Cauda equina-syndroom: Zenuwschade met lage rugpijn

Lage rugpijn is een veel voorkomend symptoom dat sporadisch een teken is van het cauda equina-syndroom. Bij deze zeldzame aandoening ontstaat druk op de spinale zenuwwortels, bijvoorbeeld als gevolg van een tumor of een ontstekingsaandoening. Naast de rugpijnklachten ontstaan nog andere symptomen, zoals onder andere problemen met de darm- en urinecontrole, pijn en gevoelloosheid in de benen en seksuele problemen. Een dringende chirurgische behandeling is vereist om incontinentie en een blijvende verlamming van de benen te voorkomen.

• Oorzaken: Door druk op zenuwen in wervelkolom
• Risicofactoren van het cauda equina-syndroom
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen: Lage rugpijn en darm- en urineproblemen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van zenuwschade
• Prognose van aandoening

Oorzaken: Door druk op zenuwen in wervelkolom

Het cauda equina-syndroom tast de cauda equina aan (Latijn voor paardenstaart). Deze bundel zenuwwortels bevindt zich aan het uiteinde van de wervelkolom en lijkt visueel op een paardenstaart. De cauda equina bestaat uit ongeveer tien paar zenuwwortels, waarvan sommige samen grotere zenuwen vormen in het onderlichaam, zoals de heupzenuw. De zenuwen verzenden en ontvangen berichten van en naar de benen, voeten en bekkenorganen. Door schade aan de cauda equina als gevolg van een ontsteking of compressie (druk) in de lage rug, ontstaan diverse fysieke en neurologische tekenen.

Risicofactoren van het cauda equina-syndroom

Aandoeningen

Dit zijn de meest voorkomende aandoeningen die mogelijk leiden tot het cauda equina-syndroom:

• door medisch ingrijpen veroorzaakt: slecht geplaatste schroeven in de wervelkolom, een ruggenprik, continue spinale anesthesie, postoperatieve complicaties van lumbale chirurgie
• een complicatie van een ernstig lumbaal wervelkolomletsel, zoals een auto-ongeluk, een valpartij, een schot of een steek
• een ernstige beschadigde wervelschijf in het lumbale gebied (de meest voorkomende oorzaak)
• een misvorming zoals een abnormale verbinding tussen bloedvaten (arterioveneuze malformatie)
• een ontstekingsaandoening zoals de ziekte van Bechterew en de ziekte van Paget (chronische ontsteking van het bot)
• een spinaal epiduraal abces (ontsteking met pus in het ruggenmerg)
• een spinale infectie, ontsteking, bloeding of trauma
• een spinale tumor
• een tumor in de buurt van de wervelkolom
• een vernauwing van het wervelkanaal (lumbale spinale stenose)
• osteomyelitis (een botinfectie)

Omgevingsfactoren

Het cauda equina-syndroom komt vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen. Maar de aandoening komt ook voor bij kinderen met aangeboren wervelkolomaandoeningen. Ook andere omgevingsfactoren zijn nog bekend voor deze ernstige aandoening:

• arbeidsintensief werk uitvoeren
• leeftijd: tussen dertig en vijftig jaar oud
• obesitas / zwaarlijvigheid
• roken
• weinig beweging

Symptomen: Lage rugpijn en darm- en urineproblemen

De symptomen van het cauda equina-syndroom komen meestal geleidelijk op gedurende enkele weken of maanden, maar bij sommige patiënten zijn de klachten plots aanwezig. Het klinisch beeld is erg variabel en de ernst varieert afhankelijk van de mate van de zenuwcompressie (beknelde zenuw). Volgende mogelijke tekenen komen tot uiting:

• een seksuele stoornis die plotseling is opgekomen.
• een veranderd gevoel in het ‘zadelgebied’ (zadelanesthesie): Het zadelgebied is het gedeelte van het lichaam dat tijdens het paardrijden in contact zou komen met een zadel (lies, billen, geslachtsorganen en de bovenste binnenste dijen). Ook de voeten zijn mogelijk getroffen. Gevoelloosheid, tintelingen en/of zwakte komen voor aan deze gebieden.
• ernstige lage rugpijn met of zonder ischias (aandoening met pijn en zwakte aan been en rug)
• recente probleem met de blaas- of darmfunctie, zoals de blaas niet volledig kunnen ledigen (urineretentie), urine-incontinentie, een verminderd gevoel van het plassen en poepen, een aarzeling om te plassen en constipatie
• rugstijfheid
• scherpe of stekende pijn, gevoelloosheid of zwakte in één been of beide benen waardoor de patiënt struikelt of moeite heeft om recht te gaan vanuit een stoel.

Diagnose en onderzoeken

Het is voor de arts niet altijd eenvoudig om het cauda equina-syndroom te diagnosticeren want de symptomen bootsen veel andere ziekten na. Vooreerst heeft de arts een grondige medische geschiedenis nodig, waarbij hij de patiënt bevraagt over de gezondheid, de symptomen en de activiteiten die hij uitvoert. Een fysiek onderzoek is nodig om de kracht, de reflexen, het gevoel, de stabiliteit, de positie en de beweging te beoordelen. De arts bemerkt verminderde of afwezige reflexen van de onderste ledematen in combinatie met de aanwezige symptomen. Mogelijk is ook een bloedonderzoek nodig. Verder zet de arts beeldvormende onderzoeken in, zoals een MRI-scan, een CT-scan en een myelografie (röntgenfoto van het wervelkanaal na een injectie van contrastmateriaal om de druk op het ruggenmerg of de zenuwen te bepalen)

Behandeling van zenuwschade

Een snelle behandeling is nodig om de druk op de zenuwen te verminderen. De patiënt heeft bijgevolg een snelle chirurgische ingreep (binnen de 8-48 uur na de start van de klachten) nodig om blijvende schade te voorkomen, zoals een verlamming van de benen, een verlies van de blaas- en darmcontrole, seksuele functiestoornissen of andere problemen. Afhankelijk van de oorzaak heeft de patiënt mogelijk nog hoge doses corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) nodig om de zwelling te verminderen. Bij de aanwezigheid van een infectie is antibiotica nodig. Heeft de patiënt een tumor, dan is radiotherapie en/of chemotherapie noodzakelijk.

Als de patiënt de blaas- of de darmfunctie kwijtraakt, zijn volgende tips nuttig:
beschermende kussens en broeken dragen om lekken te voorkomen

• een katheter gebruiken om de blaas drie of vier keer per dag volledig te legen
• medicatie voor de behandeling van pijn, evenals blaas- en darmproblemen.
• regelmatig controleren of stoelgang gemaakt is en dit opruimen met gehandschoende handen; indien nodig glycerine zetpillen of klysma's gebruiken
• veel vocht drinken en een goede persoonlijke hygiëne gebruiken om urineweginfecties te voorkomen

Revalidatietraining is aanbevolen voor patiënten met het cauda equina-syndroom. In Nederland biedt de Sint-Maartenskliniek in Nijmegen en Boxmeer dergelijke multidisciplinaire begeleiding aan.

Prognose van aandoening

Dankzij een succesvolle operatie is het soms wel mogelijk om de blaas- en darmfunctie te herstellen. Ondanks een snelle behandeling is echter blijvende restschade mogelijk wanneer reeds permanente schade is opgetreden. Fysieke en emotionele steun is belangrijk voor patiënten die moeten leren omgaan met de veranderingen in het functioneren van het lichaam. Hiervoor kan de patiënt terecht bij diverse zorgverstrekkers, steungroepen en zijn eigen familie.

Lees verder

• Lage rugpijn: Oorzaken en behandeling van pijn in onderrug
• Rugpijn: Oorzaken, symptomen & behandeling van pijnlijke rug