Spondylolisthesis: Verschuiving van wervel met pijn & zwakte

Spondylolisthesis, ook wel spondylolisthese of spondyloptosis genoemd, is een aandoening waarbij een wervel in de wervelkolom verschuift ten opzichte van de wervel eronder. Deze verschuiving kan naar voren (anterolisthesis) of naar achteren (retrolisthesis) plaatsvinden. Spondylolisthesis kan aangeboren zijn, maar ontstaat vaak later in het leven door factoren zoals artritis, trauma of stressfracturen door sportblessures. Pijn, stijfheid en zwakte in de benen zijn enkele symptomen van spondylolisthesis. Behandeling varieert van levensstijlaanpassingen en fysiotherapie tot medicatie en soms chirurgie. De prognose is over het algemeen goed, zowel bij milde als ernstige symptomen.

• Epidemiologie van de aandoening
• Mechanisme
• Soorten wervelafglijding
• Oorzaken van wervelafglijding
• Risicofactoren van spondylolisthesis
• Kinderen
• Volwassenen
• Risicogroepen
• Symptomen van spondylolisthesis
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van spondylolisthesis
• Milde tot matige verschuiving van de wervel
• Ernstige verschuiving van een wervel
• Prognose van spondylolisthesis
• Complicaties van spondylolisthesis
• Preventie en levensstijlaanpassingen
• Preventie
• Levensstijlaanpassingen

Epidemiologie van de aandoening

Prevalentie van spondylolisthesis
Spondylolisthesis is een aandoening waarbij een wervel verschuift ten opzichte van de wervel eronder. De prevalentie varieert afhankelijk van de populatie en de specifieke vorm van spondylolisthesis. In algemene populaties komt het in ongeveer 5% van de gevallen voor, maar dit percentage kan oplopen bij oudere patiënten of bij mensen die fysieke belasting ondervinden. De prevalentie is hoger bij vrouwen dan bij mannen, en de aandoening wordt vaak geassocieerd met leeftijdsgebonden degeneratie van de wervelkolom.

Verschillen tussen subtypen
Spondylolisthesis komt in verschillende vormen voor, afhankelijk van de oorzaak. Het meest voorkomende type is de degeneratieve spondylolisthesis, die voorkomt bij ouderen. Dit wordt gevolgd door de isthmische spondylolisthesis, die meestal voorkomt bij jongeren als gevolg van een defect in de wervelbogen.

Geografische variatie
Er zijn enkele aanwijzingen dat spondylolisthesis vaker voorkomt in bepaalde geografische gebieden, mogelijk door genetische of omgevingsfactoren. In sommige studies worden hogere prevalentiepercentages gerapporteerd in landen met een hoger percentage van fysiek zware beroepen of sportactiviteiten.

Leeftijd en geslacht
De meeste gevallen van spondylolisthesis ontstaan tussen de 30 en 50 jaar, maar het kan ook voorkomen in jongere of oudere leeftijdsgroepen. Vrouwen hebben over het algemeen een hogere prevalentie, vooral in de latere jaren van het leven, vermoedelijk door hormonale veranderingen die bijdragen aan degeneratieve veranderingen in de wervelkolom.

Mechanisme

Anatomische oorzaak van spondylolisthesis
Spondylolisthesis ontstaat wanneer een wervel verschuift ten opzichte van de onderliggende wervel. Dit kan optreden als gevolg van een defect in de pars interarticularis, de verbinding tussen de wervelboog en het wervellichaam, of door degeneratie van de wervelkolom door veroudering of letsel. Dit verschuiven van de wervels kan leiden tot zenuwcompressie en pijn.

Degeneratieve veranderingen en instabiliteit
Naarmate mensen ouder worden, verzwakken de tussenwervelschijven en ligamenten die de wervels op hun plaats houden. Dit kan leiden tot instabiliteit in de wervelkolom, wat het risico op spondylolisthesis vergroot. Bij oudere patiënten is degeneratie van de wervelschijven vaak de belangrijkste oorzaak.

Traumatische oorzaken
In sommige gevallen kan spondylolisthesis het gevolg zijn van een trauma, zoals een ongeluk of intensieve fysieke belasting. Dit kan leiden tot een breuk in de pars interarticularis (istmische spondylolisthesis) of andere structurele schade aan de wervelkolom.

Mechanismen van pijn en zenuwcompressie
De verschuiving van de wervels kan druk uitoefenen op de zenuwen die de wervelkolom verlaten, wat pijn, gevoelloosheid, zwakte en soms incontinentie kan veroorzaken. Dit komt meestal voor in de lumbale wervelkolom en kan ernstige gevolgen hebben voor de mobiliteit van de patiënt.

Soorten wervelafglijding

Bij retrolisthesis verschuift de bovenliggende wervel naar achteren ten opzichte van de onderliggende wervel. Bij anterolisthesis verschuift de bovenliggende wervel naar voren ten opzichte van de onderliggende wervel.

Oorzaken van wervelafglijding

Spondylolisthesis ontstaat wanneer een wervel in de wervelkolom naar voren verschuift en druk uitoefent op de wervel eronder. Dit kan veroorzaakt worden door een afwijking in de wervelkolom, trauma, artritis (gewrichtsontsteking), of stressfracturen door sportblessures.

Risicofactoren van spondylolisthesis

Kinderen

Bij kinderen ontstaat spondylolisthesis vaak tussen de vijfde lendenwervel en het eerste sacrale bot. Deze aandoening kan het gevolg zijn van een aangeboren afwijking in dit deel van de wervelkolom. Bij kinderen kan spondylolisthesis ook ontstaan door een plotseling trauma.

Volwassenen

Bij volwassenen is de meest voorkomende oorzaak een abnormale slijtage van kraakbeen en botten, zoals bij artritis. Andere risicofactoren zijn botziekten en botbreuken. Een veelvoorkomende oorzaak is spondylolyse, een vermoeidheidsbreuk van de wervel die kan leiden tot spondylolisthesis. Bepaalde sportactiviteiten, zoals gymnastiek, gewichtheffen en voetbal, kunnen overbelasting van de wervelkolom veroorzaken, vooral door frequente hyperextensie. Dit kan leiden tot een stressfractuur die de wervel verzwakt en doet verschuiven.

Risicogroepen

Atleten en zwaar lichamelijk werk
Personen die intensieve lichamelijke activiteiten ondernemen, zoals professioneel atleten of mensen die werken in fysiek zware beroepen (bijv. bouwvakkers, tillers), lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van spondylolisthesis.

Ouderen
Ouderen hebben een hoger risico vanwege de degeneratie van de wervelkolom en de tussenwervelschijven. De kans op spondylolisthesis neemt toe naarmate men ouder wordt, vooral in de lumbale wervelkolom.

Personen met aangeboren wervelafwijkingen
Mensen met aangeboren afwijkingen van de wervelkolom, zoals spina bifida of een zwakke pars interarticularis, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van spondylolisthesis, vooral op jonge leeftijd.

Obesitas en slechte lichaamshouding
Overgewicht en een slechte houding kunnen bijdragen aan extra belasting van de wervelkolom, wat het risico op spondylolisthesis verhoogt.

Symptomen van spondylolisthesis

De symptomen van spondylolisthesis kunnen variëren van mild tot ernstig. Sommige patiënten ervaren geen symptomen, terwijl anderen pas symptomen vertonen naarmate ze ouder worden. De aandoening kan leiden tot verhoogde lordose (voorwaartse kromming van de wervelkolom) en in latere stadia tot kyfose (achterwaartse kromming van de wervelkolom) door afglijden van de wervel.

De symptomen kunnen omvatten:

• Klapvoet (voetafwijking met abnormale loopgang) (soms)
• Gevoeligheid in het gebied van de verplaatste wervel
• Lage rugpijn
• Nekpijn (soms)
• Pijn in één of beide benen
• Pijn, gevoelloosheid of tintelingen in de dijen en billen
• Stijfheid, zoals rugstijfheid
• Spierspanning, zoals een strakke hamstringspier
• Zwakte in de benen

Alarmsymptomen

Pijn in de onderrug
Een van de meest voorkomende symptomen van spondylolisthesis is pijn in de onderrug, die kan verergeren bij langdurig staan, lopen of fysieke activiteit. De pijn kan ook uitstralen naar de benen, vooral bij zenuwcompressie.

Zenuwcompressie: gevoelloosheid en zwakte
Wanneer de verschuivende wervels druk uitoefenen op de zenuwen, kunnen symptomen zoals gevoelloosheid, tintelingen of zwakte in de benen optreden. Dit kan leiden tot verminderde mobiliteit en zelfs verlamming in ernstige gevallen.

Verlies van controle over de blaas of darmen
In ernstige gevallen van zenuwcompressie kan het verlies van controle over de blaas of darmen optreden, wat een dringend medisch noodgeval is.

Bewegingsbeperkingen
Bewegingen zoals het bukken, draaien of lang staan kunnen moeilijk of pijnlijk worden. De patiënt kan moeite hebben met dagelijkse activiteiten zoals lopen, zitten of opstaan.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts voert een lichamelijk onderzoek uit waarbij hij de rug van de patiënt onderzoekt en vraagt om het been recht omhoog te tillen. Dit kan ongemak of pijn veroorzaken.

Diagnostisch onderzoek
Röntgenfoto's van de wervelkolom kunnen aantonen of een wervel niet op zijn plaats zit of gebroken is. Een CT-scan of MRI-scan kan verder onderzoeken of er sprake is van een vernauwing van het wervelkanaal, bekend als spinale stenose.

Behandeling van spondylolisthesis

De behandeling van spondylolisthesis hangt af van de ernst van de wervelverschuiving.

Milde tot matige verschuiving van de wervel

De meeste patiënten met milde tot matige spondylolisthesis verbeteren door middel van rek- en strekoefeningen die de rugspieren versterken. Als de verschuiving niet ernstig is, kan de patiënt in de meeste gevallen gewoon doorgaan met sportactiviteiten, mits hij geen pijn ervaart. Het is echter belangrijk om deze activiteiten geleidelijk weer op te pakken en mogelijk contactsporten of activiteiten te vermijden die de rug kunnen overbelasten. Röntgenfoto's kunnen periodiek worden gemaakt om te controleren of de toestand niet verergert.

Andere adviezen zijn:

• Het dragen van een rugbrace om de beweging van de wervelkolom te beperken
• Pijnstillers gebruiken, zowel oraal als via injecties in de rug
• Fysiotherapie: houdingstherapie, oefentherapie, adviezen over tiltechnieken, enzovoort

Ernstige verschuiving van een wervel

Bij ernstige spondylolisthesis kan een operatie nodig zijn om de verschoven wervels te fuseren (aan elkaar vast te maken). Dit is noodzakelijk in de volgende situaties:

• Ernstige verschuiving van een wervel
• Aanhoudende ernstige pijn die niet verbetert met conservatieve behandelingen
• Moeite met het beheersen van de darmen (fecale incontinentie) of de blaas (urine-incontinentie)
• Zwakte van de spieren in één of beide benen

Prognose van spondylolisthesis

Herstel en functionele resultaten
De prognose voor spondylolisthesis hangt af van de ernst van de verschuiving en de aanwezigheid van zenuwcompressie. In veel gevallen kan pijn effectief worden beheerd met fysiotherapie, pijnbestrijding en andere conservatieve behandelingen. Bij ernstige gevallen kan chirurgie nodig zijn.

Chronische pijn en invaliditeit
Sommige patiënten ontwikkelen chronische pijn en invaliditeit als gevolg van zenuwcompressie of instabiliteit van de wervelkolom. Dit kan de kwaliteit van leven aanzienlijk beïnvloeden.

Postoperatieve resultaten
Bij patiënten die een operatie ondergaan, zoals een fusie van de wervels, kan de prognose goed zijn, vooral als de operatie tijdig wordt uitgevoerd. De meeste patiënten ervaren een significante verbetering van hun pijn en mobiliteit na de operatie.

Complicaties van spondylolisthesis

Complicaties kunnen optreden als er te veel beweging in de wervelkolom is, wat kan leiden tot druk op zenuwen. Een operatie kan dan nodig zijn om de aandoening te corrigeren.

Andere mogelijke complicaties zijn:

• Infectie
• Langdurige rugpijn
• Tijdelijke of permanente schade aan spinale zenuwwortels, wat kan leiden tot veranderingen in sensatie, spierzwakte of zelfs verlamming van de benen

Preventie en levensstijlaanpassingen

Preventie

Hoewel niet alle gevallen van spondylolisthesis te voorkomen zijn, kunnen bepaalde maatregelen helpen om het risico te verminderen:

• Vermijd overmatige belasting en repetitieve bewegingen die de wervelkolom onder druk zetten, vooral bij intensieve sporten.
• Zorg voor een goede lichaamshouding en gebruik ergonomische hulpmiddelen bij langdurig zitten.
• Voer regelmatig oefeningen uit die de rugspieren versterken en flexibiliteit bevorderen.

Levensstijlaanpassingen

Voor mensen met spondylolisthesis kunnen de volgende levensstijl aanpassingen nuttig zijn:

• Regelmatige fysiotherapie om de rugspieren te versterken en de houding te verbeteren.
• Het dragen van een rugbrace kan helpen om de wervelkolom te ondersteunen en pijn te verminderen.
• Het aanpassen van dagelijkse activiteiten om overbelasting te voorkomen, zoals het vermijden van zware tillen en repetitieve bewegingen.

Lees verder

• Lordose: Voorwaartse kromming van de wervelkolom (holle rug)
• Kyfose: Achterwaartse kromming van de wervelkolom
• Lage rugpijn: Oorzaken en behandeling van pijn in onderrug