Lepra: Infectie met zenuwschade en symptomen aan ogen & huid

Lepra is een licht besmettelijke chronische infectieziekte veroorzaakt door blootstelling aan de bacterie Mycobacterium leprae. De ziekte tast voornamelijk de huid, perifere zenuwen, spieren, het neusslijmvlies en de ogen aan. Lepra is behandelbaar met een combinatie van meerdere soorten geneesmiddelen. Zonder behandeling kunnen ernstige en permanente complicaties ontstaan. Lepra werd voor het eerst beschreven door de Noorse arts G.A. Hansen in 1873, maar de ziekte was al bekend sinds ongeveer 600 v.Chr. in India.

• Synoniemen van lepra
• Epidemiologie van lepra
• Wereldwijde prevalentie
• Geografische spreiding
• Trends en afname van incidentie
• Mechanisme
• Infectie en immuunreactie
• Soorten lepra
• Oorzaken en vormen van lepra
• Risicofactoren
• Langdurig contact met besmette personen
• Immuundeficiëntie
• Leeftijd en geslacht
• Risicogroepen
• Woonachtig in endemische gebieden
• Hiv-positieve patiënten
• Kinderen en ouderen
• Symptomen: Huid, zenuwschade en oogproblemen
• Alarmsymptomen
• Huidveranderingen
• Zenuwschade
• Spierslapte en verlamming
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van lepra
• Prognose van lepra
• Snelheid van diagnose en behandeling
• Chronische gevallen
• Complicaties van lepra
• Preventie
• Vroege detectie en behandeling
• Verbeteren van de gezondheidsinfrastructuur
• Praktische tips voor het leven met lepra
• Volg een medicamenteus behandelplan
• Bescherm je huid tegen verwondingen
• Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon
• Neem psychologische ondersteuning serieus
• Onderhoud een goede hygiëne en zorg voor je omgeving
• Misvattingen rond lepra
• Lepra is extreem besmettelijk
• Lepra veroorzaakt altijd ernstige misvormingen
• Lepra is een ziekte uit het verleden en komt niet meer voor
• Lepra treft alleen armen en onhygiënische leefomstandigheden
• Lepra is niet te genezen
• Alle patiënten met lepra moeten geïsoleerd worden
• Lepra wordt overgedragen door aanraking

Synoniemen van lepra

Lepra staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Arabum
• Elephantiasis graecorum
• Leprose
• Melaatsheid
• Ziekte van Hansen

Epidemiologie van lepra

Lepra, ook wel Hansen's ziekte genoemd, is een chronische infectieziekte veroorzaakt door de bacterie Mycobacterium leprae. De epidemiologie van lepra varieert wereldwijd, waarbij het vooral voorkomt in tropische en subtropische gebieden, zoals delen van Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Ondanks de beschikbaarheid van effectieve behandeling, blijft de ziekte in sommige regio’s endemisch.

Wereldwijde prevalentie

Lepra komt nog steeds voor in bepaalde ontwikkelingslanden, hoewel de prevalentie wereldwijd in de loop der jaren is gedaald door verbeterde gezondheidszorg en vaccinatie-inspanningen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) werden er in 2020 wereldwijd nog meer dan 200.000 gevallen gemeld, met de meeste gevallen in India, Indonesië, Brazilië en Bangladesh. In deze landen is lepra nog steeds een aanzienlijk volksgezondheidsprobleem.

Geografische spreiding

Lepra is het meest geconcentreerd in gebieden met slechte sanitaire voorzieningen en beperkte toegang tot gezondheidszorg. Landen in Zuid- en Zuidoost-Azië, West-Afrika en sommige delen van Latijns-Amerika blijven de meeste gevallen rapporteren. In geïndustrialiseerde landen komen slechts zeldzame gevallen voor, vaak bij immigranten uit endemische gebieden of mensen die lange tijd in risicogebieden hebben verbleven.

Trends en afname van incidentie

Dankzij de massale verspreiding van multidrugtherapie (MDT) is de incidentie van lepra wereldwijd sterk afgenomen. De WHO heeft als doel gesteld lepra te elimineren als een volksgezondheidsprobleem, wat betekent dat minder dan één geval per 10.000 mensen in een bepaald gebied voorkomt. In veel landen is de ziekte echter nog steeds aanwezig, vooral in afgelegen en arme regio’s.

Mechanisme

Het mechanisme van lepra wordt gedreven door de infectie met Mycobacterium leprae, een langzaam groeiende bacterie die zich voornamelijk richt op de zenuwen, huid en bovenste luchtwegen. De ziekte wordt voornamelijk overgedragen via langdurig contact met een besmette persoon, vaak door druppeltjes die vrijkomen bij hoesten of niezen. De ziekte ontwikkelt zich in een zeer langzame tijdspanne, wat het moeilijk maakt om de infectie vroegtijdig te identificeren.

Infectie en immuunreactie

Mycobacterium leprae infecteert voornamelijk de perifere zenuwen, wat leidt tot sensorische verliezen en motorische schade. Het immuunsysteem reageert op de infectie, maar de reactie is vaak onvoldoende om de bacterie volledig te elimineren, wat resulteert in de chronische aard van de ziekte. De immuunrespons varieert per patiënt, wat bijdraagt aan de verschillende vormen van lepra.

Soorten lepra

Lepra wordt geclassificeerd op basis van de immuunrespons van de patiënt. Er zijn twee hoofdcategorieën: tuberculoïde lepra, waarbij het immuunsysteem de infectie gedeeltelijk onder controle houdt, en lepromateuze lepra, waarbij de immuunrespons minder effectief is en de bacterie zich onbelemmerd kan vermenigvuldigen. Tussen deze twee vormen bestaat er een spectrum van ziekteverschijnselen.

Oorzaken en vormen van lepra

Besmetting en overdracht
Lepra wordt veroorzaakt door de zuurvaste staafvormige bacterie Mycobacterium leprae. De incubatietijd van de ziekte is bijzonder lang, waardoor het moeilijk is te bepalen waar of wanneer een patiënt de ziekte heeft opgelopen. De bacterie verspreidt zich voornamelijk via de lucht door hoesten of niezen, of door direct contact met de nasale vloeistoffen van een geïnfecteerde persoon. Hoewel lepra besmettelijk is, is de overdracht niet eenvoudig en vereist langdurig contact met een geïnfecteerde persoon.

Soorten: Tuberculoïde en lepramateuze lepra
Lepra kent twee belangrijkste vormen: lepromateuze en tuberculoïde lepra.

Tuberculoïde lepra
Deze vorm van lepra begint meestal met gevoelloze, gedepigmenteerde maculae op de huid. Kenmerkend zijn ook zenuwbeschadigingen die vergelijkbaar zijn met die bij de lepromateuze vorm.

Lepromateuze lepra
Lepromateuze lepra, ook bekend als lepranodosa of lepratuberosa, heeft een ernstiger verloop. Naast de huid kunnen ook de luchtwegen, ogen en lymfeklieren worden aangetast. Deze vorm begint vaak subtiel maar kan zich ernstig ontwikkelen, met talrijke bulten en knobbels op de huid, bekend als "lepromen". Patiënten kunnen ook oogharen en wenkbrauwen verliezen. Andere symptomen zijn afwijkingen aan het slijmvlies van de bovenste luchtwegen, de ogen, de testes, het schedelbot en de extremiteiten, wat kan leiden tot gevoelloosheid in armen, benen, voeten en handen. Granu­lomateuze zenuwverdikkingen kunnen neuralgieën (zenuwpijn) of juist gevoelloosheid (anesthesie) veroorzaken, evenals spieratrofie (spierverlies).

Risicofactoren

De risicofactoren voor lepra zijn voornamelijk gerelateerd aan langdurige blootstelling aan de bacterie Mycobacterium leprae en een verzwakt immuunsysteem. Een aantal sociale en milieufactoren speelt ook een rol in de verhoogde kans op infectie.

Langdurig contact met besmette personen

De belangrijkste risicofactor voor lepra is langdurige blootstelling aan een besmette persoon. Het is bekend dat mensen die in dezelfde huishoudens of gemeenschappen wonen als iemand met onbehandelde lepra een verhoogd risico hebben op infectie.

Immuundeficiëntie

Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals hiv-positieve patiënten, lopen een verhoogd risico op lepra. Omdat het immuunsysteem onvoldoende in staat is om de infectie onder controle te houden, kunnen ze vatbaarder zijn voor ernstige vormen van lepra, zoals lepromateuze lepra.

Leeftijd en geslacht

Lepra komt vaker voor bij volwassenen, vooral tussen de 20 en 40 jaar, hoewel alle leeftijdsgroepen getroffen kunnen worden. Er is geen duidelijk verschil in prevalentie tussen mannen en vrouwen, maar mannen worden iets vaker gediagnosticeerd met lepra, mogelijk door sociaal-culturele factoren die het risicogedrag beïnvloeden.

Risicogroepen

Risicogroepen voor lepra zijn onder andere mensen die wonen in gebieden waar de ziekte endemisch is, mensen met een zwakker immuunsysteem en mensen die in nauw contact staan met iemand die de ziekte heeft.

Woonachtig in endemische gebieden

Mensen die in landen of regio’s wonen waar lepra nog steeds voorkomt, hebben een aanzienlijk hoger risico om de ziekte op te lopen. Dit geldt vooral voor mensen die in afgelegen gemeenschappen wonen, waar toegang tot medische zorg vaak beperkt is.

Hiv-positieve patiënten

Patiënten die hiv-positief zijn, hebben een verhoogd risico om lepra te ontwikkelen, omdat hiv het immuunsysteem onderdrukt. Dit vermindert de mogelijkheid van het lichaam om zich te verdedigen tegen infecties zoals lepra.

Kinderen en ouderen

Hoewel lepra vaker wordt gediagnosticeerd bij volwassenen, kunnen ook kinderen en ouderen worden getroffen, vooral als ze in risicovolle omgevingen leven. Kinderen kunnen door sociaal contact met besmette volwassenen de ziekte oplopen.

Symptomen: Huid, zenuwschade en oogproblemen

De meeste mensen die in contact komen met Mycobacterium leprae ontwikkelen geen symptomen omdat hun immuunsysteem de bacterie onder controle houdt. Bij anderen vermenigvuldigt de bacterie zich langzaam, met een gemiddelde incubatietijd van vijf jaar. In sommige gevallen kunnen symptomen pas na twintig jaar verschijnen. Lepra beïnvloedt voornamelijk de huid, perifere zenuwen, het slijmvlies van de bovenste luchtwegen en de ogen.

Huid
Patiënten met lepra vertonen huidletsels die vaak lichter van kleur zijn dan de omliggende huid en die na enkele weken of maanden niet genezen (slechte wondgenezing). Ze ervaren ook verlies van gevoel in de huid door schade aan de perifere zenuwen. Soms ontwikkelen ze pijnlijke, gezwollen vingers of tenen (dactylitis) en kunnen ze nagels verliezen (onycholyse).

Zenuwschade
Verdikking van de perifere zenuwen leidt vaak tot verlies van gevoel in de huid en spierzwakte. Niet alle patiënten hebben zenuwverdikking of gevoelsverlies; bij sommigen zijn deze symptomen minder uitgesproken, waardoor ze niet altijd een betrouwbaar teken van lepra zijn.

Ogen
Oogproblemen bij lepra kunnen onder andere glasvochttroebelingen, iridocyclitis, hoornvlieszweren (vaak het eerste symptoom), episcleritis, glaucoom, cataract en lagoftalmie (onvermogen om de oogleden volledig te sluiten) omvatten. In chronische gevallen kan phthisis bulbi optreden. Deze oogafwijkingen kunnen leiden tot ernstige visuele handicap of blindheid (visuele handicap).

Alarmsymptomen

De vroege symptomen van lepra zijn vaak mild en kunnen makkelijk worden verward met andere huidaandoeningen. Het herkennen van de alarmsymptomen is cruciaal voor een tijdige diagnose en behandeling.

Huidveranderingen

Een van de meest opvallende symptomen van lepra zijn huidvlekken die in grootte toenemen en vaak geen gevoel vertonen. Deze vlekken kunnen zich ontwikkelen tot grotere plekken die gevoelloos aanvoelen. Ze kunnen er bleek of rood uitzien en zijn vaak bedekt met schubben.

Zenuwschade

Lepra veroorzaakt ook zenuwschade, wat leidt tot gevoelloosheid in de handen, voeten en gezicht. Dit kan zich uitbreiden naar andere delen van het lichaam. Gevoelloosheid is vaak een vroeg symptoom van lepra, wat kan leiden tot verdere schade door het gebrek aan pijngevoel.

Spierslapte en verlamming

Als de ziekte vordert, kan verlamming van de gezichts- of perifere spieren optreden. Dit kan invloed hebben op de ogen (ooglijden) en de handen of voeten, wat leidt tot misvormingen en functionele beperkingen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De diagnose van lepra begint met een grondig lichamelijk onderzoek en anamnese (vraaggesprek) door de arts. De arts zal zichtbare symptomen zoals huidletsels beoordelen. De diagnose wordt meestal gesteld op basis van klinische symptomen die door een getrainde gezondheidswerker herkenbaar zijn. In zeldzame gevallen kan gespecialiseerd onderzoek nodig zijn om lepra te bevestigen.

Diagnostisch onderzoek
Een huidbiopsie en huiduitstrijkje kunnen helpen bij het bevestigen van de diagnose. De lepromine huidtest kan aanvullende informatie geven over de vorm van lepra, hoewel deze niet noodzakelijk is voor de diagnose. Een ACE-bloedonderzoek kan ook nuttig zijn bij het identificeren van lepra.

Differentiële diagnose
Lepra kan worden verward met andere aandoeningen zoals:

• Psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• Eczeem
• Lichen planus (symptomen aan mond, huid, geslachtsorganen, nagels en/of hoofdhuid)
• Littekens
• Blastomycose
• Syfilis
• Framboesia
• Mycosis fungoides
• Leukoderma
• Lupus vulgaris
• Mononeuritis multiplex
• Syringomyelia
• Cutane leishmaniasis

Behandeling van lepra

De behandeling van lepra omvat meestal een combinatie van antibiotica om de bacteriële infectie te bestrijden. Veelvoorkomende combinaties van antibiotica worden voorgeschreven om het risico van resistentie te verminderen. Aspirine, prednison (corticosteroïden) of thalidomide kunnen worden gebruikt om ontstekingen te verminderen. Voor ooggerelateerde symptomen kunnen oogbescherming, oogdruppels, oogzalf en orale medicatie noodzakelijk zijn. Sinds 1995 biedt de World Health Organization gratis medicijnen aan in gebieden waar lepra voorkomt. Cosmetische chirurgie kan soms worden ingezet voor nasale reconstructie, vervanging van wenkbrauwen of excisie van overbodige oorlel- of ooglidhuid.

Prognose van lepra

De prognose van lepra is sterk afhankelijk van het type en de snelheid waarmee de ziekte wordt behandeld. Dankzij de effectiviteit van multidrugtherapie (MDT) kan lepra volledig worden genezen als het vroeg genoeg wordt behandeld. Het is echter belangrijk om de ziekte op tijd te diagnosticeren om onomkeerbare schade te voorkomen.

Snelheid van diagnose en behandeling

Als lepra snel wordt gediagnosticeerd en behandeld, is de prognose meestal goed. De meeste patiënten herstellen volledig met de juiste behandeling en kunnen een normaal leven leiden. Onbehandelde lepra kan echter leiden tot permanente zenuwschade, misvormingen en functionele beperkingen.

Chronische gevallen

In gevallen waarbij de ziekte langdurig onbehandeld blijft, kan lepra leiden tot blijvende schade aan de huid, zenuwen en andere weefsels. Chronische lepra kan ernstige invaliditeit veroorzaken, hoewel deze gevallen zeldzaam zijn door de beschikbaarheid van effectieve behandelingen.

Complicaties van lepra

Zonder tijdige behandeling kunnen de volgende complicaties optreden:

• Verminkingen: Patiënten kunnen ernstige vervormingen van handen en voeten ontwikkelen door herhaalde verwondingen, omdat ze geen gevoel hebben in de aangetaste gebieden.
• Spierzwakte: Spierzwakte en atrofie kunnen optreden door schade aan de zenuwen, wat de mobiliteit kan beperken.
• Permanente zenuwschade: Langdurige infectie kan leiden tot blijvende schade aan de perifere zenuwen, wat blijvende gevoelloosheid en functionele beperkingen kan veroorzaken.
• Charcot-voet: Deze aandoening kan ontstaan door zenuwschade in de voet, wat leidt tot gewrichtsschade en vervorming.
• Blindheid en visuele handicap: Ernstige oogproblemen kunnen leiden tot slechtziendheid of blindheid door schade aan de oogstructuren.

Preventie

Preventie van lepra richt zich voornamelijk op het voorkomen van overdracht en het vroegtijdig behandelen van gevallen om verdere verspreiding te voorkomen.

Vroege detectie en behandeling

Het tijdig opsporen en behandelen van lepra is de belangrijkste preventieve maatregel. Door patiënten snel multidrugtherapie (MDT) toe te dienen, kan de ziekte effectief worden genezen en wordt verspreiding naar anderen voorkomen.

Verbeteren van de gezondheidsinfrastructuur

In gebieden waar lepra nog steeds endemisch is, is het verbeteren van de gezondheidszorg en toegang tot medische behandeling essentieel voor het verminderen van de incidentie van de ziekte. Educatie over de ziekte en het belang van vroegtijdige behandeling spelen ook een sleutelrol in de preventie van lepra.

Praktische tips voor het leven met lepra

Lepra is een infectieziekte die de huid, zenuwen, en soms de ogen en bovenste luchtwegen aantast. Ondanks dat lepra tegenwoordig goed behandelbaar is met antibiotica, kan de aandoening langdurige gevolgen hebben, zoals zenuwbeschadiging en de vorming van huidbeschadigingen. Het is belangrijk om te begrijpen hoe je lepra kunt behandelen, zowel fysiek als emotioneel, en hoe je de impact op je dagelijks leven kunt verminderen.

Volg een medicamenteus behandelplan

De behandeling van lepra bestaat uit een combinatie van antibiotica, meestal in de vorm van een multidrugtherapie (MDT). Het is essentieel om de voorgeschreven medicijnen strikt volgens de aanwijzingen van je arts in te nemen om de bacteriën effectief te bestrijden. Zorg ervoor dat je alle medicatie op de juiste manier en gedurende de juiste periode gebruikt, zelfs als je geen symptomen meer ervaart, om herinfectie of resistentie te voorkomen.

Bescherm je huid tegen verwondingen

Lepra kan zenuwen aantasten, wat het vermogen van je huid om pijn te voelen kan verminderen. Dit kan ervoor zorgen dat je je verwondingen niet snel opmerkt. Het is belangrijk om regelmatig je huid te controleren op beschadigingen, blaren of andere tekenen van infectie. Bescherm je handen, voeten en andere kwetsbare delen van je lichaam door goed passende schoenen en handschoenen te dragen. Vermijd het aanraken van scherpe objecten en wees voorzichtig met hitte of kou, omdat je mogelijk niet in staat bent om pijn te voelen.

Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon

Een gezond en evenwichtig voedingspatroon is belangrijk voor het behoud van een sterk immuunsysteem. Voedingsstoffen zoals vitamine A, C, en E spelen een belangrijke rol in het ondersteunen van je huidgezondheid en het herstel van beschadigd weefsel. Zorg ervoor dat je dieet rijk is aan groenten, fruit, en eiwitten, en vermijd bewerkte voedingsmiddelen die ontstekingen kunnen verergeren.

Neem psychologische ondersteuning serieus

Lepra kan niet alleen lichamelijke, maar ook emotionele en sociale uitdagingen met zich meebrengen. Stigma en sociale uitsluiting kunnen veel stress veroorzaken, wat invloed heeft op je geestelijke gezondheid. Het is belangrijk om mentale gezondheid te ondersteunen door eventueel hulp te zoeken bij een psycholoog of door deel te nemen aan ondersteuningsgroepen voor mensen met lepra. Dit kan helpen om gevoelens van isolatie en verdriet te verminderen.

Onderhoud een goede hygiëne en zorg voor je omgeving

Goede hygiëne speelt een cruciale rol in het beheersen van lepra. Was je handen regelmatig met water en zeep en zorg ervoor dat je woonruimte schoon blijft om infecties te voorkomen. Het kan ook nuttig zijn om regelmatig medische controles te ondergaan, zelfs als je geen symptomen ervaart, om mogelijke complicaties vroegtijdig te detecteren.

Misvattingen rond lepra

Lepra is een van de oudste bekende infectieziekten en wordt vaak geassocieerd met ernstige misvattingen. Hoewel de aandoening nog steeds voorkomt, vooral in tropische en subtropische gebieden, is er veel vooruitgang geboekt in de behandeling en bestrijding ervan. Toch blijven er hardnekkige misverstanden bestaan die bijdragen aan stigma en angst.

Lepra is extreem besmettelijk

Veel mensen denken dat lepra zeer besmettelijk is en zich snel verspreidt bij oppervlakkig contact. In werkelijkheid is de overdracht van de bacterie Mycobacterium leprae traag en vereist langdurig, nauw contact met een onbehandelde patiënt. De meeste mensen hebben van nature immuniteit tegen de ziekte, waardoor de kans op besmetting zeer klein is. Bovendien maakt vroegtijdige diagnose en behandeling met antibiotica de patiënt snel niet-besmettelijk.

Lepra veroorzaakt altijd ernstige misvormingen

Lepra kan zenuwen aantasten, wat zonder behandeling kan leiden tot verlies van gevoel en secundaire infecties die misvormingen veroorzaken. Dit gebeurt echter alleen als de ziekte onbehandeld blijft. Dankzij moderne medische zorg kunnen misvormingen grotendeels worden voorkomen door vroege diagnose en tijdige antibiotische behandeling. Zenuwschade kan wel blijvende gevolgen hebben, maar dit geldt niet voor alle patiënten.

Lepra is een ziekte uit het verleden en komt niet meer voor

Veel mensen geloven dat lepra een historische ziekte is die volledig is uitgeroeid. Hoewel de incidentie sterk is afgenomen door effectieve behandelprogramma's, komt lepra nog steeds voor in verschillende delen van de wereld, zoals Zuid-Amerika, Afrika en Zuidoost-Azië. Wereldwijd worden jaarlijks nog duizenden nieuwe gevallen gerapporteerd, wat aantoont dat blijvende inspanningen nodig zijn om de ziekte te bestrijden.

Lepra treft alleen armen en onhygiënische leefomstandigheden

Lepra wordt vaak geassocieerd met armoede en slechte hygiëne, maar de ziekte kan iedereen treffen, ongeacht sociale status of leefomstandigheden. Hoewel omgevingsfactoren en ondervoeding het immuunsysteem kunnen beïnvloeden en mogelijk bijdragen aan een verhoogde vatbaarheid, is de primaire oorzaak de bacteriële infectie zelf. Goede gezondheidszorg en vroege opsporing zijn cruciaal om verdere verspreiding te voorkomen.

Lepra is niet te genezen

Een veelvoorkomende misvatting is dat lepra ongeneeslijk is en leidt tot een levenslange handicap. In werkelijkheid is lepra goed te behandelen met een combinatie van antibiotica, bekend als multidrugtherapie (MDT). Deze behandeling doodt de bacterie en stopt de progressie van de ziekte. Hoe eerder de behandeling start, hoe groter de kans op volledig herstel zonder blijvende schade.

Alle patiënten met lepra moeten geïsoleerd worden

In het verleden werden patiënten met lepra vaak verbannen naar afgelegen kolonies, wat heeft bijgedragen aan het stigma rondom de ziekte. Tegenwoordig is isolatie zelden nodig, omdat patiënten snel niet-besmettelijk worden na het starten van de antibiotische behandeling. Het stigma rondom lepra is vaak schadelijker dan de ziekte zelf en belemmert patiënten in hun sociale leven en toegang tot medische zorg.

Lepra wordt overgedragen door aanraking

Hoewel lepra besmettelijk is, wordt het niet gemakkelijk overgedragen door kortstondig fysiek contact, zoals een handdruk of een knuffel. De bacterie verspreidt zich voornamelijk via langdurige blootstelling aan besmette neusdruppels of speekseldruppels. Hierdoor lopen vooral huisgenoten en mensen die nauw samenleven met een onbehandelde patiënt risico. Gelukkig is de ziekte na de start van een behandeling niet langer overdraagbaar.