen die op arteriitis temporalis kunnen wijzen, zijn cruciaal. Dit kan helpen om ernstige complicaties zoals blindheid te voorkomen. Als er symptomen zijn zoals ernstige hoofdpijn of problemen met het gezichtsvermogen, is het belangrijk om snel medische hulp te zoeken. Regelmatige controles en bloedonderzoeken kunnen helpen bij het monitoren van de gezondheid, vooral voor mensen die een verhoogd risico hebben.

• Vermijden van risicofactoren

• Hoewel sommige risicofactoren zoals leeftijd en genetische aanleg niet te beïnvloeden zijn, kunnen andere risicofactoren worden beheerd:
• Vermijd roken, aangezien roken een significante risicofactor is voor ontstekingsziekten.
• Beperk blootstelling aan bekende ontstekingsfactoren en zorg voor een goede beheersing van chronische ziekten die het immuunsysteem kunnen beïnvloeden.
• Door deze preventieve maatregelen te volgen, kunnen individuen hun algehele gezondheid verbeteren en mogelijk het risico op arteriitis temporalis en gerelateerde complicaties verlagen.