Rugpijn: Oorzaken, symptomen & behandeling van pijnlijke rug
Rugpijn is een veel voorkomend probleem waarmee de meeste personen op een bepaald moment in het leven te maken krijgen. In de meeste gevallen is de oorzaak hiervan niet ernstig, bijvoorbeeld een eenvoudige overbelasting van een spier of ligament. Sommige oorzaken zijn wel ernstiger, zoals kanker. De acute of chronische rugpijnklachten veroorzaken mogelijk ook nog pijn aan andere lichaamsdelen en andere symptomen. Blijven bewegen is in het algemeen de meest nuttige behandeling voor patiënten met rugpijn. Sommige patiënten hebben echter verdere (een combinatie van) medische behandelingen nodig. De arts heeft dan wel eerst de oorzaak van de pijnlijke rug opgespoord via een lichamelijk onderzoek, laboratiumtesten en beeldvormende onderzoeken. De prognose is variabel en afhankelijk van de oorzaak, al is de pijn bij de meeste patiënten wel verdwenen binnen de twee weken. Enkele tips voorkomen tot slot rugpijn.
Werking van de rug
De wervelkolom (ruggengraat) is één van de sterkste delen van het lichaam die mensen veel flexibiliteit en kracht geeft. Het bestaat uit 24 wervels (soort
botten). Deze botten hebben daartussen wervelschijven. Sterke ligamenten en
spieren ondersteunen de botten. Er zijn ook de botten in het staartbeen aan de onderkant van de rug, die aan elkaar zijn gesmolten zonder de aanwezigheid van wervelschijven. Aan weerszijden van de wervelkolom lopen van boven naar beneden veel kleine gewrichten, de zogenaamde facetgewrichten. Het ruggenmerg loopt langs de wervels. Het ruggenmerg is verbonden met de
hersenen via de schedelbasis en met de rest van het lichaam door zenuwen (zenuwwortels) die door ruimtes tussen de botten van de wervelkolom lopen. Naarmate mensen verouderen, verouderen ook de structuren van de wervelkolom, zoals de gewrichten, de wervelschijven en de ligamenten. De structuren blijven sterk, maar de rug wordt wel stijver.

Overmatige lichaamsbeweging leidt mogelijk tot een pijnlijke rug /
Bron: Skeeze, PixabayOorzaken van rugpijn
Vaak ligt één van volgende oorzaken aan de basis van de pijnlijke rug:
- aandoeningen die pijn in de rug veroorzaken
- achterover leunen in stoelen
- blootstelling aan lichaamstrillingen
- een gebrek aan lichaamsbeweging hetgeen resulteert in een verstijving van de wervelkolom en spierzwakte
- een slechte houding
- een verstuiking, een breuk of een andere verwonding
- langdurig rijden zonder pauze te nemen
- langdurig staan of bukken
- onhandig buigen
- onjuist optillen, dragen, duwen of trekken
- overbelasting of een overmatig gebruik van de spieren: herhaaldelijk buigen, tillen of veel op het werk zitten
- overmatige lichaamsbeweging
- overstrekken
- rijden in een gebogen positie
- spierspanningen
- verdraaien
Artrose
Artrose tast mogelijk elk gewricht in het lichaam aan, zoals de kleine gewrichten van de wervelkolom (wervel- of facetgewrichten). Artrose van de wervelkolom treedt op als gevolg van ‘slijtage’ van het kraakbeen tussen de gewrichten van de wervelkolom. Terwijl het kraakbeen wegslijt, ontwikkelt zich een doffe, pijnlijke of kloppende pijn die verergert bij beweging. Een onaangenaam knallend / krakend gevoel is voelbaar als het kraakbeen volledig wegslijt en de gewrichten tegen elkaar beginnen te wrijven.
Stijfheid van gewrichten en een beperkt bewegingsbereik komen soms ook voor bij artrose van de wervelkolom. Naarmate wervelkolomartrose vordert, maakt het lichaam nieuwe benige gezwellen om het gewricht te stabiliseren. Deze nieuwe benige botuitsteeksels (
osteofyten) drukken uiteindelijk op nabijgelegen spinale zenuwwortels, wat gevoelloosheid en
tintelingen veroorzaakt. Naast het natuurlijke verouderingsproces, draagt obesitas (
zwaarlijvigheid) bij aan de ontwikkeling van artrose van de wervelkolom, omdat het overtollige gewicht extra stress op de wervelgewrichten legt.
Cauda equina-syndroom
Het
cauda equina-syndroom is een zeldzaam syndroom dat optreedt wanneer de zenuwbundel aan de onderkant van het ruggenmerg beschadigd of geïrriteerd raakt. Naast pijn in de lage rug, kampt een patiënt met gevoelloosheid of
tintelingen die zich naar beneden verspreiden naar één of beide
benen, een seksuele disfunctie en problemen met de controle van de blaas en de
darmen.

Vermoeidheid is één van de tekenen van fibromyalgie /
Bron: Concord90, PixabayFibromyalgie
Naast rugpijn zijn er meestal ook andere gebieden van pijn en stijfheid in de romp, de nek, de schouders, de knieën en de ellebogen aanwezig. Pijn duidt op algemene pijn of een knagende pijn. De stijfheid is vaak het ergst in de ochtend (
ochtendstijfheid). Patiënten klagen meestal dat ze zich abnormaal
moe voelen, vooral als ze moe ontwaken. Verder hebben patiënten met fibromyalgie specifieke gebieden die pijnlijk zijn bij aanraking, zogenaamde gevoelige punten.
Infectie
Een infectie in de wervelkolom zoals osteomyelitis (
botinfectie), veroorzaakt ernstige, constante pijn. Ondanks de aanwezigheid van een infectie, ervaart een patiënt niet altijd
koorts. Een geschiedenis van een eerdere rugoperatie is een mogelijke aanwijzing van een infectie.
Ischias
Rugpijn is soms geassocieerd met pijn in de benen waarbij soms ook gevoelloosheid of een tintelende gevoelens optreden. Ischias ontstaat doordat een zenuw in de wervelkolom wordt ingedrukt (
zenuwcompressie). Voor de meeste patiënten met
ischias is de
beenpijn het ergste, en ze hebben dan af en toe weinig rugpijn of zelfs geen rugklachten. In de meeste gevallen is ischias het gevolg van een uitpuilende wervelschijf die op de zenuw drukt. De meeste patiënten herstellen vrij snel, hoewel het in sommige gevallen een aantal maanden kan duren. Zachte oefeningen verlichten de symptomen van ischias. Deze zijn mogelijk onder begeleiding van een fysiotherapeut.
Kanker
Een tumor in de wervelkolom (
spinale tumor) ontstaat geïsoleerd (primaire spinale tumor) of is gevormd door
kanker elders in het lichaam (
uitgezaaide kanker), bijvoorbeeld van longkanker. Naast rugklachten die vaak 's nachts erger zijn en die naar de
schouders en nek kunnen uitstralen, ervaart een patiënt mogelijk
onverklaarbaar gewichtsverlies en ongewone vermoeidheid.
Pyelonefritis
Patiënten met een
nierinfectie ontwikkelen meestal plotselinge, intense pijn net onder de ribben in de rug die langs de zijkant naar de onderbuik of soms naar de lies uitstraalt. Verder is soms hoge koorts, koude
rillingen,
misselijkheid en
braken aanwezig. Ook urineafwijkingen komen voor:
troebele urine,
met bloed gekleurde urine, ongewoon sterk ruikende of zelfs
stinkende urine. Soms treden bijkomende blaasgerelateerde symptomen op, zoals de noodzaak om vaker dan normaal te plassen (
pollakisurie) of pijn of ongemak tijdens het plassen (
dysurie).
Osteoporose
Osteoporose is een aandoening waarbij de botten verzwakken waardoor ze sneller kunnen breken. Rugpijn door osteoporose is meestal gerelateerd aan een compressiefractuur van de wervel. Meestal is geen geschiedenis van een trauma aanwezig, maar ervaart de patiënt plotselinge rugpijn na een eenvoudige activiteit zoals bukken of
niezen. De pijn van een wervelcompressiefractuur is vaak voelbaar in de onderrug of in het midden van de rug (waar de fractuur optrad). Zelden straalt de pijn uit naar andere lichaamsdelen zoals de buik of de benen. Meestal verergert de doffe tot scherpe pijn bij beweging, en verlicht deze met rust of liggen.
Scoliose
Scoliose is een aandoening waarbij de wervelkolom kromt en draait, zoals de letter ‘S’ of de letter ‘C’. De aandoening ontwikkelt zich meestal in de kindertijd of tijdens de adolescentie. In de meeste gevallen is de oorzaak van scoliose onbekend, hoewel de zijdelingse kromming van de wervelkolom mogelijk het gevolg is van een verwonding of
aangeboren afwijking. In sommige gevallen hebben meerdere familieleden scoliose, wat een mogelijke genetische component suggereert. Door de kromming en het draaien van de wervelkolom, ontstaan rug- en nekklachten en in ernstige gevallen zelfs
ademhalingsproblemen.
Spinale stenose
Wanneer een patiënt net begint te lopen, kampt hij mogelijk met rugpijn en pijn in de benen. Meestal zijn beide benen getroffen, maar het éne been is mogelijk ernstiger aangetast dan het andere. Wanneer de pijn verdwijnt bij het gaan zitten en in rust, is mogelijk sprake van
spinale stenose. Deze aandoening is aangeboren of komt bij het verouderen tot stand. Spinale stenose ontstaat wanneer er iets op de kleine ruimte (wervelkanaal, zenuwwortelkanaal) drukt in het midden van de wervelkolom, op de plaats waar de zenuwen gelegen zijn. Deze druk ontstaat als gevolg van een bot of ligament.
Spondylitis ankylopoetica (ziekte van Bechterew)
De
ziekte van Bechterew is een chronische ontstekingsziekte van de wervelkolomgewrichten (wervels) die
lage rugpijn en stijfheid veroorzaakt. Meestal starten de pijnklachten voor veertigjarige leeftijd. De rugpijn van spondylitis ankylopoetica verbetert doorgaans met inspanning en verergert 's nachts.
Spondylose
Naarmate mensen verouderen, verzwakken de botten, wervelschijven en ligamenten in de wervelkolom van nature. Dit gebeurt allemaal tot op zekere hoogte als onderdeel van het verouderingsproces, maar het hoeft geen probleem te zijn en niet iedereen zal hier last van hebben. De wervelschijven in de wervelkolom verdunnen en de ruimtes tussen de wervels vernauwen door de veroudering. Kleine stukjes bot (osteofyten) vormen zich mogelijk aan de randen van de wervels en facetgewrichten. Dit proces staat bekend als spondylose en lijkt erg op de veranderingen veroorzaakt door artrose in andere gewrichten. Door de wervelkolom soepel te houden en de spieren rond de wervelkolom en het bekken sterk te houden, vermindert de impact van spondylose.
Verstuiking en verrekking
Spierverrekkingen en verstuikingen zijn mogelijk de meest voorkomende oorzaken van rugpijn, vooral in de onderrug. Een verrekking verwijst naar het scheuren van een spier of een pees (een vezelachtig weefsel dat spieren met bot verbindt), terwijl een verstuiking duidt op het scheuren van een ligament (een vezelachtig weefsel dat twee botten met elkaar verbindt). Met deze scheuren - die het gevolg zijn van een blessure zoals het optillen van een bank of geleidelijk overmatig gebruik - treedt een ontsteking op. Dit resulteert in pijn en in sommige gevallen spierkrampen. De pijn van een spierverrekking of verstuiking in de rug varieert van mild tot slopend en beschrijven patiënten vaak als een ‘algehele pijn’ die in de billen beweegt en verergert met beweging en verdwijnt met rust. Ook
spierstijfheid en een beperkt bewegingsbereik komen vaak voor spierverrekkingen en verstuikingen van de rug.
Uitpuilende en gescheurde schijf
De wervelschijven bevinden zich tussen aangrenzende wervels en dienen als schokabsorberende kussens. Door diverse factoren verslechteren de wervelschijven na verloop van tijd, waardoor ze sneller gaan uitpuilen of naar buiten uitsteken. Deze factoren omvatten een combinatie van het natuurlijke verouderingsproces, een trauma aan de wervelkolom, een
gewichtstoename, roken en herhaalde belasting op de wervelkolom (bijvoorbeeld langdurig zitten of zware objecten tillen). Na verloop van tijd kan de uitpuilende schijf (zonder behandeling) uiteindelijk scheuren. Hierdoor komt de inhoud (nucleus pulposus) vrij, waardoor druk ontstaat op nabijgelegen zenuwwortels of het ruggenmerg zelf. Een gescheurde wervelschijf staat bekend als een hernia. Een hernia in de onderrug veroorzaakt scherpe rugpijn die naar beneden loopt tot in de billen, lies en/of één been. Ook ontstaat mogelijk nekpijn. Naast pijn kampt een patiënt mogelijk met neurologische symptomen door een hernia, zoals spierzwakte, gevoelloosheid en tintelingen.
Andere oorzaken
Andere zeldzamere oorzaken van rugpijn zijn:

Roken vormt een risicofactor voor rugpijn /
Bron: Geralt, PixabayRisicofactoren
Rugproblemen komen vaker voor naarmate mensen verouderen. Sommige aandoeningen verhogen het risico op pijn in de rug zoals:
- een depressie: Rugpijn leidt mogelijk tot een depressie, wat soms leidt tot een gewichtstoename, wat leidt tot meer ernstige pijn en een cyclus van een verergerende depressie.
- een zwangerschap: Het dragen van een baby betekent extra gewicht, waardoor de rug extra kan worden belast
- het langdurig gebruik van geneesmiddelen waarvan bekend is dat ze de botten verzwakken, zoals corticosteroïden (het langdurig gebruik van krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken leidt sneller tot rugpijn)
- niet voldoende bewegen
- overgewicht: het extra gewicht oefent druk uit op de wervelkolom.
- roken: Rugpijn is dan te aan schade aan het weefsel in de rug veroorzaakt door roken, of omdat rokers vaker een ongezonde levensstijl hebben dan niet-rokers.
- stress: Stress veroorzaakt spanning in de rugspieren, wat rugpijn kan veroorzaken.
Geassocieerde symptomen
Een patiënt ervaart acute (plots optredende) of chronische pijn (langer dan drie maanden aanwezig). Deze treedt op in de lage rug (lage rugpijn) of de hoge rug (
hoge rugpijn). De milde tot ernstig pijn is dof, saai, kloppend, brandend, zeurend, stekend of flitsend. De pijn straalt soms ook uit naar de billen en benen. Verder komt de pijn in de rug op in aanvallen, al kampen sommige patiënten met aanhoudende rugpijnklachten. Hevige pijn wijst niet noodzakelijkerwijs op een ernstig probleem.
Diverse andere tekenen treden mogelijk ook op bij een pijnlijke rug:
- een beklemmend gevoel in de rug, het bekken en de heupen
- een verergering van de pijn na langdurig zitten of staan
- gevoelloosheid, een branderig gevoel, tintelingen, een gevoel van spelden en naalden of zwakte in één been of beide benen
- moeite met bewegen
- moeite om rechtop te staan
- spierkrampen
- spierpijn
- spierstijfheid
- spierzwakte
Ook komen soms
emotionele en psychische problemen zoals
angst en een
depressie tot uiting door de pijn.
Alarmsymptomen
Een patiënt moet de arts raadplegen wanneer één of meer van volgende alarmsymptomen aanwezig zijn:
’s nachts ontwaken van de pijn
- ernstige pijn
- ernstige zwakte in de benen (moeilijk om recht te staan)
- gevoelloosheid rond de rug of de geslachtsdelen aanwezig is
- koorts, koude rillingen, zweten of andere tekenen van een infectie
- langdurige pijnklachten (langer dan een paar dagen)
- problemen met de blaascontrole (urine-incontinentie)
- problemen met de dagelijkse activiteiten of het werk
- problemen met de darmcontrole (fecale incontinentie)
- veranderingen in de seksuele functie (zoals geen erectie kunnen krijgen)

Een bloedonderzoek is soms nodig /
Bron: Frolicsomepl, PixabayDiagnose en onderzoeken
De arts stelt een aantal vragen aan de patiënt waarbij hij de
medische geschiedenis en de huidige symptomen van de patiënt wenst te kennen. De arts wil de oorzaak kennen van pijn in de rug, maar niet altijd is hij in staat om deze te achterhalen. Als de arts na het horen van de symptomen van het uitvoeren van een lichamelijk onderzoek twijfelt over de vermoedelijke diagnose of de rug om andere redenen in beeld wil krijgen, volgt een
MRI-scan, een
CT-scan en/of
botscan. Hij zet minder vaak
röntgenfoto’s in omdat rugpijn vaak resulteert uit problemen met zachte weefsels, zoals ligamenten en spieren, die niet zichtbaar zijn op
röntgenfoto's. Voorts zet de arts mogelijk een onderzoek naar de zenuwgeleiding en een
elektromyografie (meting van de elektrische spieractivitet) in om schade aan zenuwen en/of spieren op te sporen. Tekenen van een infectie of kanker zijn op te sporen via een uitgebreid
bloedonderzoek. Ook een
urineonderzoek is soms vereist.
Zelfzorg en thuisremedies
Blijven bewegen
Het belangrijkste om rugpijn te behandelen, is blijven bewegen, doorgaan met de dagelijkse activiteiten en een gezonde levensstijl volgen. Sommige patiënten maken zich zorgen dat als ze rugpijn hebben, bepaalde activiteiten zoals tillen en draaien hun rugpijn zal verergeren. De rug en ruggengraat zijn zeer sterk en zijn ontworpen om te bewegen. Te veel rust verergert zelfs mogelijk rugpijn. Door de spieren rond de wervelkolom sterk te houden, zullen de botten en gewrichten meer ondersteuning krijgen en worden ze ontlast. Actief zijn en zo snel en zo veel mogelijk doorgaan met de dagelijkse activiteiten bespoedigt het herstel. Enkele sporten die goed zijn voor het verlichten van rugpijnklachten, zijn bijvoorbeeld fitnessen, pilates,
wandelen,
yoga en
zwemmen. Patiënten starten best rustig en verhogen geleidelijk de intensiteit en duur. Het is normaal om wat pijn te voelen, maar als een patiënt hiermee echt kan omgaan tijdens het sporten, is het belangrijk om een arts te raadplegen. Regelmatig blijven sporten, ook nadat de rugpijn verdwenen is, is belangrijk. Eventueel is een verwijzing naar de fysiotherapeut nodig voor een geschikt rugtrainingsprogramma. Bedrust mag in principe maar maximaal twee dagen gebeuren; daarna moet een patiënt gaan bewegen.
Andere zelfzorgmaatregelen
Andere tips omvatten:
- acupunctuur
- chiropractie
- correct tillen
- dieet en voeding
- een goede houding hanteren
- massage therapie
- pijnstillers nemen
- tai chi
- warmte / ijs aanbrengen
- yoga
Professionele medische behandeling
In een aantal omstandigheden is een medische behandeling vereist.
Chirurgie
Spinale chirurgie is meestal gereserveerd voor de behandeling van rugpijn waarbij alle andere maatregelen en behandelingen niet helpen. Ook zijn er een aantal aandoeningen waarbij een operatie noodzakelijk is. De arts bepaalt wanneer een operatie een geschikte behandeling voor de aandoening is.
Ergotherapie
Als de rugpijn problemen veroorzaakt bij dagelijkse activiteiten zoals aankleden, wassen en autorijden, is ergotherapie nuttig. Deze professionele zorgverstrekkers kunnen verschillende manieren aanleren om de belasting te verminderen of hulpmiddelen of gadgets aanbevelen.
Fysiotherapie
Fysiotherapie is één van de meest effectieve behandelingen voor een pijnlijke rug. Hiermee verbeteren patiënten de kracht en flexibiliteit. Een fysiotherapeut houdt toezicht op het oefenprogramma en leert specifieke oefeningen aan. Manuele therapieën, zoals manipulatie en mobilisatie van de wervelkolomgewrichten, zijn in combinatie met oefeningen eveneens waardevol.
Intrathecale pomp
Met deze geïmplanteerde pomp kan een patiënt een knop drukken om plaatselijke verdovingsmiddelen, verdovende middelen en andere pijnstillers aan het ruggenmerg toe te dienen. Dit biedt een verlichting van de pijnklachten terwijl er minder bijwerkingen ontstaan die anders vaak gepaard gaan met een via de
mond inname van deze
medicijnen.

Medicatie verlicht rugpijnklachten /
Bron: Stevepb, PixabayMedicatie
Afhankelijk van de symptomen en de duur van het probleem, zet de arts (een combinatie van) medicijnen in. Twee van de meest voorkomende medicijnen die hij inzet, zijn niet-steroïde ontstekingsremmers (
NSAID's) en spierverslappers. Epidurale spinale injecties, waarbij de arts een steroïde (cortison) injecteert in de epidurale ruimte rond de wervelkolom, worden soms gebruikt om de symptomen van ischias en spondylolisthesis te verlichten. Voor artrose van de wervelkolom is soms een steroïde injectie in het aangetaste facetgewricht aanbevolen voor pijnverlichting.
Psychotherapie
Chronische rugpijn tast de stemming van patiënten mogelijk aan. Wanneer patiënten zich hierbij niet goed voelen of angstig zijn, is het belangrijk om met iemand te praten, zoals een partner, familielid, vriend of een arts.
Cognitieve gedragstherapie is bijvoorbeeld nuttig voor patiënten met rugpijn. Het doel van deze vorm van psychotherapie is om om patiënten te helpen op een positievere manier met problemen om te gaan, door ze op te splitsen in kleinere delen.
Radiofrequente facetdenervatie
Een specialist in pijnmedicatie steekt een naald in de zenuw die verantwoordelijk is voor de pijn en schakel deze uit met behulp van een elektrische stroom die wordt gecreëerd door radiogolven. Hierdoor worden de pijnsignalen kortgesloten.
Sociaal en fysiek actief blijven
Sociaal en fysiek actief blijven is een belangrijk onderdeel van omgaan met een slecht humeur en angst, en het helpt ook bij pijnklachten. Simpele dingen, zoals lid worden van een lokaal recreatiecentrum, sportclub, wandelgroep, tuiniergroep of gewoon uitgaan en regelmatig een kopje koffie drinken bieden vaak veel voldoening.
Transcutane elektrische zenuwstimulatie (TENS)
Deze behandelingen sturen laagspannings-elektrische signalen van een klein apparaat naar het pijnlijke gebied via een soort pads op de huid.
Transcutane elektrische zenuwstimulatie biedt verlichting op korte termijn, hetzij door pijnsignalen naar de hersenen te onderbreken of door de productie van endorfine (de natuurlijke pijnstillers van het lichaam) te stimuleren.
Prognose van pijnlijke rug
De duur van rugpijn is afhankelijk van de oorzaak. Als de pijn bijvoorbeeld resulteert uit overbelasting, verdwijnen de symptomen meestal na enkele dagen of weken en mag de patiënt geleidelijk terugkeren naar de normale activiteiten. Zwaar tillen, langdurig zitten of plotseling buigen of draaien is echter niet aanbevolen totdat de rug weer helemaal beter is. Vrouwen met rugpijn veroorzaakt door het extra gewicht van de zwangerschap worden bijna altijd beter na de bevalling. Patiënten die zwaarlijvig zijn, moeten mogelijk afvallen voordat de rugpijn afneemt. Patiënten met rugpijn veroorzaakt door pyelonefritis beginnen zich vaak beter te voelen binnen enkele dagen nadat ze zijn begonnen met het innemen van
antibiotica, hoewel ze meestal tot twee weken antibiotica moeten blijven gebruiken. Patiënten met ernstigere vormen van rugpijn veroorzaakt door wervelproblemen of problemen met de wervelkolomzenuwen ervaren mogelijk aanhoudende rugpijn die maanden tot jaren aanhoudt.

Gewicht verliezen bij overgewicht vermindert het risico op rugpijn /
Bron: Tobyotter, Flickr (CC BY-2.0)Preventie van rugklachten
Rugpijn is één van de meest voorkomende en ongemakkelijke aandoeningen. Diverse tips helpen echter om het ontstaan en/of de progressie van rugpijn te voorkomen:
- een gezond gewicht behouden
- een goede houding en lichaamsmechanica oefenen (zoals tillen door de knieën te buigen in plaats van de taille te gebruiken)
- een trainingsprogramma uitvoeren dat de rompspieren versterkt en weinig impact heeft (bijvoorbeeld zwemmen, wandelen, yoga of pilates)
- langdurig zitten of staan vermijden
- regelmatig sporten maar zowel voor als na het sporten uitrekoefeningen uitvoeren
- schadelijke gewoonten zoals roken vermijden
- slapen op een bed dat de wervelkolom goed ondersteunt en Slapen op de zij of op de rug met een kussen onder de knieën indien mogelijk
Lees verder