Piriformis-syndroom: Pijn in bil door druk op heupzenuw

Het piriformis-syndroom is een aandoening die tot stand komt door compressie (druk) van de heupzenuw rond de piriformis-spier. Overbelasting, een trauma of anatomische afwijkingen liggen vaak aan de basis van deze aandoening. Pijn en gevoelloosheid in de billen en aan het been zijn de bekendste symptomen. Vaak verergeren de klachten door te gaan zitten of rennen. De diagnose is lastig omdat er geen definitieve test is voor het opsporen van het piriformis-syndroom. De behandeling bestaat uit het vermijden van de activiteiten die problemen veroorzaken in combinatie met diverse therapieën. Bij een snelle diagnose en behandeling van het onderliggend probleem zijn de vooruitzichten goed.

• Synoniemen piriformis-syndroom
• Oorzaken: Druk van piriformis-spier op heupzenuw
• Piriformis-spier
• Heupzenuw
• Risicofactoren
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen: Pijn in de bil en been
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van bilpijn
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose
• Preventie van aandoening

Synoniemen piriformis-syndroom

Het piriformis-syndroom is ook gekend als:

• piriformis spier syndroom
• piriformis syndroom (zonder koppelteken)
• piriformissyndroom

Oorzaken: Druk van piriformis-spier op heupzenuw

Het piriformis-syndroom is een zeldzame neuromusculaire aandoening waarbij de piriformis-spier druk uitoefent op de heupzenuw. De piriformis-spier is bij het syndroom verdikt, verkort en/of gespannen.

Piriformis-spier

De piriformis-spier (musculus piriformis) is een platte, peervormige (piriformis) spier die zich in de billen bij de bovenkant van het heupgewricht bevindt. Deze spier is nodig voor het bewegen van het onderlichaam omdat dit het heupgewricht stabiliseert en het dijbeen van het lichaam weg tilt en draait. Hierdoor is het mogelijk om te lopen, het gewicht van de ene naar de andere voet te verplaatsen en het evenwicht te behouden. De spier is bovendien nodig voor het optillen en draaien van de dijen.

Heupzenuw

De nervus ischiadicus (heupzenuw) is een dikke en lange zenuw in het lichaam. Deze grootste zenuw in het lichaam passeert langs of gaat door de piriformis-spier, gaat langs de achterkant van het been en vertakt uiteindelijk in kleinere zenuwen die in de voeten eindigen. Zenuwcompressie (beknelde zenuw) is het vaak het resultaat vaneen kramptoestand (spasmen) van de piriformis-spier.

Risicofactoren

Aandoeningen

Een val op de bil of een ongeluk leidt mogelijk tot de pijnlijke aandoening. Verder zijn anatomische afwijkingen, gewrichtsstijfheid, spierzwakte en een blessure aan de onderrug geassocieerd met het piriformis-syndroom. Patiënten met cysten (abnormaal gevormde zakvormige holten in het lichaam), tumoren of pseudo-aneurysmata in of nabij de piriformis-spier lopen ook een verhoogd risico op het piriformis-syndroom.

Omgevingsfactoren

Meestal is een geschiedenis van trauma's in het gebied aanwezig, wat het gevolg is van repetitieve, krachtige activiteiten (bijvoorbeeld lange afstanden hardlopen of langdurig zitten). Een slechte houding speelt bovendien een belangrijke rol in de totstandkoming van het piriformis-syndroom. Overgewicht (bijvoorbeeld door een zwangerschap) vormt tevens een risicofactor. Vrouwen lijden verder vaker aan de aandoening met bil- en beenpijn dan mannen. Het piriformis-syndroom komt tot slot het vaakst voor bij patiënten rond de veertig jaar.

Symptomen: Pijn in de bil en been

Meestal is slechts één heup op een bepaald moment aangetast. Het is wel mogelijk dat beide heupen op enig moment in het leven van de patiënt aangetast zijn door het piriformis-syndroom. De pijn treedt geleidelijk op of verschijnt plotseling (bijvoorbeeld na een ongeval). De klinische presentatie is erg variabel.

Een patiënt met het piriformis-syndroom heeft intermitterende (met tussenpozen) pijn, tintelingen (paresthesieën) of gevoelloosheid in de billen. De stekende pijn is mogelijk ernstig en strekt zich uit over de lengte van de heupzenuw (ischias). De bilpijn is te wijten aan de druk van piriformis-spier tegen de heupzenuw, wat bijvoorbeeld plaatsvindt bij het zitten op een autostoel, het fietsen of bij het hardlopen. De pijn is ook voelbaar tijdens het traplopen, het uitoefenen van een stevige druk direct op de piriformis-spier of langdurig gaan zitten. De meeste patiënten met ischias lijden echter niet aan het piriformis-syndroom. De zenuwpijn straalt mogelijk wel uit (uitstralingspijn) naar het been, meer bepaald pijn in de achterkant van het bovenbeen, de kuit of soms ook in de voet. Rugpijn komt slechts zelden voor.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
Het is niet eenvoudig om het piriformis-syndroom te diagnosticeren omdat hiervoor geen specifieke testen bestaan (oktober 2020). De arts bevraagt de patiënt over de medische geschiedenis. De diagnose van het piriformis-syndroom gebeurt door de informatie van het vraaggesprek met de patiënt en een lichamelijk onderzoek. Bij dit lichamelijk onderzoek moet de patiënt verschillende bewegingen maken om de pijn aan de piriformis-spier uit te lokken. Soms ontdekt de arts een samengetrokken of gevoelige piriformis-spier tijdens het lichamelijk onderzoek. De patiënt ervaart drukpijn wanneer de arts in het midden van de bil drukt. Voorts heeft de patiënt heuppijn of uitstralingspijn aan de achterkant van het been.

Diagnostisch onderzoek
Omdat de symptomen van het piriformis-syndroom soms lijken op andere aandoeningen zoals een hernia, zet de arts een aantal beeldvormende onderzoeken in om de diagnose te bevestigen zoals echografie, CT-scan, MRI-scan en/of elektromyografie (meting van de elektrische spieractiviteit).

Behandeling van bilpijn

Zelfzorg

Als de pijn het resultaat is van langdurig zitten of bepaalde activiteiten, dan moet de patiënt deze posities vermijden zodat de pijn niet tot stand komt. Rust en het aanbrengen van ijs en warmte verlichten de symptomen. Meer bewegen is een ander advies nadat de ergste pijn verdwenen is en het onderliggende probleem verholpen is, want lopen verlicht de spierspanning in het hele lichaam en voorkomt dat de spasmen verergeren. Wanneer de patiënt kampt met hevige pijnklachten, symptomen die verergeren of pijn die na één week thuisbehandeling nog niet verdwenen is, is een bezoek aan de arts nodig.

Professionele medische zorg

Fysiotherapie, speciale oefeningen en massages verminderen de heupzenuwcompressie en de pijn in de bilregio, en vergroten tevens het bewegingsbereik. Vrij verkrijgbare pijnstillers (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen) verlichten de pijn. Sommige artsen schrijven ontstekingsremmers, spierverslappers, of corticosteroïde (ontstekingsremmende) of anesthetica (verdovende) injecties voor indien gewone pijnstillers niet voldoende werken. Andere therapieën zoals iontoforese (gebruik van een milde elektrische stroom), en injecties met botulinumtoxine (botox) zijn soms ook nuttig. Chirurgie is meestal het laatste redmiddel voor patiënten met het piriformis-syndroom.

Prognose

Als de arts de aandoening vroegtijdig diagnosticeert en de onderliggende oorzaak behandelt, is de prognose meestal goed. De klachten verdwijnen dan meestal binnen een aantal dagen tot weken. Bij sommige patiënten gebeurt de diagnose bovendien in een later stadium van de ziekte. Een latere diagnose heeft een minder gunstige prognose omdat de ziekte dan chronisch is geworden. Ook bij patiënten met ernstige symptomen zijn de vooruitzichten minder goed. De kans op een terugkeer van de symptomen in dezelfde heup of een andere heup is tot slot verhoogd wanneer de patiënt reeds last gehad heeft van het piriformis-syndroom.

Preventie van aandoening

Omdat het piriformis-syndroom meestal het resultaat is van sport of beweging die herhaaldelijk de piriformis-spier belast, is het belangrijk om niet op heuvels of oneffen oppervlakten te lopen. Rek- en strekoefeningen voor het uitoefenen van een sportactiviteit en de intensiteit geleidelijk verhogen zijn andere tips. Verder moet de patiënt zorgen voor een goede houding tijdens het hardlopen, wandelen of sporten. Bij pijn moet de patiënt onmiddellijk stoppen met de activiteit en rusten totdat de pijn afneemt.

Lees verder

• Heuppijn: Oorzaken van pijn in heup (pijnlijke heupen)
• Bilpijn: Oorzaken en behandeling van pijnlijke billen