Ischias: Aandoening met pijn en zwakte aan been en rug

Ischias (lumbale radiculopathie) is een aandoening waarbij een patiënt pijn, zwakte, en/of tintelingen en/of gevoelloosheid voelt overal langs de lage rug, de bil en langs de achterkant van het been. Deze symptomen komen tot stand wanneer de heupzenuw wordt samengeknepen of samengedrukt (zenuwcompressie). Enkele zelfzorgmaatregelen en medische behandelingen verlichten de pijn en zorgen ervoor dat de aandoening in de toekomst minder snel optreedt. De pijn van deze ‘gevangen zenuw’ verdwijnt meestal binnen enkele weken, maar houdt soms tot één jaar aan.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen: Pijn en zwakte aan been en rug
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Zelfzorg
• Professionele medische behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Ischias komt relatief vaak voor en kan op elke leeftijd optreden, hoewel het vaker voorkomt bij volwassenen tussen de 30 en 50 jaar. Ongeveer 40% van de mensen met lage rugpijn ervaart ook symptomen van ischias. De incidentie is hoger bij mannen dan bij vrouwen en is vaak gerelateerd aan bepaalde beroepsmatige en fysieke activiteiten die stress op de onderrug veroorzaken.

Oorzaken

De sciatische zenuw (heupzenuw) is de langste zenuw in het lichaam. Deze loopt vanaf de achterkant van het bekken naar beneden door de billen (onderkant) en benen naar de voeten. Wanneer deze zenuw wordt samengedrukt of samengeknepen (zenuwcompressie), veroorzaakt dit milde tot ernstige pijn.

De meest voorkomende oorzaak van ischias is een hernia. Wervelschijven bevinden zich tussen de botten van de ruggengraat (de wervels). Een hernia ontstaat door schade aan een wervelschijf waarbij druk ontstaat op de zenuw. Naarmate mensen verouderen, worden de wervelschijven minder flexibel en glijden ze sneller weg.

Minder vaak voorkomende oorzaken van ischias zijn:

• een dwarslaesie of infectie
• een epiduraal abces (ontsteking met pus in schedel of ruggenmerg) of een epiduraal hematoom
• een massa in de wervelkolom, zoals een tumor
• het cauda equina syndroom, een zeldzame maar ernstige aandoening veroorzaakt door gecomprimeerde en beschadigde zenuwen in het ruggenmerg
• spinale stenose (een vernauwing is van de zenuwdoorgangen in de wervelkolom met rugpijn en zwakte)
• spondylitis ankylopoetica (een wervel glijdt uit positie)
• spondylolisthesis (verschuiving van wervel met pijn en zwakte)

Risicofactoren

Het risico om ischias te krijgen neemt toe op basis van de volgende factoren:

• beroepen: machinebedieners, vrachtwagenchauffeurs en banen waarbij werknemers fysiek ongemakkelijke posities hebben
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een zwangerschap
• leeftijd: de piekleeftijd is 45-64 jaar (komt zelden voor vóór de leeftijd van 20 jaar, tenzij traumatisch)
• lengte: hoe langer een patiënt, hoe groter het risico
• obesitas (zwaarlijvigheid)
• roken
• stress
• zware lichamelijke activiteiten zoals veelvuldig tillen, vooral tijdens het buigen en draaien

Symptomen: Pijn en zwakte aan been en rug

Wanneer de heupzenuw is gecomprimeerd of geïrriteerd, wordt één zijde van het lichaam tegelijkertijd getroffen. De symptomen zijn mild tot ernstig en patiënten ervaren de symptomen bovendien verschillend. Volgende tekenen komen mogelijk tot uiting:

De symptomen die kenmerkend zijn voor ischias zijn onder andere:

• een combinatie van gevoelloosheid en pijn in de lage rug, heup en been (beenpijn)
• pijn of gevoelloosheid aan slechts één kant van het lichaam (ischias komt zelden in beide benen tegelijkertijd voor)
• pijnlijke gewaarwordingen, waaronder een brandend gevoel, een tintelend gevoel, zwakte of een spelden en naalden-gevoel langs de achterkant van de dij en helemaal tot aan de kuit
• rugstijfheid
• spierzwakte, gevoelloosheid of tintelingen (paresthesieën) in de onderrug, de heup en het been
• uitstralende pijn overal langs de lage rug, de bil (bilpijn) en langs de achterkant van het been: Deze zenuwpijn varieert van een doffe pijn tot pijn die patiënten omschrijven als scherp, schroeiend / brandend, schietend of elektrisch. De pijn voelt vaak erger aan in het been dan in de rug. Niezen, hoesten of langdurig zitten verergert de pijn.

Alarmsymptomen

Bij ernstige, aanhoudende pijn of verergerende klachten is medische hulp nodig. Wanneer één of meer van volgende symptomen verschijnen, is medische noodhulp noodzakelijk:

• tintelingen of gevoelloosheid tussen de benen en rond de billen
• een recent verlies van blaascontrole (urine-incontinentie) en/of darmcontrole (fecale incontinentie)
• ischias in beide benen

Deze tekenen duiden namelijk mogelijk op het cauda equina syndroom, een ernstige zeldzame aandoening met zenuwschade.

Diagnose en onderzoeken

De patiënt krijgt na het vertellen van zijn symptomen en medische geschiedenis, een lichamelijk onderzoek. Hierbij moet hij plat op de rug liggen met de benen recht voor zich. Vervolgens moet hij één been tillen. Als het optillen van één van de benen pijn veroorzaakt of de symptomen hierdoor verergeren, duidt dit vaak op ischias.

Behandeling

Meestal verbetert ischias binnen ongeveer zes weken zonder enige behandeling.

Zelfzorg

Patiënten kunnen de symptomen zelf behandelen door:

• actief te blijven
• ergonomisch meubilair te gebruiken, zoals stoelen met een lendensteun
• gebruik te maken van de juiste tiltechnieken
• gebruik te maken van warme of koude packs op de pijnlijke plekken
• niet langdurig te zitten / recht te staan of overmatige lichaamsbeweging uit te voeren
• te trainen: zwemmen, aquatherapie of wandelen helpt omdat deze activiteiten niet belastend zijn (de rug wordt niet overbelast)
• vrij verkrijgbare pijnstillers te nemen, zoals paracetamol en ontstekingsremmende medicijnen zoals ibuprofen
• warme baden te nemen
• yoga te beoefenen
• zachte (rek)oefeningen voor ischias uit te voeren

Bedrust is niet aanbevolen; dit verergert mogelijk het probleem.

Professionele medische behandeling

Als de aandoening binnen een paar weken niet verbetert, zet de arts één of meer van volgende behandelingen in:

• accupunctuur
• chirurgie
• diepe weefselmassage
• fysiotherapie
• in zeldzame gevallen, een operatie om het probleem in de wervelkolom te corrigeren
• injecties van ontstekingsremmende medicijnen zoals epiduraal steroïde of andere steroïde-injecties
• pijnstillers zoals niet-steroïde anti-inflammatoire middelen (NSAID's), spierontspanners of antidepressiva zoals amitriptyline kunnen helpen om pijn en zenuwpijn te verlichten

De behandeling verschilt per persoon en is afhankelijk van de ernst en oorzaak van de symptomen.

Prognose

De meeste mensen met ischias herstellen binnen een paar weken zonder chirurgische ingreep. Patiënten die door de behandeling een verbetering van de symptomen ondervinden, hebben mogelijk een sneller herstel en kunnen sneller weer aan hun werkzaamheden beginnen. In een aantal gevallen kunnen de symptomen echter maandenlang aanhouden. Wanneer de symptomen niet binnen zes weken verbeteren, kan verdere medische evaluatie en behandeling nodig zijn.

Complicaties

In zeldzame gevallen kunnen complicaties optreden, zoals:

• verlies van zenuwfunctie
• incontinentie (verlies van controle over blaas en/of darmen)
• verergering van rugpijn en zwakte
• verlies van mobiliteit door ernstigere wervelkolom aandoeningen

Preventie

Om het risico op het ontwikkelen van ischias te verkleinen, kunnen de volgende voorzorgsmaatregelen genomen worden:

• regelmatig sporten en de rugspieren versterken
• goede tiltechnieken gebruiken
• het dragen van goede, ondersteunende schoenen
• een gezond gewicht behouden
• het aannemen van een goede zithouding en rugsteun gebruiken
• het vermijden van roken

Door deze voorzorgsmaatregelen kan de kans op het ontwikkelen van ischias en de ernst van de symptomen worden verminderd.

Lees verder

• Lage rugpijn: Oorzaken en behandeling van pijn in onderrug
• Beenpijn: Oorzaken van pijnlijk been of pijnlijke benen
• Zenuwpijn (neuralgie): Pijn door zenuwschade
• Heuppijn: Oorzaken van pijn in heup (pijnlijke heupen)
• Rugpijn: Oorzaken, symptomen & behandeling van pijnlijke rug