Marfan-syndroom: Symptomen aan hart (aorta), ogen en skelet

Het syndroom van Marfan is een erfelijke aandoening die de bindweefsels van het lichaam aantast. Het beïnvloedt voornamelijk het hart en de bloedvaten, het skelet en de ogen, maar kan ook invloed hebben op andere organen zoals het gezicht, de huid en de longen. Deze multisystemische aandoening wordt veroorzaakt door een spontane genmutatie in het fibrilline-1 (FBN1) gen. Hoewel er geen genezing voorhanden is, kunnen symptomatische en ondersteunende behandelingen de levenskwaliteit verbeteren. Antonin Bernard Jean Marfan, een Franse kinderarts, beschreef het syndroom voor het eerst in 1896.

• Synoniemen Marfan-syndroom
• Epidemiologie syndroom van Marfan
• Oorzaken en erfelijkheid
• Symptomen: Gezicht, hart (verwijding aorta), huid, longen, ogen en skelet
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling skelet- en bindweefselaandoening
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen Marfan-syndroom

Het Marfan-syndroom (MFS) is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• Marfans abiotrofie
• mesodermale dystrofie
• syndroom van Marfan

Epidemiologie syndroom van Marfan

De geschatte incidentie van het syndroom van Marfan bedraagt 1-3 per 10.000 personen. Vanwege de moeilijkheid bij het stellen van de diagnose bij patiënten met milde symptomen, is de aandoening wellicht ondergediagnosticeerd. De werkelijke frequentie van dit syndroom is met andere woorden moeilijk te bepalen. De ziekte komt tot slot wereldwijd voor, zonder voorliefde voor beide geslachten.

Oorzaken en erfelijkheid

Genmutatie

Een gendefect in het gen fibrilline-1 (FBN1) veroorzaakt het Marfan-syndroom. Fibrilline-1 speelt een belangrijke rol als bouwsteen voor bindweefsel in het lichaam en is vrijwel overal te vinden, vandaar de grote variëteit aan symptomen. Het gendefect doet de lange botten van het lichaam daarnaast te veel groeien. Patiënten met dit syndroom hebben bijgevolg een grote lengte en lange armen en benen.

Overerving

De overerving van het syndroom verloopt op autosomaal dominante wijze. Hierdoor is één kopie van het gemuteerde gen reeds voldoende om de aandoening te veroorzaken. Bij tot 30% van de patiënten ontstaat de aandoening de novo (spontaan) waarbij geen familiale geschiedenis van het syndroom bekend is. Bij deze patiënten ontstaat een nieuwe genverandering.

Symptomen: Gezicht, hart (verwijding aorta), huid, longen, ogen en skelet

De multisystemische ziekte kent een scala van symptomen die niet bij iedereen allen tot uiting komen. Ook de ernst, uitgebreidheid en de startleeftijd van de symptomen is zeer variabel. Vooral het hart, het skelet en de ogen zijn aangetast. Maar ook afwijkingen aan het gezicht, de huid en de longen zijn geïdentificeerd.

Gezicht

Het hoofd van de patiënt is eerder lang wat gekend is als "dolichocefalie". Het gezicht is verder lang en smal. Bovendien is een sterk gebogen gehemelte met overvolle tanden en een kleine kaak (micrognathie) mogelijk.

Hart en bloedvaten

Het meest voorkomende en ernstige symptoom van het Marfan-syndroom is een dilatatie (verwijding) van de aorta. Dit is het belangrijkste bloedvat dat bloed van het hart naar de rest van het lichaam voert. Door de dilatatie scheurt de wand van de aorta, wat in medische termen gekend is als “aortadissectie”. Dit is het meest ernstige of levensbedreigende symptoom van het syndroom van Marfan. De aandoening brengt nog andere cardiovasculaire afwijkingen (afwijkingen aan het hart en de bloedvaten) met zich mee, waaronder klepgebreken en multipele aneurysmata.

Huid

In tegenstelling tot verscheidene andere bindweefselaandoeningen, zoals het Ehlers-Danlos syndroom (symptomen aan huid en gewrichten), hebben patiënten met het syndroom van Marfan een normale huidtextuur en elasticiteit. De meest voorkomende huidafwijking is striae atrophicae (witte littekens in de huid), die zich voordoet bij ongeveer tweederde van de patiënten.

Skelet

Patiënten hebben een grote lichaamslengte (groter dan familieleden die niet lijden aan het syndroom van Marfan) en ze zijn ook mager. Ook het hebben van lange, dunne vingers (arachnodactylie) en lange armen met een grote afstand tussen de toppen van de middelvingers bij zijwaarts gestrekte armen is een mogelijk symptoom. Permanent gebogen vingers en/of tenen (camptodactylie) is tevens gerapporteerd bij sommige patiënten. De patiënt verschijnt eveneens met dunne en lange benen en platvoeten. Kyfoscoliose, een combinatie van de skeletafwijkingen kyfose (achterwaartse kromming van de wervelkolom) en scoliose (zijdelingse kromming van de wervelkolom) behoren tot de mogelijke symptomen. Soms heeft de patiënt een kippenborst (pectus carinatum) of een trechterborst, beide borstkasafwijkingen. Overstrekbare gewrichten (maar meestal niet de ellebogen) en spierzwakte zijn tot slot nog andere symptomen waarmee de patiënt zich soms presenteert.

Ogen

Daarnaast vertonen sommige patiënten een dislocatie (verplaatsing) van de ooglens (ectopia lentis). Deze oogafwijking resulteert ook snel in progressieve myopie (medische term voor “bijziendheid”). Andere oogproblemen omvatten een netvliesloslating, glaucoom of cataract (staar: troebele ooglens).

Longen

Soms zijn ook de longen getroffen. De patiënt ontwikkelt dan een klaplong, wat in medische termen gekend is als een pneumothorax. Bij deze longaandoening ontsnapt lucht uit de longen en komt dit terecht in de borstholte waardoor de longen inklappen.

Bijkomende symptomen

Bijkomende symptomen omvatten ontwikkelingsstoornissen en een liesbreuk (uitstulping of zwelling in lies of balzak).

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een lichamelijk onderzoek uit bij de patiënt. Hij bemerkt dat de patiënt lijdt aan hypermobiliteit (pijn aan gewrichten & spieren en vermoeidheid). Ook vertoont de patiënt mogelijk symptomen van een aneurysma (uitstulping van een deel van een slagader), klaplong en hartklepproblemen. Tijdens een oogonderzoek krijgt de oogarts de afwijkingen aan de lens of het hoornvlies, de netvliesloslating en de andere oogproblemen in beeld. Hij gebruikt hierbij een oftalmoscoop (oogspiegel) om de achterkant van het oog te beoordelen. Hiervoor verwijdt hij eerst nog de pupillen van de patiënt met pupil verwijdende oogdruppels, gekend als "mydriatica".

Diagnostisch onderzoek

Voor het diagnosticeren van het syndroom van Marfan is geen specifieke test beschikbaar. De arts doet daarom meerdere onderzoeken om de symptomen van de patiënt in kaart te brengen. Een genetisch onderzoek (bloedonderzoek) helpt met de diagnose wanneer de mutatie in het gen FBN1 aanwezig is. Voorts is een echocardiografie aanbevolen.

Differentiële diagnose

Volgende aandoeningen en syndromen zijn de differentiële diagnose voor het Marfan-syndrom. De symptomen van deze ziekten zijn gelijkaardig en daarom verwart de arts deze soms met het syndroom van Marfan:

• familiale ectopia lentis
• het aorta aneurysma syndroom
• het Beals-syndroom
• het Ehlers-Danlos-syndroom
• het familiale thoracale aorta aneurysma syndroom
• het Loeys-Dietz aorta aneurysma syndroom
• het MASS-syndroom
• het mitralisklepprolaps syndroom (bloed stroomt terug naar linkerboezem)
• het Shprintzen-Goldberg syndroom
• homocystinurie veroorzaakt door een tekort aan cystathionine β synthase

Behandeling skelet- en bindweefselaandoening

Deze ziekte is niet te genezen. De behandeling van patiënten met het syndroom van Marfan gebeurt multidisciplinair waarbij meerdere artsen samenwerken: een geneticus, een cardioloog, een orthopedist en/of een oogarts. Patiënten met een aorta dilatatie krijgen medicijnen (bètablokkers). Hierbij is ook een regelmatige echocardiografie nodig. Een aortadissectie valt te voorkomen door het nemen van de juiste medicijnen en het preventief operatief vervangen van een verwijde aorta voordat deze scheurt. Om een endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart) te voorkomen, nemen patiënten met een hartklepaandoening preventief antibiotica voordat ze een tandheelkundige behandeling ondergaan. Bij de ooggerelateerde symptomen krijgt de patiënt tot slot een bril of indien nodig chirurgie.

Prognose

De prognose voor patiënten met het Marfan-syndroom varieert sterk, afhankelijk van de ernst van de symptomen en de effectiviteit van de behandeling:

• Levensverwachting: Dankzij vooruitgang in medische behandelingen en technologieën is de levensverwachting voor veel patiënten met het Marfan-syndroom aanzienlijk verbeterd. Vroeger was de levensverwachting vaak aanzienlijk verkort door ernstige hart- en vaatproblemen, maar met tijdige interventies en medicatie kunnen veel patiënten nu een relatief normale levensduur verwachten.
• Kwaliteit van leven: De kwaliteit van leven kan variëren afhankelijk van de mate van symptomen en complicaties. Regelmatige medische controles en een goed beheerd behandelplan helpen om de symptomen te beheersen en complicaties te voorkomen. Patiënten die goed gemanaged worden, kunnen een actieve en gezonde levensstijl behouden, hoewel aanpassingen in hun activiteiten en levensstijl soms noodzakelijk zijn.
• Langetermijnmonitoring: Jaarlijkse echocardiografieën en andere relevante medische onderzoeken zijn cruciaal om de voortgang van de aandoening te monitoren en vroegtijdige tekenen van complicaties te detecteren. Dit helpt bij het voorkomen van ernstige problemen zoals aorta-dilatatie en -dissectie.

Complicaties

Het Marfan-syndroom kan leiden tot verschillende ernstige complicaties, vooral als de aandoening niet goed wordt behandeld:

• Hart- en vaatproblemen: Een van de ernstigste complicaties is aortadilatatie (verwijding van de aorta) en aortadissectie (scheur in de aorta), wat levensbedreigend kan zijn. Andere cardiovasculaire complicaties kunnen klepgebreken en aneurysmata in andere delen van het lichaam zijn.
• Skeletale complicaties: Patiënten kunnen last hebben van ernstige skeletafwijkingen zoals scoliose (zijwaartse kromming van de wervelkolom), kyfose (overmatige kromming naar achteren) en platvoeten. Deze problemen kunnen leiden tot pijn en verminderde mobiliteit.
• Oculaire complicaties: Dislocatie van de ooglens, myopie (bijziendheid), glaucoom (verhoogde oogdruk) en cataract (staar) zijn mogelijke complicaties. Deze kunnen visuele problemen en verminderde gezichtsvermogen veroorzaken.
• Longcomplicaties: In sommige gevallen kan het Marfan-syndroom leiden tot problemen zoals pneumothorax (klaplong), wat ademhalingsproblemen en pijn kan veroorzaken.
• Andere complicaties: Overige mogelijke complicaties zijn onder meer spierzwakte en verminderde flexibiliteit van de gewrichten, wat kan bijdragen aan een verminderd bewegingsbereik en fysieke ongemakken.

Preventie

Hoewel het Marfan-syndroom een erfelijke aandoening is en niet kan worden voorkomen, kunnen er maatregelen worden genomen om complicaties te voorkomen en de gezondheid van de patiënt te bevorderen:

• Regelmatige medische controles: Vroegtijdige opsporing van complicaties door regelmatige controles, zoals echocardiografieën en oogonderzoeken, kan helpen bij het vroegtijdig behandelen van symptomen en het voorkomen van ernstige gevolgen.
• Medicatie: Patiënten met aortadilatatie kunnen bètablokkers of andere medicijnen krijgen om de voortgang van de verwijding te vertragen en het risico op aortadissectie te verminderen.
• Preventieve chirurgie: In sommige gevallen kan een preventieve operatie nodig zijn om een ernstig verwijdde aorta te vervangen voordat deze kan scheuren.
• Aanpassingen in levensstijl: Het vermijden van intensieve fysieke activiteiten en contactsporten kan helpen om stress op het cardiovasculaire systeem te minimaliseren en blessures te voorkomen. Een gezond dieet en regelmatige lichaamsbeweging kunnen bijdragen aan het algemene welzijn.
• Educatie en ondersteuning: Voorlichting over het Marfan-syndroom en toegang tot ondersteunende diensten kunnen patiënten en hun families helpen bij het omgaan met de ziekte en het nemen van geïnformeerde beslissingen over hun gezondheid.