Ischias: Aandoening met pijn en zwakte aan been en rug

Ischias (lumbale radiculopathie) is een aandoening waarbij een patiënt pijn, zwakte, en/of tintelingen en/of gevoelloosheid voelt overal langs de lage rug, de bil en langs de achterkant van het been. Deze symptomen komen tot stand wanneer de heupzenuw wordt samengeknepen of samengedrukt (zenuwcompressie). Enkele zelfzorgmaatregelen en medische behandelingen verlichten de pijn en zorgen ervoor dat de aandoening in de toekomst minder snel optreedt. De pijn van deze ‘gevangen zenuw’ verdwijnt meestal binnen enkele weken, maar houdt soms tot één jaar aan.

• Oorzaken: Samengedrukte of samengeknepen heupzenuw
• Risicofactoren van ischias
• Symptomen: Pijn en zwakte aan been en rug
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van aandoening
• Zelfzorg
• Professionele medische behandeling
• Prognose
• Complicaties van druk op heupzenuw
• Preventie van aandoening

Oorzaken: Samengedrukte of samengeknepen heupzenuw

De sciatische zenuw (heupzenuw) is de langste zenuw in het lichaam. Deze loopt vanaf de achterkant van het bekken naar beneden door de billen (onderkant) en benen naar de voeten. Wanneer deze zenuw wordt samengedrukt of samengeknepen (zenuwcompressie), veroorzaakt dit milde tot ernstige pijn.

De meest voorkomende oorzaak van ischias is een hernia. Wervelschijven bevinden zich tussen de botten van de ruggengraat (de wervels). Een hernia ontstaat door schade aan een wervelschijf waarbij druk ontstaat op de zenuw. Naarmate mensen verouderen, worden de wervelschijven minder flexibel en glijden ze sneller weg.

Minder vaak voorkomende oorzaken van ischias zijn:

• een dwarslaesie of infectie
• een epiduraal abces (ontsteking met pus in schedel of ruggenmerg) of een epiduraal hematoom
• een massa in de wervelkolom, zoals een tumor
• het cauda equina syndroom, een zeldzame maar ernstige aandoening veroorzaakt door gecomprimeerde en beschadigde zenuwen in het ruggenmerg.
• spinale stenose (een vernauwing is van de zenuwdoorgangen in de wervelkolom met rugpijn en zwakte)
• spondylitis ankylopoetica (een wervel glijdt uit positie)
• spondylolisthesis (verschuiving van wervel met pijn en zwakte)

Risicofactoren van ischias

Het risico om ischias te krijgen neemt toe op basis van de volgende factoren:

• beroepen: machinebedieners, vrachtwagenchauffeurs en banen waarbij werknemers fysiek ongemakkelijke posities hebben
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een zwangerschap
• leeftijd: de piekleeftijd is 45-64 jaar (komt zelden voor vóór de leeftijd van 20 jaar, tenzij traumatisch)
• lengte: hoe langer een patiënt, hoe groter het risico
• obesitas (zwaarlijvigheid)
• roken
• stress
• zware lichamelijke activiteiten zoals veelvuldig tillen, vooral tijdens het buigen en draaien

Symptomen: Pijn en zwakte aan been en rug

Wanneer de heupzenuw is gecomprimeerd of geïrriteerd, wordt één zijde van het lichaam tegelijkertijd getroffen. De symptomen zijn mild tot ernstig en patiënten ervaren de symptomen bovendien verschillend. Volgende tekenen komen mogelijk tot uiting:

De symptomen die kenmerkend zijn voor ischias zijn onder andere:

• een combinatie van gevoelloosheid en pijn in de lage rug, heup en been (beenpijn)
• pijn of gevoelloosheid aan slechts één kant van het lichaam (ischias komt zelden in beide benen tegelijkertijd voor)
• pijnlijke gewaarwordingen, waaronder een brandend gevoel, een tintelend gevoel, zwakte of een spelden en naalden-gevoel langs de achterkant van de dij en helemaal tot aan de kuit
• rugstijfheid
• spierzwakte, gevoelloosheid of tintelingen (paresthesieën) in de onderrug, de heup en het been
• uitstralende pijn overal langs de lage rug, de bil (bilpijn) en langs de achterkant van het been: Deze zenuwpijn varieert van een doffe pijn tot pijn die patiënten omschrijven als scherp, schroeiend / brandend, schietend of elektrisch. De pijn voelt vaak erger aan in het been dan in de rug. Niezen, hoesten of langdurig zitten verergert de pijn.

Alarmsymptomen

Bij ernstige, aanhoudende pijn of verergerende klachten is medische hulp nodig. Wanneer één of meer van volgende symptomen verschijnen, is medische noodhulp noodzakelijk

• tintelingen of gevoelloosheid tussen de benen en rond de billen
• een recent verlies van blaascontrole (urine-incontinentie) en/of darmcontrole (fecale incontinentie)
• ischias in beide benen

Deze tekenen duiden namelijk mogelijk op het cauda equina syndroom, een ernstige zeldzame aandoening met zenuwschade.

Diagnose en onderzoeken

De patiënt krijgt na het vertellen van zijn symptomen en medische geschiedenis, een lichamelijk onderzoek. Hierbij moet hij plat op de rug liggen met de benen recht voor zich. Vervolgens moet hij één been tillen. Als het optillen van één van de benen pijn veroorzaakt of de symptomen hierdoor verergeren, duidt dit vaak op ischias.

Behandeling van aandoening

Meestal verbetert ischias binnen ongeveer zes weken zonder enige behandeling.

Zelfzorg

Patiënten kunnen de symptomen zelf behandelen door:

• actief te blijven
• ergonomisch meubilair te gebruiken, zoals stoelen met een lendensteun
• gebruik te maken van de juiste tiltechnieken
• gebruik te maken van warme of koude packs op de pijnlijke plekken
• niet langdurig te zitten / recht te staan of overmatige lichaamsbeweging uit te voeren
• te trainen: zwemmen, aquatherapie of wandelen helpt omdat deze activiteiten niet belastend zijn (de rug wordt niet overbelast)
• vrij verkrijgbare pijnstillers te nemen, zoals paracetamol en ontstekingsremmende medicijnen zoals ibuprofen
• warme baden te nemen
• yoga te beoefenen
• zachte (rek)oefeningen voor ischias uit te voeren

Bedrust is niet aanbevolen; dit verergert mogelijk het probleem.

Professionele medische behandeling

Als de aandoening binnen een paar weken niet verbetert, zet de arts één of meer van volgende behandelingen in:

• accupunctuur
• chirurgie
• diepe weefselmassage
• fysiotherapie
• in zeldzame gevallen, een operatie om het probleem in de wervelkolom te corrigeren.
• injecties van ontstekingsremmende en pijnstillende medicatie (corticosteroïden) in de wervelkolom
• manuele therapie om de wervelkolom te manipuleren of te masseren. Dit wordt meestal uitgevoerd door fysiotherapeuten, chiropractici of osteopaten.
• sterkere pijnstillers zoals codeïne of tramadol

Prognose

Bij de meeste patiënten met ischias verdwijnen de symptomen binnen de vier tot zes weken zonder complicaties op de lange termijn, zelfs als de patiënt geen medische therapie zoekt. In meer ernstige gevallen of bij patiënten waarbij een neurologisch probleem aanwezig is, is een langere herstelperiode nodig. De vooruitzichten zijn echter ook dan nog steeds uitstekend.

Complicaties van druk op heupzenuw

Slechte werkomstandigheden, een psychische depressie en slechte sociaaleconomische situaties verhogen de kans op chronische, recidiverende ischias waardoor de patiënt kampt met chronische pijn. Patiënten nemen hierdoor vaak langdurig medicatie waardoor de kans op bijwerkingen verhoogt. Chronische pijn gaat bovendien mogelijk gepaard met angst, stress en een depressie. Door de rugpijn gaan patiënten soms anders lopen, hetgeen soms problemen aan de heup en/of knie veroorzaakt. Tot slot ontstaan soms complicaties als gevolg van chirurgie, zoals een infectie, een bloeding of postoperatieve pijn.

Preventie van aandoening

Het risico op ischias verkleinen is mogelijk door goed te zorgen voor de rug:

• op de juiste manier tillen
• dicht bij het voorwerp komen dat opgetild moet worden
• geleidelijk en langzaam opheffen
• het object dichtbij het lichaam houden
• met de benen tillen, de knieën buigen en vanaf de heupen naar voren bewegen
• met de voeten draaien (de rug niet draaien tijdens het tillen)
• de juiste matras kiezen zodat deze stevig genoeg is om het lichaam te ondersteunen en de rug recht te houden (deze mag niet te hard zijn)
• regelmatige lichaamsbeweging uitvoeren
• rekoefeningen doen voor en na het sporten

Lees verder

• Lage rugpijn: Oorzaken en behandeling van pijn in onderrug
• Beenpijn: Oorzaken van pijnlijk been of pijnlijke benen
• Zenuwpijn (neuralgie): Pijn door zenuwschade
• Heuppijn: Oorzaken van pijn in heup (pijnlijke heupen)
• Rugpijn: Oorzaken, symptomen & behandeling van pijnlijke rug