DMARD's: Medicijnen voor chronische gewrichtsontsteking

Diverse aandoeningen zorgen voor een chronische of langdurige ontsteking van de gewrichten. De reumatoloog zet dan DMARD’s in die de progressie van de gewrichtsschade te vertragen. DMARD’s staan voor ‘disease-modifying antirheumatic drugs’. De Nederlandse term hiervan is ‘ziekteverloop beïnvloedende geneesmiddelen tegen reuma’. Deze aandoeningen genezen de gewrichtsaandoening niet, maar de (combinatie van) medicijnen zorgt wel voor een remissie. Bovendien is het dankzij de medicijnen mogelijk om de gewrichten te beschermen tegen verdere schade. Elk medicijn heeft bijwerkingen. DMARD's hebben vooral effect op de maag, de lever, het bloed en de ogen. Een goede opvolging door de reumatoloog is bijgevolg nodig om tijdig deze bijwerkingen op te sporen en de medicatie eventueel bij te kunnen sturen.

• Indicatie: Inflammatoire gewrichtsaandoeningen
• Werking van medicijn tegen chronische gewrichtsontsteking
• Medicijn voor het eerst gebruiken
• Vaak voorgeschreven disease-modifying antirheumatic drugs
• Azathioprine
• Biologische geneesmiddelen (biologicals)
• Cyclosporine
• Hydroxychloroquine
• Leflunomide
• Methotrexaat
• Minocycline
• Tofacitinib
• Bijwerkingen van DMARD’s
• Bloedproblemen
• Leverproblemen
• Maagklachten

Indicatie: Inflammatoire gewrichtsaandoeningen

De reumatoloog zet DMARD’s in voor chronische ontstekingsaandoeningen die de gewrichten beschadigen. Voorbeelden hiervan zijn:

• artritis psoriatica (psoriatrische artritis: ontsteking van huid en gewrichten)
• juveniele idiopathische artritis (ontstekingsaandoening met gewrichtspijn)
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• spondylitis ankylopoetica (ziekte van Bechterew: blijvende gewrichtsontsteking)
• systemische lupus erythematosus (auto-immuunaandoening)

Werking van medicijn tegen chronische gewrichtsontsteking

DMARD’s werken op het immuunsysteem om de progressie van inflammatoire gewrichtsaandoeningen te vertragen. Hierdoor verhoogt de kwaliteit van leven van de meeste patiënten. Sommige patiënten bereiken zelfs een remissie van hun symptomen. De opflakkeringen zijn minder pijnlijk of stressvol en ook ervaart de patiënt doorgaans langere symptoomvrije perioden. Door het regelmatig innemen van een DMARD, loopt de patiënt minder kans op langdurige gewrichtsschade. Zonder DMARD’s vernietigt een ontsteking langzaam het gewrichtsweefsel waardoor een misvormd en onbruikbaar gewricht tot stand zou komen. De patiënt moet best de medicijnen blijven innemen, ook bij een remissie of klachtenvrije periode, om de symptomen op afstand te houden. De symptomen komen namelijk vaak terug wanneer de patiënt het medicatiegebruik stopzet.

Medicijn voor het eerst gebruiken

Op de markt zijn diverse DMARD’s beschikbaar voor de behandeling van inflammatoire gewrichtsaandoeningen, maar sommige medicijnen zet de reumatoloog vaker in dan anderen. Ook zijn vaak combinaties van medicijnen soms nodig om een gewenst effect te bereiken. De reumatoloog moet vaak diverse (combinaties van) medicijnen en doses testen alvorens voor de patiënt een gewenst resultaat bereikt wordt. Dit is namelijk voor elke patiënt verschillend. De reumatoloog kijkt hiervoor ook naar de reeds aanwezige gewrichts- en orgaanschade en de eventueel andere onderliggende problemen. De reumatoloog voert normaal gesproken ook voor aanvang van de medicatie een bloedonderzoek uit. Hij bestelt bovendien röntgenfoto’s. Deze onderzoeken zijn nodig om de ziekte en eventuele bijwerkingen van geneesmiddelen in de loop van de tijd beter op te kunnen volgen.

Vaak voorgeschreven disease-modifying antirheumatic drugs

Azathioprine

Azathioprine (Imuran) gebruikt de reumatoloog voor veel verschillende inflammatoire aandoeningen (ontstekingsaandoeningen), waaronder reumatoïde artritis. De meest voorkomende bijwerkingen zijn misselijkheid en braken, soms met maagpijn en diarree. Het langdurig gebruik van azathioprine gaat gepaard met een verhoogd risico op het krijgen van kanker.

Biologische geneesmiddelen (biologicals)

Abatacept (Orencia), adalimumab (Humira), anakinra (Kineret), certolizumab (Cimzia), etanercept (Enbrel), etanercept-szzs (Ereizi), golimumab (Simponi, Simponi Aria) en infliximab (Remicade). Deze medicijnen injecteert de reumatoloog onder de huid of dient hij rechtstreeks via een ader (intraveneus) toe. Ze neutraliseren één van de signalen van het immuunsysteem (TNF) waardoor de ontsteking en gewrichtsschade tot stand komt. Rituximab (Rituxan) en tocilizumab (Actemra) zijn ook biologische medicijnen, maar het zijn geen TNF-remmers. Rituxan valt B-cellen aan en actemra heeft invloed op IL-6 (interleukine = soort eiwit dat een rol speelt bij ontstekingen). Wel zet de reumatoloog deze medicijnen in in combinatie met methotrexaat waardoor de klachten eveneens verminderen. Deze medicijnen hebben minder bijwerkingen dan andere DMARD's. Wel heeft de patiënt een verhoogd risico op het ontwikkelen van een ernstige infectie. Deze geneesmiddelen hebben zeer zelden ook een negatief effect op de lever- of bloedtellingen.

Cyclosporine

Het krachtige medicijn Cyclosporine (Neoral) vertraagt de progressie van gewrichtsschade. Dit medicijn beschadigt echter soms de nieren en heeft ook andere bijwerkeingen. De reumatoloog schrijft het geneesmiddel bijgevolg voor voor patiënten met ernstige gewrichtsontstekingen die niet reageren op andere (combinaties van) medicijnen.

Hydroxychloroquine

Hydroxychloroquine (Plaquenil) en Sulfasalazine (Azulfidine, Salazopyrine) schrijft de reumatoloog voor voor patiënten met een milde ontsteking van de gewrichten. Ze zijn niet zo krachtig als andere DMARD's, maar veroorzaken meestal minder bijwerkingen. In zeldzame gevallen ontstaan oogproblemen door het gebruik van Plaquenil. Meestal is het medicijn, dat verkrijgbaar is in tabletvorm, pas volledig effectief na drie tot zes maanden gebruik. De patiënt moet bij langdurig gebruik van hoge doseringen jaarlijks een oogonderzoek ondergaan om de gezondheid van de ogen te laten beoordelen.

Leflunomide

Leflunomide (Arava) werkt op ongeveer dezelfde manier als methotrexaat. In combinatie met dit medicijn, zijn de resultaten mogelijk nog effectiever. De patiënt ervaart ongeveer gelijkaardige bijwerkingen als met methotrexaat. Soms veroorzaakt Arava wel diarree. Arava is potentieel schadelijk voor een foetus en daarom is dit medicijn niet geïndiceerd voor vrouwen die zwanger wensen te geraken.

Methotrexaat

Methotrexaat (MTX) is de meest gebruikte DMARD. Het medicijn werkt even goed of zelfs beter dan elk ander afzonderlijk geneesmiddel. Dit relatief goedkoop medicijn kent een aantal bijwerkingen, zoals een huiduitslag en maagklachten. Bovendien is het medicijn mogelijk toxisch (giftig) voor de lever of het beenmerg. Bovendien komt een baby soms met aangeboren afwijkingen ter wereld doordat de moeder dit medicijn heeft ingenomen. In zeldzame gevallen veroorzaakt het geneesmiddel kortademigheid. Een regelmatig bloedonderzoek is noodzakelijk bij het gebruik van methotrexaat. Het gebruik van foliumzuur vermindert sommige bijwerkingen van het medicijn. Het medicijn is veilig voor langdurig gebruik en ook kinderen mogen Methotrexaat gebruiken.

Minocycline

De reumatoloog schrijft slechts sporadisch het antibioticum Minocycline (Minocin) voor om de ontsteking te doen stoppen. Meestal moet de patiënt het medicijn reeds enkele maanden nemen alvorens de symptomen verminderen. Het duurt ongeveer één jaar voordat de maximale effecten bereikt worden. Bij langdurig gebruik ontstaat een huidverkleuring door het gebruik van Minocycline.

Tofacitinib

Tofacitinib (Xeljanz) (JAK-remmer) zet de reumatoloog vaak in wanneer patiënten niet meer reageren op het gebruik van methotrexaat. De patiënt neemt het medicijn twee keer per dag via een pil in. Het geneesmiddel remt het immuunreacties en daarom ontstaat een grotere kans op ernstige infecties, kanker en een lymfoom.

Bijwerkingen van DMARD’s

DMARD’s werken door het hele lichaam om gewrichtsontstekingen te bestrijden. Ze veroorzaken vaak bijwerkingen. De reumatoloog verhoogt daarom vaak geleidelijk de dosis en ook start hij eerst een medicijn op alvorens een andere DMARD te introduceren. De reumatoloog wil namelijk zowel de chronische gewrichtsontsteking behandelen en de bijwerkingen minimaliseren.

Bloedproblemen

DMARD’s werken op het immuunsysteem en daarom verhogen ze het risico op een infectie. De witte bloedcellen, die normaalgesproken een infectie bestrijden, zijn ook lager door het gebruik van DMARD’s (neutropenie). Door het lage aantal rode bloedcelen (anemie: bloedarmoede) is de patiënt vaker moe. Een regelmatig bloedonderzoek is nodig om de bloedtellingen te controleren.

Leverproblemen

Patiënten ervaren af en toe leverproblemen. Ook hiervoor is regelmatig een bloedonderzoek nodig om tijdig tekenen van leverschade op te sporen. De patiënt krijgt het advies om beperkt alcohol te drinken.

Maagklachten

DMARD's veroorzaken soms misselijkheid, soms met braken of diarree. Andere geneesmiddelen behandelen of verbeteren deze symptomen. Als de symptomen te ongemakkelijk zijn, zet de reumatoloog een ander medicijn in.

Lees verder

• Gewrichtsgezondheid: Tips voor behoud van gezonde gewrichten
• Gezwollen gewrichten: Oorzaken van gewrichtszwelling
• Gewrichtspijn: Oorzaken pijnlijke gewrichten (artralgie)
• Gewrichtsstijfheid: Oorzaken van stijve gewrichten
• Ziekte van Bechterew: Blijvende gewrichtsontsteking