Scoliose: Zijdelingse kromming van de wervelkolom

Scoliose is de abnormale zijdelingse (laterale) kromming en verdraaiing van de wervelkolom, die normaal gesproken recht en verticaal is. Scoliose wordt het vaakst vastgesteld tijdens de groeispurt in de puberteit, maar kan op elke leeftijd voorkomen. De oorzaak van scoliose is meestal onbekend, hoewel enkele aandoeningen wel tot scoliose kunnen leiden. In de meeste gevallen zijn de symptomen mild en is behandeling niet nodig, maar bij ernstige kromming kunnen zowel braces als chirurgie worden overwogen. In Nederland is er een actieve contactgroep voor scoliosepatiënten.

• Epidemiologie
• Prevalentie van scoliose
• Geslachtsverhouding
• Geografische variaties
• Mechanisme
• Ontwikkeling van scoliose
• Posturale en structurele veranderingen
• Neurologische en musculaire oorzaken
• Oorzaken en vormen van scoliose
• Risicofactoren
• Genetische aanleg
• Adolescentie en geslacht
• Slechte houding en levensstijl
• Risicogroepen
• Kinderen en adolescenten
• Ouderen
• Patiënten met neurologische aandoeningen
• Symptomen: Zijdelingse kromming van de wervelkolom
• Alarmsymptomen
• Asymmetrie van de schouders of taille
• Pijn in de rug
• Beperkingen in beweging
• Veranderingen in de houding of lichaamspositie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van scoliose: Van observatie tot chirurgie
• Prognose
• Verwachtingen op lange termijn
• Behandeling en uitkomst
• Levenskwaliteit
• Complicaties van scoliose
• Preventie
• Vroege opsporing en controle
• Versterkende oefeningen en houdingstraining
• Beperkingen van risicofactoren
• Contactgroep voor scoliosepatiënten

Epidemiologie

Prevalentie van scoliose

Scoliose is een aandoening waarbij de wervelkolom zijwaarts kromt, vaak in de vorm van een "S" of een "C". Het komt relatief vaak voor, met een prevalentie van ongeveer 2-3% in de algemene bevolking. De meeste gevallen zijn mild, en de kromming kan naarmate een persoon ouder wordt verergeren. De prevalentie van scoliose varieert echter afhankelijk van de leeftijd en het type scoliose. Bij kinderen, vooral tijdens de groeispurts in de adolescentie, is scoliose vaker aanwezig, terwijl de aandoening bij volwassenen vaak voorkomt bij mensen die al vroeg tekenen van de aandoening vertonen.

Geslachtsverhouding

Scoliose komt vaker voor bij meisjes dan bij jongens, vooral wanneer de aandoening zich ontwikkelt tijdens de puberteit. Ongeveer 70-90% van de gevallen van idiopathische scoliose (de meest voorkomende vorm) zijn bij meisjes. De afwijkingen bij meisjes hebben echter een grotere kans om ernstiger te zijn en om behandeling te vereisen.

Geografische variaties

De prevalentie van scoliose vertoont geografische variaties, hoewel deze verschillen meestal klein zijn. In sommige gevallen zijn er aanwijzingen dat scoliose meer voorkomt in geïndustrialiseerde landen, mogelijk door omgevingsfactoren, genetische predisposities of veranderde levensstijl.

Mechanisme

Ontwikkeling van scoliose

Scoliose kan zich ontwikkelen door verschillende mechanismen. Het ontstaan van scoliose kan variëren, afhankelijk van de oorzaak van de kromming. In de meeste gevallen, vooral bij idiopathische scoliose, is de exacte oorzaak onbekend. Het lijkt te ontstaan door een verstoring van de groei van de wervels, die de wervelkolom doen draaien en zijwaarts krommen.

Posturale en structurele veranderingen

Scoliose kan het gevolg zijn van structurele veranderingen in de wervels of de wervelkolom. Bijvoorbeeld, ongelijke groei van de wervels kan leiden tot asymmetrie, wat een zijwaartse kromming veroorzaakt. Posturale scoliose, die optreedt door verkeerd zitten of staan, kan ook bijdragen aan het ontstaan van een kromming, maar dit type scoliose is vaak reversibel door therapie en veranderingen in houding.

Neurologische en musculaire oorzaken

In sommige gevallen kan scoliose het gevolg zijn van neurologische of musculaire aandoeningen die de symmetrie van de wervelkolom verstoren. Aandoeningen zoals cerebrale parese of spinale spieratrofie kunnen leiden tot secundaire scoliose door verstoorde spierspanning en asymmetrische trek op de wervelkolom.

Oorzaken en vormen van scoliose

In veel gevallen is de oorzaak van scoliose onbekend. Dit wordt in medische termen "idiopathische scoliose" genoemd. Voordat de arts deze diagnose stelt, onderzoekt hij of andere factoren verantwoordelijk kunnen zijn voor de kromming. De oorzaken van scoliose worden onderverdeeld in niet-structurele (functionele) scoliose en structurele scoliose.

Niet-structurele (functionele) scoliose
Deze vorm van scoliose ontstaat wanneer de kromming wordt veroorzaakt door tijdelijke problemen zonder dat de wervelkolom zelf structureel afwijkend is. Dit kan het gevolg zijn van een onderliggend probleem zoals:

• Een beenlengteverschil
• Spierspasmen
• Ontstekingen zoals appendicitis (ontsteking van de blindedarm)
• Appendicitis (ontsteking van het wormvormig aanhangsel van de blindedarm)

Structurele scoliose
Structurele scoliose kan ontstaan door een breed scala aan oorzaken, zoals:

• Erfelijke aandoeningen zoals het Marfan-syndroom, een bindweefselziekte
• Neuromusculaire aandoeningen zoals cerebrale parese (hersenverlamming), poliomyelitis of spierdystrofie
• Aangeboren afwijkingen zoals hemivertebra, waarbij een wervel niet normaal ontwikkeld is
• Verwondingen, infecties, tumoren, metabole aandoeningen, bindweefselaandoeningen, reumatische aandoeningen of onbekende factoren (idiopathische scoliose)

Risicofactoren

Genetische aanleg

Er is een sterke genetische component bij scoliose, vooral bij idiopathische scoliose. Patiënten met familieleden die scoliose hebben, lopen een verhoogd risico. Genetische factoren kunnen bijdragen aan een verstoorde botgroei of afwijkingen in de wervels, wat de kans op het ontwikkelen van scoliose verhoogt.

Adolescentie en geslacht

Scoliose komt vaker voor bij adolescenten, vooral tijdens de groeispurt die optreedt in de vroege tienerjaren. Meisjes hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van ernstigere vormen van scoliose, wat een risicofactor is voor de noodzaak van medische interventie.

Slechte houding en levensstijl

Hoewel slechte houding op zichzelf niet de primaire oorzaak is van scoliose, kan het bijdragen aan de verergering van posturale scoliose, vooral bij kinderen en adolescenten die veel tijd doorbrengen met zitten, bijvoorbeeld tijdens het gebruik van computers of smartphones.

Risicogroepen

Kinderen en adolescenten

Kinderen en adolescenten vormen de grootste risicogroep voor het ontwikkelen van scoliose, vooral tijdens de snelle groei die voorkomt rond de puberteit. Het risico is groter bij meisjes, aangezien zij vaker te maken krijgen met ernstigere gevallen van scoliose die behandeling vereisen.

Ouderen

Ouderen kunnen ook een verhoogd risico op scoliose ervaren als gevolg van degeneratieve veranderingen in de wervelkolom, zoals osteoporose en afname van de botdichtheid. Deze veranderingen kunnen leiden tot een kromming van de wervelkolom, vooral als de wervels afnemen in hoogte.

Patiënten met neurologische aandoeningen

Patiënten met bepaalde neurologische aandoeningen, zoals spinale spieratrofie of cerebrale parese, lopen een groter risico op het ontwikkelen van scoliose. Deze aandoeningen kunnen de spieren en zenuwen beïnvloeden die de wervelkolom ondersteunen, wat kan leiden tot een structurele kromming.

Symptomen: Zijdelingse kromming van de wervelkolom

Scoliose kan leiden tot een zichtbare kromming van de wervelkolom. De kromming kan C- of S-vormig zijn (een dubbele bocht in het geval van een S-vorm). Kenmerken van scoliose zijn onder andere:

• Ongelijke schouders: één schouder kan hoger staan dan de andere
• Ongelijke taille: dit kan problemen veroorzaken bij het aankleden
• Een prominente ribbenkast bij een grote kromming, die meer uitsteekt dan normaal
• Mogelijk verschil in beenlengte

Rugpijn komt vaak voor bij volwassenen met scoliose. Jonge patiënten ervaren meestal minder ernstige symptomen en pijn. Scoliose kan ook samen voorkomen met kyfose (vooroverbuiging van de wervelkolom), wat in medische termen kyfoscoliose wordt genoemd.

Alarmsymptomen

Asymmetrie van de schouders of taille

Een van de belangrijkste alarmsymptomen van scoliose is asymmetrie in de schouders of taille. Dit kan zich uiten in ongelijke schouderhoogtes of een kromming van de wervelkolom die zichtbaar is bij staan of zitten.

Pijn in de rug

Hoewel scoliose vaak geen pijn veroorzaakt, kunnen sommige patiënten rugpijn ervaren, vooral als de kromming ernstig is of verergert. Rugpijn kan het gevolg zijn van extra belasting op de wervelkolom en de omliggende spieren.

Beperkingen in beweging

Ernstige scoliose kan leiden tot beperkingen in de beweeglijkheid van de wervelkolom, waardoor patiënten moeite kunnen hebben met buigen, draaien of het uitvoeren van bepaalde lichamelijke activiteiten.

Veranderingen in de houding of lichaamspositie

Wanneer scoliose verergert, kunnen patiënten veranderingen in hun houding opmerken, zoals een scheve houding of het neigen van het bovenlichaam naar één kant.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts begint met het verzamelen van de medische voorgeschiedenis van de patiënt en voert vervolgens een lichamelijk onderzoek uit. Dit kan onder andere inhouden dat de patiënt voorover buigt om te controleren of er een asymmetrie in de ribbenkast aanwezig is. Daarnaast wordt een neurologisch onderzoek uitgevoerd om spierzwakte, gevoelloosheid en abnormale reflexen te testen.

Diagnostisch onderzoek
Een röntgenfoto van de wervelkolom is gebruikelijk om de diagnose scoliose te bevestigen. Als er aanvullende twijfels bestaan, bijvoorbeeld bij vermoeden van een tumor, kan een MRI-scan worden uitgevoerd om verdere inzichten te verkrijgen.

Behandeling van scoliose: Van observatie tot chirurgie

Observatie
Bij jonge patiënten met een lichte kromming is vaak geen onmiddellijke behandeling nodig. De kromming kan soms spontaan verbeteren met de groei. Regelmatige controle door de arts is belangrijk om de voortgang van de aandoening te monitoren.

Braces en chirurgie
Wanneer de kromming verergert of significante progressie vertoont, kunnen speciale braces worden ingezet om verdere verslechtering te voorkomen. In gevallen waarbij de kromming meer dan 40 graden bedraagt, kan chirurgie noodzakelijk zijn. De operatie omvat het inbrengen van metalen staven, schroeven, haken en/of draden om de wervelkolom te stabiliseren. Bij kinderen en adolescenten worden deze regelmatig aangepast naarmate de patiënt groeit. Voor oudere kinderen en volwassenen kan scoliose vaak niet verbeteren en kan pijnbeheersing met pijnstillers en fysiotherapie nodig zijn. Indien deze behandelingen niet effectief zijn, kan een operatie overwogen worden.

Alternatieve therapieën
Alternatieve behandelingen kunnen voedingssupplementen, chiropractische manipulaties en elektrische stimulatie van de spieren omvatten. Het is ook belangrijk voor patiënten om actief te blijven en hun algemene conditie te verbeteren.

Prognose

Verwachtingen op lange termijn

De prognose voor scoliose hangt af van de ernst van de kromming en de snelheid waarmee deze zich ontwikkelt. Bij milde gevallen van scoliose kunnen patiënten een normaal leven leiden zonder dat medische interventie nodig is. Ernstigere gevallen kunnen echter leiden tot chronische pijn, beperkingen in mobiliteit, en in sommige gevallen, ademhalingsproblemen als gevolg van de druk op de longen.

Behandeling en uitkomst

De meeste gevallen van scoliose kunnen effectief worden beheerd met niet-chirurgische behandelingen, zoals het dragen van een brace om de kromming te stabiliseren. Bij ernstige gevallen kan een operatie nodig zijn om de wervelkolom te corrigeren en verdere complicaties te voorkomen. De uitkomst van chirurgische behandelingen is over het algemeen positief, hoewel herstel tijd kan vergen.

Levenskwaliteit

De impact van scoliose op de levenskwaliteit hangt af van de ernst van de aandoening. Voor patiënten met ernstige scoliose die pijn of mobiliteitsproblemen ervaren, kan de levenskwaliteit verminderd zijn. Met behandeling kunnen de meeste mensen echter goed functioneren en een actieve levensstijl behouden.

Complicaties van scoliose

Ernstige scoliose kan emotionele en lichamelijke problemen veroorzaken. Vooral tieners kunnen last hebben van een negatief zelfbeeld door hun lichaamsafwijking. In zeldzame gevallen kan ernstige scoliose leiden tot complicaties zoals een verhoogde druk op het hart en de longen, wat kan resulteren in ademhalingsproblemen.

Preventie

Vroege opsporing en controle

Vroege opsporing van scoliose is essentieel om de progressie van de aandoening te voorkomen. Regelmatige screening van kinderen en adolescenten tijdens de groeifases kan helpen om scoliose in een vroeg stadium te identificeren en tijdige interventie mogelijk te maken.

Versterkende oefeningen en houdingstraining

Hoewel het niet altijd mogelijk is om scoliose volledig te voorkomen, kunnen versterkende oefeningen en het trainen van een goede houding bijdragen aan het voorkomen van de verergering van de aandoening. Het verbeteren van de spierkracht rond de wervelkolom kan helpen om de belasting op de wervels te verminderen.

Beperkingen van risicofactoren

Het minimaliseren van risicofactoren zoals overgewicht en slechte houding kan de kans op het ontwikkelen van scoliose verkleinen. Het dragen van ondersteunende schoenen en het nemen van pauzes bij langdurig zitten kan bijdragen aan een gezonde wervelkolom en het verminderen van de kans op posturale scoliose.

Contactgroep voor scoliosepatiënten

Patiënten met scoliose in Nederland kunnen terecht bij de "Vereniging van scoliosepatiënten". Deze vereniging biedt informatie over de aandoening en organiseert lotgenotencontact.

Lees verder

• Kyfose: Achterwaartse kromming van de wervelkolom
• Kyfoscoliose: Abnormale kromming van wervelkolom
• Borstkas en pleura: Aandoeningen, afwijkingen en problemen