Stijve, stramme rug: Oorzaken & preventie van rugstijfheid

Door een aantal aandoeningen en omgevingsfactoren ervaren sommige patiënten een stijve rug. Enkele oorzaken van rugstijfheid zijn mild en vaak makkelijk thuis te behandelen, zoals een slechte houding of een verrekking. Af en toe liggen echter ernstigere oorzaken aan een rug die stijf aanvoelt, zoals bijvoorbeeld spinale stenose of een tumor. Een professionele medische behandeling is dan vaak nodig. Mogelijk gaan ook andere tekenen gepaard met een stijf aanvoelende rug, zoals een beklemmend gevoel op de rug en een beperkt bewegingsbereik. Door de rugklachten heeft een patiënt niet altijd eenvoudig om dagelijkse taken uit te voeren. Dankzij enkele tips is het echter mogelijk om de stijfheid in de rug zoveel mogelijk te verlichten alsook te voorkomen.

• Oorzaken van stijf aanvoelende rug
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Geassocieerde symptomen
• Contact met de arts
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van stramme rug
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Complicaties van rugstijfheid
• Preventie van stijve rug
• Beweging
• Houding
• Levensstijl
• Slaapgewoonten

Oorzaken van stijf aanvoelende rug

De rug wordt gevormd door een complexe structuur van botten, gewrichten, spieren en andere weefsels. Wanneer schade ontstaat aan één van deze structuren, leidt dit tot pijn, een beklemmend en/of stijfheid in de rug. Deze schade resulteert uit enkele aandoeningen en omgevingsfactoren.

Aandoeningen

Acute flaccid myelitis
Acute flaccid myelitis is een ernstige neurologische aandoening die vooral kinderen treft. De aandoening ontstaat door een ontsteking van de grijze stof, een deel van het ruggenmerg. Schadelijke stoffen in de omgeving en virussen zoals het adenovirus en het West-Nijl-virus leiden mogelijk tot acute flaccid myelitis. De aandoening kenmerkt zich door een snel begin van zwakte in en verlamming aan één of meer ledematen, vaak met tekenen van en virale infectie zoals een verstopte neus, buikpijn en hoesten. Ook andere tekenen zijn mogelijk zoals onder andere kauwproblemen, hangende oogleden en epilepsie.

Aorta-aneurysma
Een aorta-aneurysma is een gelokaliseerde, abnormale vergroting van de aorta (het hoofdbloedvat) dat door de buikholte gaat. Meestal gaat de aandoening niet gepaard met symptomen, behalve bij een gescheurd aneurysma. Af en toe ervaart een patiënt buikpijn, rugpijn/rugstijfheid of beenpijn. Wanneer de uitstulping scheurt, resulteert dit in een massieve interne bloedingen. Indien de arts deze scheur niet onmiddellijk repareert, volgt een shock en de dood.

Artritis
Artritis is een ontstekingsaandoening die gewrichten in het lichaam aantast, inclusief de rug. Dit leidt tot gewrichtspijn, gewrichtsstijfheid en gezwollen gewrichten.

Cauda equina syndroom
Het cauda equina syndroom is een zeldzame, ernstige complicatie is van een gescheurde tussenwervelschijf. Dit leidt tot onder andere pijn, gevoelloosheid en/of zwakte in één of beide benen, darm- en blaasproblemen, gevoelsstoornissen in het zadelgebied, seksuele problemen en (ernstige) lage rugpijn.

Hernia
Een hernia duidt op een uitstulping van de tussenwervelschijven. Dit leidt tot rugpijn en rugstijfheid wanneer de tussenwervelschijf druk uitoefent op een nabijgelegen zenuwwortel. De pijn en stijfheid verergeren vaak door beweging, zoals rechtstaan na langdurig zitten of naar voren buigen.

Ischias
Ischias is een vorm van radiculopathie waarbij de heupzenuw langs de rug wordt samengedrukt (zenuwcompressie). Dit resulteert uit onder andere tumoren, een trauma, een hernia, spinale stenose of het piriformis-syndroom (bilpijn door druk op heupzenuw). Naast een stramme rug komen ook andere tekenen mogelijk tot uiting zoals lage rugpijn, afleveringen van pijn in het been of de billen die verergeren door te zitten, een tintelend of branderig gevoel in het been, moeite met het verplaatsen van het been of de voet door een zwak of gevoelloos gevoel, consistente pijn aan één kant van de billen en staproblemen door de beenpijn

Nierstenen
Nierstenen ontstaan wanneer zich kristallen ophopen in de nieren, het nierbekken en de urinewegen. Alleen wanneer de stenen naar de urineleider migreren (zich verplaatsen), veroorzaken ze pijn en ernstige krampen in de flanken, vergezeld met misselijkheid en braken (nierkolieken). Ongeveer twee keer zoveel mannen als vrouwen ontwikkelen nierstenen.

Polymyalgia rheumatica
Polymyalgia rheumatica is een relatief veel voorkomende aandoening die stijfheid en pijn in de spieren veroorzaakt. Meestal zijn vijftigplussers aangetast. De oorzaak van polymyalgia rheumatica is onbekend anno maart 2020, maar artsen vermoeden dat een combinatie van genetische factoren en omgevingsfactoren verantwoordelijk is. De symptomen verschijnen snel en resulteren mogelijk in ernstige beperkingen (aankleden, reiken, traplopen, wassen, …). De pijn en stijfheid van polymyalgia rheumatica is vaak wijdverbreid en is erger tijdens of na rust. De symptomen verbeteren met activiteit of naarmate de dag vordert. De pijn houdt patiënten soms ook 's nachts wakker. Ook milde griepachtige symptomen komen voor zoals een algemeen ziek gevoel, lichte koorts, vermoeidheid en onbedoeld gewichtsverlies.

Radiculopathie
Radiculopathie is een ontsteking, compressie of verwonding aan een wervelkolomwortel. Dit veroorzaakt pijn die uitstraalt van de lage rug naar de benen.

Skeletafwijkingen
Enkele skeletafwijkingen leiden mogelijk ook tot rugstijfheid zoals scoliose (zijdelingse kromming van de wervelkolom), lordose (voorwaartse kromming van de wervelkolom) en andere wervelkolomafwijkingen.

Spinale stenose
Spinale stenose is een vernauwing van de wervelkolom, die druk uitoefent op de zenuwen en het ruggenmerg. Deze aandoening treft meestal ouderen. Pijn in de benen, rugpijn en rugstijfheid zijn enkele mogelijke tekenen van spinale stenose.

Spinale tumoren
Spinale tumoren zijn goedaardige of kwaadaardige (kanker) gezwellen die zich in de wervelkolom bevinden. Meestal is een stamme rug niet afkomstig van een spinale tumor.

Spondylolisthese
Spondylolisthese is een aangeboren aandoening waarbij de wervels van de lage rug uit positie komen en op nabijgelegen zenuwen drukken. Pijn en zwakte gaan gepaard met de aandoening.

Trauma
Een trauma aan de rug resulteert mogelijk in een stijve rug. Verwondingen aan de rug komen tot stand als gevolg van een auto-ongeluk, een val, een dagelijkse activiteit of een sportblessure

Verstuikingen en verrekkingen
Verstuikingen zijn het gevolg van scheuren of overstrekkende ligamenten, terwijl verrekkingen duiden op scheuren in de spieren of pezen

Andere oorzaken
Enkele andere aandoeningen leiden tot een stramme rug zoals:

• andere ontstekingsaandoningen zoals artrose (reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen), reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen), de ziekte van Bechterew (blijvende gewrichtsontsteking), …
• een beknelde zenuw
• een zwangerschap
• gescheurde tussenwervelschijven
• infecties, zoals discitis (ontsteking van een tussenwervelschijf in de rug) en polio (virale ziekte met gedeeltelijke of volledige verlamming)
• leeftijdsgebonden veranderingen van de wervelkolom
• spierdystrofieën zoals Emery-Dreifuss spierdystrofie (symptomen aan spieren en hart)
• stress, angst en een depressie

Omgevingsfactoren

Ook enkele omgevingsfactoren leiden mogelijk tot rugstijfheid.

Overgewicht
Patiënten met overgewicht leiden sneller aan een stram aanvoelende rug.

Slechte houding
Wanneer patiënten langdurig een slechte houding aannemen, leidt dit tot beklemming en pijn in de rug. Ook door een slechte slaaphouding ontstaat mogelijk spanning op de rug wat stijfheid met zich meebrengt.

Weinig lichaamsbeweging
Sommige patiënten zitten langdurig stil en/of voeren weinig lichaamsbeweging uit. Een sedentaire levensstijl leidt tot spierspanning en spierstijfheid in de rug en (lage) rugpijn. Regelmatige lichaamsbeweging is daarom nodig.

Geassocieerde symptomen

Rugstijfheid gaat mogelijk gepaard met enkele andere symptomen zoals:

• een beklemmend gevoel aan de rug
• een beperkt bewegingsbereik
• een huidverkleuring of bloeding aan de rug
• een warm aanvoelende rug
• gevoelige plekken in de rug
• ochtendstijfheid
• rugpijn
• spierpijn
• spierspasmen / spierkrampen
• spierzwakte
• tintelingen in de rug
• uitstralingspijn naar bijvoorbeeld de benen

Afhankelijk van de oorzaak treden mogelijk nog andere, specifieke symptomen op.

Contact met de arts

In een aantal gevallen is de stijfheid ernstig, houdt deze meer dan een paar weken aan ondanks het nemen van zelfzorgmaatregelen of gaat deze gepaard met systemische symptomen zoals koorts en extreme vermoeidheid. Het is in deze gevallen verstandig om een arts te raadplegen. Ook wanneer de dagelijkse activiteiten verstoord zijn, is contact met een arts noodzakelijk. Verder krijgen sommige patiënten te maken met ernstigere symptomen, zoals bijvoorbeeld het ongewild verlies van stoelgang en/of urine, zwakte, tintelingen of andere gevoelens in de benen en/of oogproblemen. Medisch advies is in deze gevallen steeds noodzakelijk. Tot slot bezoeken patiënten bij een ernstige verwonding aan de rug het beste een arts.

Diagnose en onderzoeken

Nadat de arts de medische geschiedenis en symptomen heeft genoteerd, bestelt hij mogelijk een röntgenfoto en/of andere beeldvormende testen uit om schade aan de gewrichten, spieren of ligamenten op te kunnen sporen. Afhankelijk van de oorzaak zijn ook andere testen nuttig, zoals een bloedonderzoek.

Behandeling van stramme rug

Zelfzorg

Verschillende zelfzorgremedies verlichten de stijfheid zoals:

• lichaamsbeweging uitvoeren: Zwemmen en wandelen zijn in de meeste gevallen goede vormen van lichaamsbeweging voor patiënten met rugstijfheid.
• niet-steroïde ontstekingsremmende medicijnen gebruiken, zoals ibuprofen
• oefeningen en rekoefeningen uitvoeren: Advies van een arts is altijd nodig zodat de patiënt geen bewegingen uitvoert die pijn veroorzaken of overmatige druk op de rug uitoefenen.
• ontspanningstechnieken uitvoeren, bijvoorbeeld door het beoefenen van yoga of het krijgen van massagetherapie
• pijnstillende medicijnen gebruiken, zoals paracetamol en aspirine
• warmte of koude op de rug toepassen: Warmte leidt tot een verbeterde bloeddoorstroming, een betere spierontspanning en een verlichting van gewrichtspijn. Koude leidt tot een vernauwing van de bloedvaten (vasoconstrictie), verdooft pijn en vermindert ontstekingen.

Professionele medische zorg

In meer ernstige gevallen is een professionele medische behandeling nodig.

• ergotherapie
• fysiotherapie
• medicijnen:
• antidepressiva
• antivirale medicijnen voor het behandelen van een virale infectie
• corticosteroïden: krachtige ontstekingsremmers
• epidurale steroïde injecties om onmiddellijke maar kortdurende pijn te verlichten als gevolg van aandoeningen zoals ischias
• sterkere, enkel op voorschrift verkrijgbare pijnstillers
• rugbrace
• operatie: Bij sommige aandoeningen, afwijkingen of verwondingen aan de rug is een operatie aanbevolen.
• zenuwblokkerende therapieën, die bepaalde zenuwen in de lage rug afsnijden om pijn te verlichten

Soms zijn nog bijkomende, ondersteunende behandelingen nodig zoals bijvoorbeeld een urinekatheter bij urine-incontinentie of logopedie bij slik-, praat- en/of kauwproblemen.

Complicaties van rugstijfheid

Door de stijve rug ontstaan mogelijke enkele complicaties die afhangen van de oorzaak en ernst zoals:

• beenzwakte
• fecale incontinentie (ongewild verlies van stoelgang)
• psychische symptomen zoals angst, stress of een depressie
• slaapstoornissen zoals een slaaptekort
• urine-incontinentie (ongewild verlies van urine)
• vermoeidheid

Preventie van stijve rug

Een stijve, pijnlijke rug is niet altijd te vermijden, maar dankzij enkele tips is het wel mogelijk om het risico op rugstijfheid te verlagen.

Beweging

Eerst opwarmen en strekken alvorens te gaan sporten of andere vormen van lichaamsbeweging uit te voeren is nodig. Verder tillen mensen het beste geen zware voorwerpen met de knieën en draaien ze de lage rug niet. Langdurige periodes van liggen of zitten moeten vermeden worden. Om de vijf à tien minuten rechtstaan en een beetje rondlopen, is bijvoorbeeld een goed advies.

Houding

Een goede (zit)houding is aanbevolen. Dit is bijvoorbeeld mogelijk door niet op de rand van de stoel te gaan zitten, te kiezen voor ergonomische werkaanpassingen, een lendensteun te gebruiken, te werken aan een zit-stabureau, de zithouding om de tien à vijftien minuten te veranderen. Tot slot dragen mensen ondersteunende en comfortabele schoenen.

Levensstijl

Een gezonde en gevarieerde voeding is aanbevolen. Daarbij moeten mensen minstens zes tot acht glazen water per dag drinken. Alcohol moet vermeden worden. Verder zorgen mensen best voor een gezond gewicht. Roken moet tot slot vermeden worden. Dit tast immers de bloedstroom aan.

Slaapgewoonten

Goede slaapgewoonten zijn aanbevolen. Dit is mogelijk door te slapen op een stevige matras die de wervelkolom ondersteunt, en op de zij te slapen met een kussen tussen de knieën.

Lees verder

• Warme, brandende rug: Oorzaken van warm aanvoelend ruggebied
• Gewrichtsstijfheid: Oorzaken van stijve gewrichten
• Spierstijfheid: Oorzaken stijve spieren (spierverstijving)
• Rugpijn in ochtend: Oorzaken van ontwaken met rugklachten
• Rugpijn: Oorzaken, symptomen & behandeling van pijnlijke rug